Świebodzin, 28 września 2009 r.
W związku z opublikowanym na stronie internetowej www.natura2000.mos.gov.pl niepodpisaną informacją „odnośnie potencjalnych obszarów Natura 2000”, a także w związku z analogicznymi do tej informacji wypowiedziami Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, Klub Przyrodników przedstawia następujące stanowisko:
- Zawarte w informacji stanowisko, jakoby „wielu obszarów z list Shadow 2006 i Shadow 2008, po weryfikacji dokonanej w latach 2008 i 2009, nie można traktować jako obszarów potencjalnych, gdyż nie posiadają one walorów kwalifikujących do włączenia do sieci Natura 2000” jest nieprawdziwe. Walory zdecydowanej większości obszarów z Shadow List zostały potwierdzone w wyniku pracy Wojewódzkich Zespołów Specjalistycznych. W szczególności, w wyniku prac w 2008 i 2009 r. oraz opinii naukowej Instytutu Ochrony Przyrody, nie został zanegowany żaden z obszarów z Shadow List 2006.
- Wiosną 2008 r. ówczesny Główny Konserwator Przyrody, dr Maciej Trzeciak, zadecydował, że sieć obszarów siedliskowych Natura 2000 ma być uzupełniona „na podstawach naukowych”. Ministerstwo zadeklarowało wówczas na tej podstawie współpracę z organizacjami pozarządowymi, a Klub Przyrodników i inne organizacje zaangażowane w tworzenie sieci przyjęły tę propozycję. Zorganizowano krajowe seminarium wg modelu seminarium biogeograficznego, identyfikujące braki w reprezentacji siedlisk i gatunków w poszczególnych regionach, a następnie uzupełnienia sieci w poszczególnych województwach zostały zaprojektowane przez Wojewódzkie Zespoły Specjalistyczne. Zakładano, że wynik tych prac zostanie poddany opinii naukowej Instytutu Ochrony Przyrody i że sieć zostanie ostatecznie uzupełniona stosownie do tej opinii naukowej.
- Ustalenia te, zgodne z europejskimi zasadami tworzenia sieci Natura 2000, zostały w pełni zrealizowane aż do etapu prac Wojewódzkich Zespołów Specjalistycznych.
- Następnie jednak niektórymi swoimi działaniami, Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska naruszyła te ustalenia, odstępując od zasady wyznaczania sieci „wyłącznie na podstawach naukowych” - mimo że na własnej stronie internetowej deklaruje, że „jedynym branym przez KE kryterium wyznaczania obszarów Natura 2000 jest kryterium naukowe”. W szczególności:
a) materiały dotyczące kilku obszarów (np. Klify Orłowsko-Kolibkowskie) zostały zagubione w Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, w wyniku czego obszary te nie zostały w ogóle poddane opinii naukowej i nie znalazły się na liście obszarów przekazanych w maju 2009 r. do konsultacji z samorządami;
b) „lista konsultowanych obszarów” rozesłanych do konsultacji z samorządami w maju 2009 r. w kilku przypadkach nie zawierała obszarów rekomendowanych w ostatecznej wersji recenzji naukowej lub zawierała inne granice obszarów (np. Sasanki w Kolimagach, Ostoja Przemęcka) – w większości przypadków wskutek błędów technicznych GDOŚ i wykorzystania nieostatecznej wersji opinii;
c) Niektóre obszary (np. Dolina Słupi) GDOŚ w sierpniu 2009 r. usunął z „listy konsultowanych obszarów” wbrew wyraźnej opinii naukowej i w ogóle bez żadnego uzasadnienia merytorycznego;
d) W niektórych obszarach (np. Jadowniki Mokre, obszary nietoperzowe w Małopolsce, Dolina Dolnej Soły) GDOŚ dokonał zmiany wypracowanych przez WZS granic, wbrew wyraźnej opinii naukowej o merytorycznej niedopuszczalności takich zmian – wyłącznie w celu uwzględnienia interesów gospodarczych;
e) Uwag wniesionych we wrześniu 2009 r. przez Lasy Państwowe, GDOŚ w ogóle nie poddał opinii naukowej, decydując arbitralnie o automatycznym uwzględnieniu większości z nich (157 sytuacji na 170 uwag). Niektóre z tych zmian zostały dokonane w sposób merytorycznie nieuzasadniony i wbrew argumentom naukowym.
Powyższe zarzuty nie oznaczają negacji wszystkich zmian wniesionych do listy i granic obszarów. Znaczna część (większość) wniesionych zmian była zasadna i naukowo uzasadniona. Jednak istnienie nawet pojedynczych sytuacji wymienionych wyżej, podważa co do istoty „naukowe podstawy” aktualnie prezentowanego przez GDOŚ materiału. - W związku z powyższym, nie możemy podzielić stanowiska GDOŚ, jakoby lista i dane o „konsultowanych obszarach” umieszczone aktualnie na stronie internetowej www.natura2000.mos.gov.pl, mogły być obecnie uważane za wyczerpującą listę „potencjalnych obszarów Natura 2000”. Nie możemy też podzielić przekonania, że przesłanie do Komisji Europejskiej tego materiału zamknie tworzenie sieci obszarów Natura 2000 w Polsce. Sytuacje wymienione wyżej będą z całą pewnością przedmiotem sporu, w tym aktualizacji naszej skargi z grudnia 2004 r., wniesionej do Komisji Europejskiej w związku z niewystarczającym wyznaczeniem sieci obszarów siedliskowych Natura 2000 w Polsce.
- W naszej opinii, jako „listę potencjalnych obszarów Natura 2000” należałoby traktować najaktualniejszą i najlepszą dostępną listę obszarów potencjalnie kwalifikujących się do sieci Natura 2000, stworzoną wyłącznie „na podstawach naukowych”. Listą taką jest obecnie suma wyników prac Wojewódzkich Zespołów Specjalistycznych. W naszej opinii, suma wyników prac WZS jest materiałem zastępującym dotychczasowe „Shadow List” i je konsumującym.
Za „potencjalne obszary Natura 2000” nie trzeba więc naszym zdaniem uważać tych nielicznych obszarów z naszych Shadow List, które zostały negatywnie zweryfikowane przez WZS.
Za „potencjalne obszary Natura 2000” trzeba jednak więc naszym zdaniem uważać wszystkie obszary wypracowane przez WZS (także uznane przez WZS za wystarczająco zbadane, w związku z czym nie prowadzono nowych prac w 2008 r.), także jeżeli nie są ujęte na aktualnej liście GDOŚ – bowiem lista ta nie ma już obecnie waloru „opartej wyłącznie na podstawach naukowych”, a zawiera ingerencje sprzeczne z podstawami naukowymi. - W związku z powyższym, zwracamy Państwa uwagę na istniejące przykładowe orzecznictwo w sprawie ochrony „potencjalnych obszarów Natura 2000”:
Wyrok II SA/Gd 370/08 - Wyrok WSA w Gdańsku : „(…) obszary spełniające kryteria naukowe jako specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000 winny być objęte ochroną do czasu ostatecznego zatwierdzenia listy krajowej, zgodnie z zasadą ostrożności (przezorności) wynikającą z Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Oznacza to, że wszystkie obszary, (…) które spełniają kryteria naukowe zawarte w Dyrektywie Siedliskowej muszą być zaliczone do potencjalnych obszarów Natura 2000 i nie mogą być z niej usunięte ze względów społecznych czy gospodarczych. Zatem jedynym kryterium, które pozwoli Polsce na niewłączenie obszarów znajdujących się na "Shadow List" do sieci Natura 2000, jest kryterium naukowe. Do czasu zatwierdzenia obszarów Natura 2000 przez Komisję Europejską Polska musi traktować wszystkie obszary niezgłoszone przez Rząd RP do Komisji Europejskiej, a znajdujące się na "Shadow List" [a obecnie – wypracowane przez WZS], jako potencjalne obszary Natura 2000. Oznacza to, że należy stosować w stosunku do nich taka samą procedurę oceny oddziaływania na środowisko jak dla obszarów specjalnej ochrony ptaków, wyznaczonych w drodze rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313 ze zm.) oraz specjalnych obszarów ochrony siedlisk znajdujących się na liście krajowej zgłoszonej przez Rząd RP do Komisji Europejskiej”. - W związku z powyższym, Klub Przyrodników wnioskuje, by zgodnie z zasadą ostrożności wynikającą z art. 174 ust 2 Traktatu Ustanawiającego Wspólnotę Europejską, zapewnili Państwo ujęcie w prowadzonych przez Państwa postępowaniach wszystkich potencjalnych obszarów Natura 2000 zaproponowanych przez Wasze Wojewódzkie Zespoły Specjalistyczne, niezależnie od stanowiska GDOŚ w przedmiotowym temacie. Wniosek ten Klub Przyrodników zamierza także powtarzać w razie potrzeby w indywidualnych postępowaniach administracyjnych lub w odwołaniach wnoszonych na podstawie art. 44 ustawy ocenowej.
Zwracamy uwagę, że sprawa wyznaczania w Polsce obszarów siedliskowych Natura 2000 jest nieodległa od znalezienia się w Trybunale Sprawiedliwości WE. Gdyby brak wyznaczenia obszarów uznany został wyrokiem Trybunału za uchybienie przez Polskę zobowiązaniom wynikającym z Dyrektywy, powstałby obowiązek usunięcia tego uchybienia, a zgodnie z zasadą zakazu korzystania z owoców uchybienia, Polska byłaby zobowiązana do wyeliminowania z obrotu prawnego wszystkich decyzji wydanych na podstawie przesłanki „nieistnienia” potencjalnych obszarów Natura 2000, bez odpowiedniej oceny habitatowej w stosunku do nich. Zgodnie ogólnymi z zasadami prawa, jedyną możliwością takiego wyeliminowania prawomocnych decyzji byłoby ich uchylenie za odszkodowaniem ze względu na ważny interes publiczny. Koszty ewentualnych odszkodowań poniesie wówczas budżet państwa.
