21 marca 2023 r. Komisja Europejska opublikowała (po angielsku) Wytyczne wyznaczania, kartowania, monitoringu i ścisłej ochrony lasów pierwotnych (primary forests) i starolasów (old-growth forests) w UE.
Głównym, oczekiwanym od dawna elementem Wytycznych są definicje i kryteria lasów pierwotnych (primary forests) i starolasów (old-growth forests), jako że celem unijnej Strategii na rzecz Różnorodności Biologicznej do 2030 jest objęcie wszystkich takich lasów ochroną ścisłą. Zgodnie z tekstem Wytycznych:
Pojęcie „lasy pierwotne” (primary forests) ma oznaczać naturalnie odnowione lasy rodzimych gatunków drzew, bez jasno widocznych przejawów aktywności człowieka, nie wykazujące znaczącego zakłócenia naturalnych procesów ekologicznych. Komisja przyjęła tu definicję FAO. Nie muszą być to lasy dziewicze; mogą obejmować także lasy w przeszłości poddane gospodarce, w których jednak po dawnych interwencjach ludzkich odtworzyły się naturalna struktura i procesy. Lasy kwalifikowane do tej kategorii musza być na tyle duże, by było dość miejsca na ich naturalną dynamikę. Muszą być zachowane naturalne procesy (np. zalewy w łęgach) i naturalna dynamika lasu (w tym procesy odnawiania się), zasoby martwego drewna i starych drzew. Mogą podlegać naturalnym uszkodzeniom, w tym katastroficznym (wiatrołomy, pożary, susze, gradacje itp.). Wykluczone są lasy, w których populacje ważnych gatunków (także zwierząt) zostały przekształcone przez polowania, kłusownictwo itp. w takim stopniu, że zakłóciło to naturalne procesy.
Pojęcie to oznacza większe kompleksy lasów, w których niektóre części mogą być „starolasem”, ale niektóre nie, np. jako młodsze fragmenty drzewostanów będące wynikiem naturalnej dynamiki.
Pojęcie „starolasy” (old-growth forests) ma oznaczać drzewostany rodzimych gatunków drzew, które rozwinęły się głównie wskutek naturalnych procesów, wykazujące cechy strukturalne i dynamikę późnych faz rozwojowych lasu naturalnego danego typu. Ślady interwencji ludzkich mogą być widoczne, ale powinny stopniowo zanikać lub być na tle ograniczone, by nie zakłócać znacząco naturalnych procesów. Jest to nowa definicja, zaproponowana na użytek Wytycznych. Nie są wykluczone drzewostany z sadzenia. Nie są wykluczone drzewostany noszące widoczne ślady gospodarki, dopóki kryteria starolasu (poniżej) są spełnione. Wykluczone są jednak lasy obecnie gospodarczo użytkowane. Mogą podlegać naturalnym uszkodzeniom, w tym katastroficznym (wiatrołomy, pożary, susze, gradacje itp.); nie przestają być starolasem nawet gdy w wyniku takich uszkodzeń utracą czasowo specyficzne, staroleśne cechy.
Aby uznać drzewostan za starolas, musi on:
- składać się z rodzimych gatunków drzew (choć pojedyncze gatunki obce go nie dyskwalifikują);
- mieć wysokie zasoby i zróżnicowanie martwego drewna (mogą jednak być różne, zależnie od typu lasu i najnowszej historii zaburzeń);
- zawierać drzewa stare lub duże;
- spełniać co najmniej dwa spośród kryteriów dodatkowych:
- pochodzenie, najlepiej z naturalnego odnowienia (choć drzewostany z siewu lub sadzenia nie są wykluczone, jeśli spełniają inne kryteria);
- zróżnicowane strukturalne (np. wielowarstwowość, zróżnicowane zwarcie, mikrorelief wykrotowy terenu);
- zawierać „drzewa biocenotyczne” (z mikrosiedliskami nadrzewnymi);
- być siedliskiem gatunków wskaźnikowych dla starych lasów (szczególnie gatunków z czerwonych List).
Ewentualne krajowe metodyki identyfikacji starolasów powinny być oparte na wiedzy naukowej, opracowane w sposób transparentny i publiczny, zharmonizowane z powyższą definicją, weryfikowalne dla wszystkich zainteresowanych stron.
Państwa, w których lasy pierwotne ani starolasy się nie zachowały, powinny potraktować priorytetowo ich odtwarzanie, tak by niektóre drzewostany mogły nabrać cech starolasów.
Od państw członkowskich oczekuje się (do 2025 r.) skartowania lasów pierwotnych i starolasów, w tym rozwiązania problemu, że nie wszystkie dane potrzebne w tym celu są dostępne w obecnych centralnych repozytoriach danych o drzewostanach. Elementy struktury stanowiące „cechy staroleśne” powinny być monitorowane i ujęte w krajowych inwentaryzacjach leśnych.
Od Państw Członkowskich UE oczekuje się, że bez zwłoki obejmą ochroną ścisłą lasy:
- które spełniają w/w kryteria;
- co do których jest wysokie prawdopodobieństwo, że po skompletowaniu informacji spełnią w/w kryteria;
- które spełniały w/w kryteria na dzień 20 maja 2020 r. (data publikacji Strategii UE na rzecz Różnorodności Biologicznej), ale je utraciły w wyniku działań człowieka, tak by mogły odtworzyć cechy staroleśne;
Ochrona ścisła w tym rozumieniu może dopuszczać badania naukowe, zapobieganie katastrofom (np. pożarom), kontrolę inwazyjnych gatunków obcych, niemasowe wykorzystanie rekreacyjne, kontrolę populacji zwierzyny gdy brak naturalnego drapieżnictwa. Nie może dopuszczać gospodarczego użytkowania.
Ciekawostka: jednym z „współprzewodniczących” w procesie pracy nad dokumentem była polska Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, za co Komisja dziękuje jej we wstępie.
