GDOŚ i Ministerstwo Środowiska przeprowadziły interesujące prace studialne na temat analiz i ocen krajobrazu. Mają one posłużyć do dopracowania projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie tzw. audytów krajobrazowych.
Tzw. audyt krajobrazowy to nowe narzędzie analityczno-planistyczne, wprowadzone ustawą z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 38-38b, przepisy weszły w życie od września 2015 r.). Audyt ma być sporządzany dla województwa, nie rzadziej niż co 20 lat, przez zarząd województwa, a następnie uchwalany przez sejmik województwa, wraz z rozstrzygnięciem co do uwag nie uwzględnionych przez zarząd województwa. Przed uchwaleniem projekt audytu podlegać będzie zaopiniowaniu przez RDOS, dyrektorów parków narodowych i krajobrazowych, wojewódzkiego konserwatora zabytków i rady gmin; a następnie 44-dniowym (30 dni wyłożenia + 14 dni) konsultacjom społecznym. Sejmiki mają obowiązek uchwalić audyty do września 2018 r., w przeciwnym razie ma zrobić to wojewoda, na koszt samorządu województwa, w drodze tzw. zarządzenia zastępczego.
Audyt określi krajobrazy występujące na terenie województwa oraz wskazuje tzw. „krajobrazy priorytetowe”. Ponadto, audyt wskazuje wartości krajobrazu w obrębie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych, obszarów chronionego krajobrazu, parków kulturowych, istniejących i proponowanych obiektów Światowego Dziedzictwa Ludzkości, istniejących i proponowanych rezerwatów biosfery. Wskazuje rekomendacje i wnioski w zakresie kształtowania i ochrony cech w/w krajobrazów priorytetowych i obszarów; w szczególności może wskazywać lokalne formy zabudowy oraz potrzeby objęcia ochroną jako formy ochrony przyrody. W szczególności, może formułować postulaty utworzenia lub powiększenia parku krajobrazowego lub obszaru chronionego krajobrazu, co uniemożliwia radzie gminy weto wobec utworzenia lub powiększenia takiego parku/obszaru. Wnioski audytu powinny być uwzględnione w planie zagospodarowania przestrzennego województwa i w studium gminy oraz w sposobach zagospodarowania ustalonych miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego (co podlega uzgodnieniu z zarządem województwa). Rada Ministrów ma wydać rozporządzenie określające szczegóły wykonania audytu krajobrazowego.
W obrębie krajobrazów priorytetowych w granicach parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu, Sejmik będzie mógł określić (w parku krajobrazowym jako część planu ochrony a w OchK osobną uchwałą) strefy ochrony krajobrazu „stanowiące w szczególności przedpola ekspozycji, osie widokowe, punkty widokowe oraz obszary zabudowane wyróżniające się lokalną formą architektoniczną, istotne dla zachowania walorów krajobrazowych obszaru chronionego krajobrazu”, z zakazem lokalizacji obiektów budowlanych, zakazem lokalizacji obiektów wyższych od 2 kondygnacji / 7m, zakazem lokalizacji obiektów budowlanych odbiegających od lokalnej tradycji architektonicznej lub zakazem zalesiania. W pracach nad ustawą krajobrazową były wprawdzie rozważane mocniejsze narzędzia ochrony krajobrazu, ale ostatecznie przepadły w pracach parlamentarnych ubiegłej kadencji.
Obecne opracowania GDOŚ i Ministerstwa maja służyć wypracowaniu projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie audytu krajobrazowego, które jest niezbędne by pierwsze audyty mogły powstać.
Opracowanie GDOŚ (zespołu wybitnych ekspertów pod kierunkiem J. Solona) zawiera szczegółową metodykę sporządzania audytu krajobrazowego, obejmującą m. in.:
- delimitację krajobrazów (przez podział tzw. mikroregionów fizycznogeograficznych wg jednolitego tła krajobrazowego;
- typologie krajobrazów (3 główne działy: naturalne - ukształtowane wspólnie przez przyrodę i człowieka - antropogeniczne; dalej podział na typy i podtypy do jednostek np. „bagienno-łąkowe przyrzeczny”, „leśny z przewagą siedlisk borowych”; „leśny z przewagą siedlisk leśnych, bagiennych i olsowych”, „rolniczy wstęgowy”, „rolniczy mozaikowy”, „rolniczy z przewagą wielkoobszarowych łąk i pastwisk”, „leśno-osadniczy z zabudową willową”, „miasteczko z zachowanym układem historycznym”, „wielka nekropolia”, „wielka farma energetyki wiatrowej/ słonecznej” itp.);
- inwentaryzację cech krajobrazu walorów krajobrazowych; wskazanie wyróżników krajobrazu (obszary chronione, cenne gatunki roślin i zwierząt, siedliska Natura 2000, cenne obiekty przyrodnicze, małe zbiorniki wodne, bagna, zróżnicowanie lasów, historia lasu, drzewostany > 100 lat, brzegi wód, zadrzewienia, pokrycie terenu, obiekty kulturowe, typy wsi, syntetyczne cechy krajobrazu: trwałość, tradycja, tożsamość, swojskość, reprezentatywność, unikatowość, fizjonomia, geneza, funkcje podstawowe i uzupełniające);
- identyfikację zagrożeń;
- kryteria priorytetowości krajobrazu (co najmniej jedno spośród: unikatowość występowania (niepowtarzalność kombinacji cech), reprezentatywność („modelowość”), czystość (jednoznaczność, czytelność formy), ważność (najwyższe oceny wyróżników krajobrazu), dotychczasowa ochrona prawna (tu z urzędu parki narodowe, obszary światowego dziedzictwa i pomniki historii, a obszary Natura 2000, parki krajobrazowe i rezerwaty tylko gdy spełnią kryterium unikatowości, reprezentatywności lub czystości) – ze wskazaniem algorytmu postępowania na podstawie cech inwentaryzacyjnych;
- zalecenia co do formułowania zaleceń ochronnych;
W ramach ww. opracowania przeprowadzono także digitalizację oraz weryfikację i modyfikację granic mezoregionów wyznaczonych w ramach regionalizacji fizycznogeograficznej Jerzego Kondrackiego.
Opracowanie na: ochronaprzyrody.gdos.gov.pl/identyfikacja-i-ocena-krajobrazow
Podział na mezoregiony w serwisie danych geoprzestrzennych GDOŚ: www.gdos.gov.pl/dane-i-metadane
Ministerstwo Środowiska zleciło test zaproponowanej metodyki identyfikacji i oceny krajobrazu (wykonała firma Envi Consulting, zespół pod kier. Urszuli Myga-Piątek, tj. jednej z Autorek metodyki), na podstawie gmin Częstochowa, Janów, Olsztyn i Mstów w woj. Śląskim (5 mezoregionów, 9 mikroregionów, 66 jednostek krajobrazowych, w tym dwie (Dolina Wiercisy w Złotym Potoku oraz Wzgórza Zamkowe i Biakło w Olsztynie) uznane za krajobrazy priorytetowe. Test doprowadził m. in. do następujących wniosków:
- są problemy z pozyskaniem i jakością potrzebnych materiałów źródłowych;
- mikroregionalizacja jest właściwa, ale trudna; powinna być wykonana wyprzedzająco przez zespół specjalistów na poziomie województwa;
- zaproponowano korekty metody;
- jednak potwierdzono, że metoda, z zaproponowanymi korektami, jest wykonalna;
- podano dane o pracochłonności i niezbędnym czasie wykonania zadania dla obszaru testowego (5 osób x 45 dni = 225 roboczodni) oraz o kosztach danych (ok. 4,2 tys. zł), choć zdaniem Autorów zakres prac był szerszy, niż zakres audytu krajobrazowego. Należy pamiętać, że opracowanie testowe kończy się na etapie oceny / waloryzacji krajobrazów, nie proponuje rozwiązań na rzecz ich ochrony.
Opracowanie MŚ na:
www.mos.gov.pl/artykul/6028_europejska_konwencja_krajobrazowa/25534_audyt_krajobrazowy.html
