GDOŚ i Ministerstwo Środowiska przeprowadziły interesujące prace studialne
na temat analiz i ocen krajobrazu. Mają one posłużyć do dopracowania
projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie tzw. audytów
krajobrazowych.
Tzw. audyt krajobrazowy to nowe narzędzie analityczno-planistyczne,
wprowadzone ustawą z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w
związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu, do ustawy o planowaniu
i zagospodarowaniu przestrzennym (art. 38-38b, przepisy weszły w życie od
września 2015 r.). Audyt ma być sporządzany dla województwa, nie rzadziej
niż co 20 lat, przez zarząd województwa, a następnie uchwalany przez sejmik
województwa, wraz z rozstrzygnięciem co do uwag nie uwzględnionych przez
zarząd województwa. Przed uchwaleniem projekt audytu podlegać będzie
zaopiniowaniu przez RDOS, dyrektorów parków narodowych i krajobrazowych,
wojewódzkiego konserwatora zabytków i rady gmin; a następnie 44-dniowym (30
dni wyłożenia + 14 dni) konsultacjom społecznym. Sejmiki mają obowiązek
uchwalić audyty do września 2018 r., w przeciwnym razie ma zrobić to
wojewoda, na koszt samorządu województwa, w drodze tzw. zarządzenia
zastępczego.
Audyt określi krajobrazy występujące na terenie województwa oraz wskazuje
tzw. "krajobrazy priorytetowe". Ponadto, audyt wskazuje wartości krajobrazu
w obrębie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych,
obszarów chronionego krajobrazu, parków kulturowych, istniejących i
proponowanych obiektów Światowego Dziedzictwa Ludzkości, istniejących i
proponowanych rezerwatów biosfery. Wskazuje rekomendacje i wnioski w
zakresie kształtowania i ochrony cech w/w krajobrazów priorytetowych i
obszarów; w szczególności może wskazywać lokalne formy zabudowy oraz
potrzeby objęcia ochroną jako formy ochrony przyrody. W szczególności, może
formułować postulaty utworzenia lub powiększenia parku krajobrazowego lub
obszaru chronionego krajobrazu, co uniemożliwia radzie gminy weto wobec
utworzenia lub powiększenia takiego parku/obszaru. Wnioski audytu powinny
być uwzględnione w planie zagospodarowania przestrzennego województwa i w
studium gminy oraz w sposobach zagospodarowania ustalonych miejscowym planem
zagospodarowania przestrzennego (co podlega uzgodnieniu z zarządem
województwa). Rada Ministrów ma wydać rozporządzenie określające szczegóły
wykonania audytu krajobrazowego.
W obrębie krajobrazów priorytetowych w granicach parków krajobrazowych i
obszarów chronionego krajobrazu, Sejmik będzie mógł określić (w parku
krajobrazowym jako część planu ochrony a w OchK osobną uchwałą) strefy
ochrony krajobrazu "stanowiące w szczególności przedpola ekspozycji, osie
widokowe, punkty widokowe oraz obszary zabudowane wyróżniające się lokalną
formą architektoniczną, istotne dla zachowania walorów krajobrazowych
obszaru chronionego krajobrazu", z zakazem lokalizacji obiektów budowlanych,
zakazem lokalizacji obiektów wyższych od 2 kondygnacji / 7m, zakazem
lokalizacji obiektów budowlanych odbiegających od lokalnej tradycji
architektonicznej lub zakazem zalesiania. W pracach nad ustawą krajobrazową
były wprawdzie rozważane mocniejsze narzędzia ochrony krajobrazu, ale
ostatecznie przepadły w pracach parlamentarnych ubiegłej kadencji.
Obecne opracowania GDOŚ i Ministerstwa maja służyć
wypracowaniu projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie audytu
krajobrazowego, które jest niezbędne by pierwsze audyty mogły powstać.
Opracowanie GDOŚ (zespołu wybitnych ekspertów pod kierunkiem J. Solona)
zawiera szczegółową metodykę sporządzania audytu krajobrazowego, obejmującą
m. in.:
- delimitację krajobrazów (przez podział tzw. mikroregionów
fizycznogeograficznych wg jednolitego tła krajobrazowego;
- typologie krajobrazów (3 główne działy: naturalne - ukształtowane wspólnie
przez przyrodę i człowieka - antropogeniczne; dalej podział na typy i
podtypy do jednostek np. "bagienno-łąkowe przyrzeczny", "leśny z przewagą
siedlisk borowych"; "leśny z przewagą siedlisk leśnych, bagiennych i
olsowych", "rolniczy wstęgowy", "rolniczy mozaikowy", "rolniczy z przewagą
wielkoobszarowych łąk i pastwisk", "leśno-osadniczy z zabudową willową",
"miasteczko z zachowanym układem historycznym", "wielka nekropolia", "wielka
farma energetyki wiatrowej/ słonecznej" itp.);
- inwentaryzację cech krajobrazu walorów krajobrazowych; wskazanie
wyróżników krajobrazu (obszary chronione, cenne gatunki roślin i zwierząt,
siedliska Natura 2000, cenne obiekty przyrodnicze, małe zbiorniki wodne,
bagna, zróżnicowanie lasów, historia lasu, drzewostany > 100 lat, brzegi
wód, zadrzewienia, pokrycie terenu, obiekty kulturowe, typy wsi, syntetyczne
cechy krajobrazu: trwałość, tradycja, tożsamość, swojskość,
reprezentatywność, unikatowość, fizjonomia, geneza, funkcje podstawowe i
uzupełniające);
- identyfikację zagrożeń;
- kryteria priorytetowości krajobrazu (co najmniej jedno spośród:
unikatowość występowania (niepowtarzalność kombinacji cech),
reprezentatywność ("modelowość"), czystość (jednoznaczność, czytelność
formy), ważność (najwyższe oceny wyróżników krajobrazu), dotychczasowa
ochrona prawna (tu z urzędu parki narodowe, obszary światowego dziedzictwa i
pomniki historii, a obszary Natura 2000, parki krajobrazowe i rezerwaty
tylko gdy spełnią kryterium unikatowości, reprezentatywności lub czystości)
- ze wskazaniem algorytmu postępowania na podstawie cech inwentaryzacyjnych;
- zalecenia co do formułowania zaleceń ochronnych;
W ramach ww. opracowania przeprowadzono także digitalizację oraz weryfikację
i modyfikację granic mezoregionów wyznaczonych w ramach regionalizacji
fizycznogeograficznej Jerzego Kondrackiego.
Opracowanie na:
http://ochronaprzyrody.gdos.gov.pl/identyfikacja-i-ocena-krajobrazow
Podział na mezoregiony w serwisie danych geoprzestrzennych GDOŚ:
http://www.gdos.gov.pl/dane-i-metadane
Ministerstwo Środowiska zleciło test zaproponowanej metodyki identyfikacji i
oceny krajobrazu (wykonała firma Envi Consulting, zespół pod kier. Urszuli
Myga-Piątek, tj. jednej z Autorek metodyki), na podstawie gmin Częstochowa,
Janów, Olsztyn i Mstów w woj. Śląskim (5 mezoregionów, 9 mikroregionów, 66
jednostek krajobrazowych, w tym dwie (Dolina Wiercisy w Złotym Potoku oraz
Wzgórza Zamkowe i Biakło w Olsztynie) uznane za krajobrazy priorytetowe.
Test doprowadził m. in. do następujących wniosków:
- są problemy z pozyskaniem i jakością potrzebnych materiałów źródłowych;
- mikroregionalizacja jest właściwa, ale trudna; powinna być wykonana
wyprzedzająco przez zespół specjalistów na poziomie województwa;
- zaproponowano korekty metody;
- jednak potwierdzono, że metoda, z zaproponowanymi korektami, jest
wykonalna;
- podano dane o pracochłonności i niezbędnym czasie wykonania zadania dla
obszaru testowego (5 osób x 45 dni = 225 roboczodni) oraz o kosztach danych
(ok. 4,2 tys. zł), choć zdaniem Autorów zakres prac był szerszy, niż zakres
audytu krajobrazowego. Należy pamiętać, że opracowanie testowe kończy się na
etapie oceny / waloryzacji krajobrazów, nie proponuje rozwiązań na rzecz ich
ochrony.
