W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego opublikowano projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów.
Nad projektem pracuje GDOŚ, który w ramach konsultacji publicznych oczekiwałby ewentualnych uwag do pierwszych dni października.
Lista „inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii” powiela listę unijną (por. Wiadomości KP o jej aktualizacji), dzieli ją jednak na gatunki w Polsce „wymagające szybkiej eliminacji” i gatunki „rozprzestrzenione na szeroką skalę”. Te pierwsze w przypadku stwierdzenia, powinny być wyeliminowane ze środowiska w ciągu 3 miesięcy; te drugie powinny być „kontrolowane”. Za „rozprzestrzenione na szeroką skalę”, a więc wymagające tylko „kontroli”, mają zostać uznane: barszcz Mantegazziego Heracleum mantegazzianum, barszcz Sosnowskiego Heracleum sosnowskyi, bożodrzew gruczołowaty Ailanthus altissima, dławisz okrągłolistny Celastrus orbiculatus, moczarka delikatna Elodea nuttallii, niecierpek gruczołowaty Impatiens glandulifera, rdest wielokłosowy Koenigia polystachya, trojeść amerykańska Asclepias syriaca. Pozostałe gatunki z listy unijnej, zwykle jednak jeszcze nieobecne w Polsce, miałyby mieć status „wymagających szybkiej eliminacji”.
Proponowana lista „inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski” obejmuje:
Jako gatunki wymagające szybkiej eliminacji:
- żółw jaszczurowaty Chelydra serpentina
- żółw malowany Chrysemys picta
- żółw ostrogrzbiety Graptemys pseudogeographica
- pirapitinga Piaractus brachypomus
- bernikla kanadyjska Branta canadensis
- bison Bison bison
- bóbr kanadyjski Castor canadensis
- jeleń sika Cervus nippon
- jeleń wirginijski Odocoileus virginianus
- wapiti Cervus canadensis
Jako gatunki szeroko rozpowszechnione:
- azolla drobna Azolla filiculoides
- kolcolist zachodni Ulex europaeus
- kolczurka klapowana Echinocystis lobata
- niecierpek pomarańczowy Impatiens capensis
- rdestowiec czeski Reynoutria x bohemica
- rdestowiec japoński Reynoutria japonica
- rdestowiec sachaliński Reynoutria sachalinensis
- małż Corbicula fluminea
- sumik karłowaty Ameiurus nebulosus
Propozycja polskiej lista wydaje się bardzo krótka, nie ujęto na niej wielu inwazyjnych gatunków obcych ewidentnie zagrażających w Polsce różnorodności biologicznej, jak np. muflon, norka amerykańska, tawuła kutnerowata, czeremcha amerykańska, niecierpek drobnokwiatowy, nawłoć kanadyjska, nawłoć późna, klon jesionolistny. Obecna propozycja nie jest spójna z wynikami dotychczasowych prac GDOŚ oraz z wiedzą naukową. Wobec dość poważnych obowiązków, jakie pociąga za sobą ujęcie gatunku na liście (zob. niżej), Autorzy projektu wyraźnie dążą do ograniczenia tych konsekwencji, zwłaszcza dla leśników i dla zarządzających wodami.
Zgodnie z obowiązującą od 18 grudnia 2021 r. Ustawą o gatunkach obcych, gatunki ujęte na listach są tylko podzbiorem „inwazyjnych gatunków obcych” (o takim statusie decyduje wiedza naukowa, a nie akt prawa). Ujęcie niektórych inwazyjnych gatunków obcych na liście unijnej lub krajowej skutkuje jednak tym, że:
- zabroniony jest: przywóz i wywóz przez granice, przemieszczanie, przetrzymywanie, chów, hodowla, rozmnażanie lub uprawa – GDOŚ (dla listy unijnej i RDOŚ (dla listy krajowej) mogą wydawać zezwolenia na odstępstwa od zakazów. Posiadacze zwierząt domowych mogą zatrzymać swoje zwierzęta tylko pod warunkiem uzyskania takiego zezwolenia, o które musieliby wystąpić w ciągu 6 miesięcy od wejścia w życie rozporządzeń i pod warunkiem zaczipowania lub udokumentowania indywidualnych cech zwierzęcia;
- GDOŚ sporządza, a Rada Ministrów ustanawiała, plany działań dotyczące priorytetowych dróg przenoszenia;
- GDOŚ prowadził dostępny w Internecie rejestr stwierdzeń, zezwoleń na odstępstwa i działań zaradczych. Dane do rejestru wprowadza RDOŚ, dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu);
- każdy kto stwierdzi obecność w środowisku gatunków z list, jest obowiązany zgłosić ten fakt wójtowi/burmistrzowi, który przekazuje dalej informację do w/w podmiotów (w przypadku gatunków wymagających szybkiej eliminacji niezwłocznie, w przypadku szeroko rozpowszechnionych raz na kwartał);
- stwierdzenie gatunku skutkuje obowiązkiem przeprowadzenia działań zaradczych „w sposób odpowiedni i w zakresie odpowiednim do charakteru, zasięgu i rozmiaru negatywnego oddziaływania gatunku obcego na gatunki niedocelowe lub siedliska przyrodnicze, usługi ekosystemowe, zdrowie ludzi lub gospodarkę, w sposób niepowodujący u zwierząt możliwego do uniknięcia bólu, dystresu lub cierpienia;
- eliminacja ze środowiska tych gatunków jest jednym z celów gospodarki łowieckiej. Liczba zaobserwowanych i pozyskanych gatunków z tych kategorii jest umieszczana w planie łowieckim. Myśliwy wykonujący polowanie może pozyskać, w dowolnej licznie, ptaki i ssaki z tych gatunków;
- dla gatunków wymagających szybkiej eliminacji, do działań zaradczych (tu jasne jest, że polegających na eliminacji gatunku) jest obowiązany, w ciągu maksymalnie 3 miesięcy: dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu), RDOŚ (w pozostałych przypadkach) – z uprawnieniem do działania (na podstawie wydanej przez siebie decyzji administracyjnej, a w wyjątkowych przypadkach także bez niej) także na gruncie którym nie włada. GDOŚ mógłby wyrazić zgodę na odstąpienie od szybkiej eliminacji gatunku z tej kategorii;
- dla gatunków szeroko rozpowszechnionych, do działań zaradczych jest obowiązany: dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu), RDOŚ (nieleśne części rezerwatu przyrody) oraz po uzyskaniu informacji o występowaniu gatunku za pośrednictwem wójta lub burmistrza - dyrektor RDLP (w lasach stanowiących rezerwat przyrody), zarządca lub właściciel nieruchomości, w tym nadleśniczy (w pozostałych przypadkach). Właściciele prywatni mogą wystąpić do wójta/burmistrza o zwolnienie ich z tego obowiązku i przeprowadzenie działań za nich (jako zadanie własne gminy), a jeśli tego nie zrobią i działań nie przeprowadzą, to wójt może przeprowadzić je przymusowo i obciążyć właściela kosztami. Działania zaradcze w stosunku do tej kategorii gatunków nie muszą prowadzić do eliminacji, a ich celem może być „kontrola” gatunku. Podmioty przeprowadzające działania zaradcze są zobowiązane do monitorowania skuteczności działań i ich oddziaływania na gatunki niedocelowe;
- formy i warunki działań zaradczych określi właśnie projektowane rozporządzenie; mają one generalnie polegać na fizycznym lub chemicznym niszczeniu odnośnych roślin lub zwierząt, w taki sposób aby się nie rozwlekły.
Gatunki obce nieujęte na listach (i to nie tylko inwazyjne) także podlegają zakazowi wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku, który jednak w tym przypadku nie dotyczy:
- organizmów wodnych wykorzystywanych w rybactwie i rybołówstwie (dla których to zagadnienie nieco inaczej regulują osobne przepisy);
- wprowadzania bażantów, muflonów i danieli w ramach gospodarki łowieckiej, po zgłoszeniu do Ministra Środowiska który mógłby wnieść sprzeciw;
- roślin na terenach zieleni w obrębie miast i zwartej zabudowy wsi oraz przy obiektach budowlanych;
- roślin w ramach trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i racjonalnej gospodarki rolnej;
- roślin wprowadzanych tymczasowo, w celu rekultywacji gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych w wyniku działalności przemysłowej;
- roślin wprowadzanych w badaniach naukowych i ochronie ex situ w obrębie miast i zwartej zabudowy wsi.
