Klub Przyrodników

Na portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego udostępniono 2.02.2022 projekt ustawy o parkach narodowych. Nietransparentne prace nad tą ustawą trwały w Ministerstwie Środowiska, a później w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, co najmniej od początków 2019 r. – o pierwszym projekcie pisaliśmy w Wiadomościach KP w  maju 2019 r.  O istnieniu projektu ustawy kilka miesięcy temu informowało także Ministerstwo, nie pokazało wówczas jednak żadnego konkretnego projektu. Nowa ustawa miałaby wyjąć z ustawy o ochronie przyrody przepisy dotyczące parków narodowych. Miałaby wejść w życie od 1 stycznia 2023 r.

Projekt można znaleźć na stronach Rządowego Centrum Legislacyjnego.   Ministerstwo oczekuje na uwagi w ramach konsultacji społecznych do 23 lutego 2022.

Projekt przewiduje m. in. następujące zmiany w stosunku do stanu obecnego:

• Utrata osobowości prawnej poszczególnych parków narodowych. W to miejsce, jedna państwowa osoba prawna „Polskie Parki Narodowe” (PPN), z zapisaną w ustawie siedzibą w Czerwińsku nad Wisłą, składająca się z dyrekcji i poszczególnych parków. Centralny budżet wszystkich parków i centralny roczny plan działalności; centralnie koordynowany monitoring, działalność naukowa, działalność edukacyjna, współpraca międzynarodowa. Poszczególne parki narodowe zachowałyby ograniczone prawo udzielania zamówień publicznych i zawierania umów „w imieniu oraz na rzecz interesów majątkowych Polskich Parków Narodowych”. Rada Polskich Parków Narodowych złożona  z przewodniczących Rad Naukowych poszczególnych parków;
• Zniesienie konkursów na dyrektorów parków. Dyrektorzy parków i dyrektor PPN swobodnie powoływani przez Ministra (wymóg m. in. 6-letniego stażu pracy w ochronie środowiska);
• Lustracja wszystkich pracowników parków narodowych zajmujących stanowiska kierownicze (tj. kierujących zespołem >  2 osób) i zakaz pracy przy jej negatywnym wyniku;
• Możliwość odwoływania w toku kadencji członków Rady Naukowych parków przez Ministra (jednak, sprzeczne zapisy co do możliwości odwołania członków obecnych Rad Naukowych, których członkowie pełnią nadal funkcję do upływu kadencji);
• Zmiana nazewnictwa stref ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej – miałyby się nazywać odpowiednio „obszar ochrony i obserwacji procesów naturalnych”, „obszar aktywnej ochrony różnorodności biologicznej” oraz „obszar ochrony krajobrazu”;
• W celach parku narodowego wyeksponowana jako jeden z celów „ochrona ekosystemów naturalnych lub zbliżonych do naturalnych charakterystycznych dla danego obszaru oraz zachodzących w nich procesów przyrodniczych” ; dodany cel „ochrony dziedzictwa kulturowego, materialnego i niematerialnego”;
• Przywrócenie deklaratywnej normy „Wszelkie działania na obszarze parku narodowego powinny być podporządkowane ochronie przyrody. Pierwszeństwo mają działania służące realizacji celów parku narodowego”;
• Ochrona przyrody parku narodowego (a nie tylko utworzenie lub powiększanie parku) zadeklarowana jako cel publiczny. Skutkuje to np. możliwością wywłaszczenia gruntu w strefie ochrony krajobrazowej, jeżeli w innym sposób nie da się realizować ochrony.
• Zamiast planów ochrony, miałyby funkcjonować „strategie ochrony parku narodowego” (bezterminowe; zakres zbliżony do obecnych 20-letnich planów ochrony, jednak zawierające „narzędzia i sposoby ochrony przyrody” zamiast szczegółowych zadań; ustanawiane przez Ministra ) i wynikające ze strategii „plany zarządzania” (na 1-5 lat, zawierające działania ochronne z zakresem i lokalizacją, ich koszty i źródła finansowania oraz ryzyka) zatwierdzane przez Dyrektora PPN.  Do czasu ustanowienia strategii, funkcjonowałyby, jak dziś, zadania ochronne zatwierdzane zarządzeniem Ministra. Przepisy oznaczają automatyczną utratę mocy obecnie obowiązujących dla niektórych parków planów ochrony (z wyjątkiem zakresu Natura 2000);
• Konieczne byłoby nowe rozporządzenie określające zakres prac koniecznych do sporządzenia projektu strategii ochrony parku narodowego, tryb sporządzania projektu strategii, tryb dokonywania zmian w strategii ochrony parku narodowego. Formalnie ta zmiana kasowałaby dorobek dotychczasowych prac  poszczególnych parków w kierunku opracowania planów ochrony (choć być może część materiałów dałoby się wykorzystać);
• Projekt strategii ochrony parku poddawany postępowaniu z udziałem społeczeństwa i opinii rad gmin (przyjmuje się milczącą opinię pozytywną gminy po upływie termin wyznaczonego przez dyrektora parku, nie krótszego niż 30 dni);
• Rezygnacja z ujmowania „zakresu Natura 2000” w dokumentach planistycznych parku narodowego. W Konsekwencji (nie wiedzieć czy zamierzonej), obszar parku narodowego byłby – oprócz własnych strategii , planów lub zadań - objęty zakresem planu zadań ochronnych ustanawianych przez RDOŚ bez uzgodnienia z parkiem.
• Funkcja korytarza ekologicznego wskazana jako jeden z celów istnienia otuliny parku narodowego. Przebieg korytarzy ekologicznych w parku i otulinie obowiązkowo określany w strategii ochrony parku narodowego;
• Ułatwienie zmniejszania parków narodowych – możliwe w przypadku „utraty wartości przyrodniczych lub kulturowych” (obecnie jest możliwe w przypadku „utraty wartości przyrodniczych i kultowych”);
• Wbrew wcześniejszym wersjom projektu i wbrew zapowiedziom rządu o „ułatwieniu tworzenia parków narodowych”, utrzymanie prawa veta samorządu wobec określenia lub zmiany granic parku narodowego (z wyjątkiem włączania  w granice parku nieruchomości których właścicielem jest park); jednak możliwość „milczącej zgody” samorządu przez niezajęcie stanowiska w ciągu 30 dni;
• Zniesienie opiniowania określenia lub zmiany granic parku narodowego przez „zainteresowane organizacje pozarządowe”, na rzecz postępowania z udziałem społeczeństwa;
• „W przypadku utworzenia parku narodowego, wraz z projektem rozporządzenia, o którym mowa w ust. 1, opracowuje się program działań na rzecz rozwoju jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się powyższe zmiany, wraz ze wskazaniem źródeł finansowania określonych działań”, po zaopiniowaniu przez organy samorządu terytorialnego przyjmowany uchwałą Rady Ministrów;
• Zakaz prowadzenia działalności komercyjnej (obecnie jest zakaz działalności „wytwórczej, handlowej i rolniczej”) poza miejscami udostępnionymi;
• Zakaz „przebywania, a także przemieszczania się w ruchu lądowym, wodnym i powietrznym” poza miejscami udostępnionym (obecnie jest zakaz „ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem”);
• Zakaz „przebywania ze zwierzętami domowymi, w szczególności psami i kotami” poza miejscami udostępnionymi (obecnie jest tylko zakaz wprowadzania psów);
• Zakazy „organizacji imprez” (>60 osób); „filmowania lub fotografowania, w celach komercyjnych; startowania, latania i lądowania statkami powietrznymi bez napędu, balonami, lotniami, motolotniami i paralotniami”; „używania dronów”;
• Miejsca udostępniane określane zarządzeniem dyrektora parku. Jednak, rezygnacja z określania „maksymalnej liczby osób mogących przebywać jednocześnie w tych miejscach”. Brak delegacji do określania sposobów korzystania z tych miejsc, czasu lub okresów ich udostepnienia, ewentualnych limitów osób;
• Zakaz wjazdu, wstępu, używania lodzi nie dotyczy wykonujących czynności służbowe pracowników Ministerstwa Środowiska, Polskich Parków Narodowych, GIOŚ i WIOS, geodetów i kartografów, podmiotów zarządzających gruntami Skarbu Państwa; funkcjonariuszy organów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny;
• Dyrektor parku może zezwalać na prowadzenie badań naukowych, organizację imprez, filmowane lub fotografowanie do celów komercyjnych (nie może zezwolić na wstęp lub wjazd do swojego parku!);
• Dyrektor Polskich Parków Narodowych, jeżeli jest to uzasadnione potrzebą ochrony przyrody, wykonywaniem badań naukowych, celami edukacyjnymi, turystycznymi, rekreacyjnymi, sportowymi, kulturowymi lub kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na przyrodę parku narodowego, po zasięgnięciu opinii dyrektora parku narodowego, może zezwolić na odstępstwa od pozostałych zakazów;
• Minister może zezwolić na odstępstwo od wszystkich zakazów w celu realizacji inwestycji celu publicznego (obecnie tylko inwestycji liniowej lub telekomunikacyjnej). Otwiera drogę do odstępstw np. na obszar narciarski albo zbiornik wodny.
• Warunki „gospodarczego wykorzystywania obszarów objętych ochroną krajobrazu przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub osoby fizyczne oraz wykonywania prawa własności” określane w strategii ochrony parku narodowego. Jednak, zwolnienie z zakazów w tym celu w ochronie krajobrazowej warunkowane ogólną „zgodnością z celami parku narodowego” (ale nie zgodnością z warunkami określonymi w strategii!);
• Literalnie przyznana możliwość nabywania przez parki narodowe nieruchomości poza granicami parku, jeżeli służą one osiąganiu celów parku;
• Stałe dofinansowanie parków narodowych przez Lasy Państwowe w wysokości a 25% planowanego stanu Fundusz Leśnego na początek danego roku, nie mniej niż 35 mln zł rocznie (zamiast obecnego dofinansowywania celowego poszczególnych zadań wybieranych przez Lasy Państwowe);
• Swobodne określanie przez dyrektorów parków opłat za udostępnianie (w tym biletów za wstęp do parku). Wysokie sankcje za brak biletu (oplata dodatkowa w wysokości 50-krotności jego ceny; 40-krotność ceny biletu za nieudowodnienie dokumentem prawa do ulgi lub zwolnienia; odpowiedzialność wykroczeniowa za brak biletu i niewniesienie opłaty dodatkowej);
• Ograniczenie, do wyznaczonych przez dyrektora parku, dróg bezpłatnego udawania się do plaż lub miejsc kultu religijnego;
• Zapis ustawowy „Dyrektor parku narodowego nie ponosi odpowiedzialności za wypadki zaistniałe na obszarze parku narodowego poza miejscami udostępnionymi (…) oraz za wypadki spowodowane przez zjawiska i procesy naturalne, w szczególności spowodowane przez warunki atmosferyczne;
• Obecni dyrektorzy parków narodowych pozostają na stanowiskach do czasu odwołania.
• Ustawa zawiera wrzutki dotyczące innych form ochrony przyrody i innych zagadnień, np. tryb współpracy ministrów przy ustanawianiu obszarów ptasich Natura 2000, konieczność nowego rozporządzenia w sprawie sporządzania planów ochrony rezerwatu i parku krajobrazowego.