Klub Przyrodników

Komisja Europejska opracowała notę na temat ustalania celów ochrony dla obszarów Nauira 2000, przypominającą o obowiązkach w zakresie planowania ich ochrony. W załączniku udostępniamy oryginalny tekst noty i jej polskie tłumaczenie opracowane przez Klub Przyrodników.

Zwracamy uwagę, że:

1. Komisja podkreśla znaczenie i konieczność formułowania celów ochrony dla poszczególnych gatunków i siedlisk na poziomie obszaru Natura 2000. W Polsce, tzw. Platforma Informacyjno-Komunikacyjna oraz szablon PZO nie zawierają miejsca na prawidłowe sformułowanie celów ochrony dla poszczególnych gatunków i siedlisk na poziomie obszaru Natura 2000, wymagając za to drobiazgowego formułowania celów osobno dla każdego ze dla skartowanych stanowisk gatunków / płatów siedlisk. Z punktu widzenia sztuki planowania, rozwiązanie to uważamy za błędne.

2. Zgodnie z art. 6.1 dyrektywy siedliskowej, szczególne środki ochrony należy przyjąć dla wszystkich "naturowych" siedlisk przyrodniczych i gatunków występujących w obszarze Natura 2000. Analogiczną interpretację Komisja sugeruje dla obszarów ptasich, wskazując że planowaniem (ustaleniem celów ochrony, a następnie ustaleniem i wdrożeniem środków ochrony) należy objąć wszystkie ptaki z załącznika I dyrektywy ptasiej oraz wszystkie ptaki migrujące, występujące w obszarze. Wyjątkiem są tylko siedliska i gatunki, dla których udowodniono że ich obecność w obszarze jest nieznacząca, oznaczając je w konsekwencji w SDF obszaru symbolem "D". Aktualna treść SDF obszaru jest punktem wyjścia do planowania ochrony. Z innych dokumentów KE wynika, że Komisja oczekuje bieżącej aktualizacji SDF stosownie do rozwoju wiedzy o obszarze. Powinno to mieć następujące konsekwencje dla opracowywanych PZO:

a) Nowo znalezione w ramach prac nad PZO gatunki i siedliska (nie ujęte w dotychczasowym SDF obszaru, ale wstępujące w obszarze) powinny obligatoryjnie zostać dodane do SDF.

b) Aktualizacja SDF o nowo znajdowane gatunki / siedliska powinna nastąpić wyprzedzająco względem ustanowienia planu zadań ochronnych, a ustanawiany plan powinien objąć także te gatunki/siedliska. W przeciwnym razie ustanawiany plan byłby niezgodny z art. 6.1 dyrektywy siedliskowej, ponieważ nie obejmowałby wszystkich "siedlisk i gatunków występujących w obszarze".

c) Planowaniem nie obejmuje się gatunków i siedlisk, których populację / reprezentatywność oceniono w SDF jako "D". Jest to jednak wyjątek od generalnej reguły, wymaga więc dowodu, że ocena "D" jest rzeczywiście adekwatna do sytuacji gatunku / siedliska w obszarze. Należy zwrócić uwagę, że by ocenić populację gatunku na "D", populacja ta powinna być rozpoznana. Sam brak wiedzy nie powinien być podstawą do nadawania w SDF oceny "D". Dla siedlisk przyrodniczych, podstawą do oceny "D" może być tylko nieznacząca reprezentatywność siedliska w obszarze, a nie mała powierzchnia siedliska w obszarze. W przypadku ptaków, zgodnie z wytycznymi przekazywanymi przez GDOŚ, jeżeli z obszaru korzysta więcej niż 0.5% populacji krajowej danego gatunku, to na pewno gatunek jest znaczący i powinien być uznany za przedmiot ochrony. Jeżeli liczebność populacji w obszarze nie przekracza 0.5% to populacja jest wciąż znacząca, jeżeli np:

- dany gatunek znajduje w obszarze siedliska "znacząco lepsze od średniej krajowej", co może być wyrażone ponadstandardowymi parametrami populacji (np. szczególnie wysokie zagęszczenia), lub

- populacja jest ważna dla ochrony zasięgu biogeograficznego gatunku bądź stanowi populację reliktową, lub

- gatunek w danym obszarze jest kluczowy (keystone species) lub parasolowy w sensie ekologicznym (przykładowo: dzięcioł czarny w obszarze leśnym w którym przedmiotami ochrony są już dziuplaki korzystające w wykuwanych przez niego dziupli), lub

- gatunek jest przedmiotem ochrony w sąsiednim obszarze (także transgranicznie!), ale regularnie korzysta z danego obszaru (np. ze względu na obecność ważnych żerowisk).

3. Komisja wyraźnie stwierdza (rozdz. 2, akapit o środkach ochrony), że środki ochrony, jakie są potrzebne dla osiągnięcia celów ochrony ustalonych na poziomie obszaru, mogą być podejmowane w obszarze, ale jeśli jest taka potrzeba, to także poza jego granicami. Bardzo często dla skutecznej ochrony obszaru Natura 2000 będzie potrzebne podejmowanie działań poza granicami obszaru - i takie działania muszą być planowane w PZO. W opinii Komisji, ogólnym celem ochrony pojedynczego obszaru Natura 2000 jest przyczynianie się do osiągnięcia właściwego stanu ochrony siedlisk/gatunków w sieci Natura 2000 oraz do zagwarantowania spójności sieci. Celem ochrony może więc być, a w niektórych przypadkach wręcz musi być, także np. zapewnienie łączności ekologicznej danego obszaru z obszarami sąsiednimi. Odpowiednie działania ochronne, niezbędne niekiedy do osiągnięcia takiego celu, muszą być w wielu przypadkach realizowane daleko poza granicami objętego planowaniem obszaru. Mogą i muszą one być ujmowane w PZO, który jest "planem funkcjonalnym" (określa co ma być zrobione dla osiągnięcia celów ochrony obszaru), a nie "planem terytorialnym" (określającym sposoby postępowania na zamkniętym granicami obszaru terenie).

W przypadku sporządzania planów ochrony krajowych form ochrony przyrody (rezerwaty przyrody, parki narodowe), ujęcie "zakresu planu zadań ochronnych / zakresu planu ochrony obszaru Natura 2000" daje delegację do ujmowania w planie ustaleń sięgających daleko poza granice objętego planem obszaru chronionego a nawet poza granicę jego otuliny. Ujęcie "zakresu Natura 2000" powinno w takich przypadkach być traktowane wręcz jako obowiązek ujęcia w planie takich "odległych" ustaleń, jeżeli tylko jest to potrzebne dla właściwej ochrony "naturowych" walorów danej formy ochrony przyrody.

4. Komisja po raz kolejny podkreśla standardy dobrego planowania ochrony przyrody, w tym konieczność formułowania celów ochrony w sposób weryfikowalny (a w miarę możliwości wręcz mierzalny) oraz konieczność jasnego i precyzyjnego formułowania ustaleń planistycznych (środków ochrony). Złą, ale wciąż niestety częstą w Polsce praktyką jest ogólnikowe formułowanie celów ochrony, a także nieprecyzyjne formułowanie ustaleń planistycznych. Wątpliwość budzi np. używanie w planach terminów "zaleca się.", "ograniczenie do niezbędnego minimum...", ".w miarę możliwości...".

COMMISSION NOTE ON THE SETTING CONSERVATION OBJECTIVES FOR NATURA 2000 SITES
Final Version of 23 November 2012 (PDF)

NOTA KOMISJI W SPRAWIE USTANAWIANIA CELÓW OCHRONY DLA OBSZARÓW NATURA 2000
Wersja ostateczna z dn. 23 listopada 2012 r. (PDF)