Klub Przyrodników

W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego opublikowano 30 czerwca projekt rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej. Minister prosi o uwagi do projektu w ciągu 10 dni.

Projekt rozporządzenia

Rozporządzenie było poprzedzone tak samo zatytułowanym i podobny w treści rozporządzeniem Ministra Środowiska z 18 grudnia 2017 r. w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej, które wygasło 14 lutego 2022 r. w związku ze zmianą jego podstawy ustawowej. Mimo identycznego tytułu, zupełnie inne będzie jednak usytuowanie nowego rozporządzenia w systemie prawnym. Stare rozporządzenie z 2017 r. nie ustalało norm, których właściciele lasu musieliby przestrzegać, tj. stosowanie się do niego było fakultatywne. Gdy jednak właściciel lub zarządca lasu zdecydował się go stosować, uzyskiwał za to zastosowanie fikcji prawnej ówczesnego art. 14 b ust 2 ustawy o lasach, tj. umowne przyjęcie, że „Gospodarka leśna wykonywana zgodnie z wymaganiami dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów art. 51 i art. 52 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody”. Ten mechanizm był rażąco sprzeczny z prawem UE  i stał się przedmiotem skargi Komisji Europejskiej do Trybunału Sprawiedliwości UE. Polska zdecydowała się jeszcze przed wyrokiem znieść to prawo i zrobiła to zmianą ustawy o lasach i ustawy o ochronie przyrody z dnia 17 listopada 2021 r., która weszła w życie właśnie 14 lutego 2022 r. Nowe rozporządzenie ma być obowiązkowe do stosowania – art. 52b ustawy o ochronie przyrody stanowi od 14 lutego „Właściciel lasu w rozumieniu art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 28 września 1991 r. o lasach stosuje wymagania dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej”. Nie ma jednak penalizacji naruszenia tego przepisu.

Delegacja ustawowa do wydania nowego rozporządzenia wymaga, by uwzględniało on o potrzebę zapobiegania czynnościom zakazanym przez prawo UE w stosunku do ptaków i do gatunków ujętych w zał. IV dyrektywy siedliskowej.

Projektowanym wymogiem na etapie planowania gospodarki leśnej jest m. in. „Planując działania z zakresu gospodarki leśnej uwzględnia się potrzebę zachowania zróżnicowania faz rozwojowych drzewostanów w lesie”. W języku leśnictwa może to oznaczać zachętę do cięć w starodrzewach. Leśnicy wierzą, że właśnie wykonując cięcia rębne w starych drzewostanach tworzą zróżnicowanie faz rozwojowych, które w swoich dokumentach dominują odmiennie, niż znaczenie terminu „faza rozwojowa” w ekologii.

Pozostałe wymogi mają odnosić się do fazy realizacji działań gospodarki leśnej. W szczególności:

• Przed przystąpieniem do działań ma być dokonywany przegląd dostępnych danych na temat występowania gatunków z zał. IV oraz gatunków ptaków (ale nie innych gatunków chronionych!). Przeglądu nie trzeba wykonać, jeżeli została sporządzona prognoza oddziaływania na środowisko (niezależnie od jakości tej prognozy);
• Miejsca, w których kto inny stwierdził występowanie tych gatunków, czyli tzw. „potencjalne miejsca występowania” (ale niekoniecznie inne miejsca!) mają być sprawdzone podczas wizji terenowej, na 2 tygodnie lub krócej przed rozpoczęciem działań, przez osobę która „posiada co najmniej tytuł zawodowego licencjata, inżyniera albo równorzędnego potwierdzającego wykształcenie wyższe z zakresu nauk leśnych lub nauk biologicznych lub posiada minimum 2 letnie doświadczenia w zawodzie leśnika, lub posiada doświadczenie w zakresie wykonywania terenowych inwentaryzacji przyrodniczych”. Miejsca, w których ta osoba znajdzie gatunek, mają być oznakowane i zabezpieczone;
• Oznakowane i zabezpieczone mają być także drzewa dziuplaste i drzewa z gniazdami ptaków o średnicy powyżej 25 cm (prawodawcy chodzi zapewne o średnicę gniazda, a nie ptaka; z tekstu to jednak nie wynika); a także inne zajęte gniazda ptaków;
• „Nie niszczy się lub nie uszkadza zasiedlonych stanowisk rozrodczych, które zostały oznakowane podczas wizji terenowej” (ale można niszczyć lub uszkadzać inne stanowiska, w tym stanowiska na których „nie dostrzeżono” gatunku podczas wizji);
• Ogólnie zapisano, że działania gospodarki leśnej należy prowadzić „tak, aby uniknąć umyślnego płoszenia lub celowego niepokojenia zwierząt gatunków, o których mowa w załączniku IVa dyrektywy siedliskowej, jak również gatunków ptaków objętych ochroną, jeżeli mogłoby to wpłynąć na zachowanie właściwego stanu ochrony gatunku tych ptaków; umyślnego niszczenia lub uszkadzania gniazd i jaj gatunków ptaków objętych ochroną lub usuwania tych gniazd” (nie ma wymogu nieniszczenia miejsc rozrodu i odpoczynku, czego wymagała dyrektywa i delegacja ustawowa), ale równocześnie „tak aby zapobiegać powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożarów, zachowywać w lasach roślinność leśną (uprawy leśne) oraz naturalne bagna i torfowiska; powiększać zasoby leśne i podwyższać produkcyjność lasu”;
• W celu zapewnienia ochrony innych gatunków chronionych należy m. in.:
  • pozostawiać martwe drzewa w ilości 3-5 szt./ha (to bardzo niski wskaźnik), jeśli nie stwarza to zagrożenia pożarowego, ryzyka gradacji, ryzyka dla ludzi i mienia (w tym ostatnim przypadku należy pozostawić drzewo obalone);
  • nie prowadzić zrywki korytami cieków;
  • w pasie 10m od brzegu naturalnych cieków i zbiorników wodnych pozostawiać zwalone pnie drzew, podszyt i duże kamienie (ale można wyciąć drzewa!)
  • w pasie 25 m od brzegu naturalnych cieków i zbiorników wodnych nie stosować rębni zupełnych ani gniazdowych; w tym pasie zaleca się pozostawianie stref buforowych lub ich tworzenie, w szczególności przez sadzenie krzewów w razie ich braku oraz pielęgnowanie lasu;
  • nie stosować cięć zupełnych w miejscach pamięci narodowej i kultu religijnego;
  • enklawy śródleśne, w tym polany i łąki, na których stwierdzono stanowiska gatunków chronionych związanych z terenami otwartymi, należy utrzymywać w niepogorszonym stanie przez, w razie potrzeby, usuwanie drzew i krzewów oraz koszenie z usuwaniem biomasy;
  • w rębniach zupełnych pozostawiać co najmniej 5% powierzchni drzewostanów do naturalnego obumarcia przez pozostawianie biogrup na zrębach lub większych fragmentów drzewostanów, chyba że występują przesłanki uzasadniające odstąpienie od tego wymagania;
  • w innych rębniach pozastawiać 3–5 żywych drzew w przeliczeniu na 1 ha odnawianej powierzchni (bardzo niski wskaźnik), przy czym zaleca się ich grupowanie w ramach nieużytkowanych powierzchni;
  • jeżeli jest to możliwe, przy uwzględnieniu uwarunkowań gospodarczych, społecznych i kulturowych, zaleca się minimalizację działań związanych z pozyskaniem surowca drzewnego na siedliskach bagiennych lub rezygnację z tych działań

Proponowane normy, ogólnie słabsze niż zapisy w rozporządzeniu z 2017 r., wydają się dalece niewystarczające, by wypełnić delegację ustawową, tj. zapewnić odpowiednią ochronę gatunków objętych dyrektywami UE, a także niewystarczające dla ochrony gatunków chronionych krajowo i różnorodności biologicznej.