27 lipca 2023 r. Komisja Europejska opublikowała oczekiwane od dawna wytyczne w sprawie „bliższej naturze gospodarki leśnej” (closer to nature forest management). Opracowanie tych wytycznych było jednym z zadań Strategii na rzecz Różnorodności Biologicznej’ 2030, powtórzonym i uszczegółowionym w przyjętej przez państwa UE Nowej Strategii Leśnej. Zobowiązanie zawarte w Strategii Leśnej brzmiało: Komisja do drugiego kwartału 2022 r. opracuje definicję praktyk z zakresu leśnictwa bliższego naturze i wytyczne dotyczące takich praktyk, a do pierwszego kwartału 2023 r. opracuje dobrowolny system certyfikacji gospodarki leśnej bliższej naturze; proces jest więc opóźniony o ponad rok.
Wytyczne, opublikowane formalnie jako „dokument roboczy służb Komisji” są dostępne (po angielsku) .
Wytyczne nie stanowią jednolitego standardu i nie bardzo wiadomo, w jaki sposób można by o nie oprzeć system certyfikacji. Nie prezentują jednego modelu „bliskiej naturze” gospodarki leśnej, ale raczej sposoby, na jakie różnorodne formy gospodarki leśnej można uczynić nieco „bliższe naturze”. Przedstawiają paletę możliwych do zastosowania sposobów ekologizacji gospodarki leśnej, akcentując różnorodność lasów europejskich, konkretnych sytuacji i możliwych rozwiązań; opartych jednak na wspólnych, generalnych zasadach:
- dopuszczenia naturalnych procesów i uczenia się na ich przykładzie;
- utrzymania złożoności strukturalnej lasów;
- integracji funkcji lasu w różnych skalach przestrzennych;
- naśladowania, przez systemy rębni, lokalnie typowych reżimów naturalnych zaburzeń;
- zmniejszania oddziaływania pozyskania drewna na bioróżnorodność, gleby i klimat: zwracania uwagi na elementy pozastawiane i ich znaczenie przyrodnicze.
Bliższa naturze gospodarka leśna ma zakładać zwiększanie strukturalnej złożoności lasów i szersze wykorzystanie ich naturalnej dynamiki; w tym nawet wykorzystywanie zjawisk katastroficznych do wzmacniania przyrodniczych walorów lasów.
Wytyczne omawiają różne systemy stosowanego w Europie prośrodowiskowego, leśnego użytkowania terenu: system ProSilva, zintegrowaną gospodarkę leśną (kombinacja przestrzenna lasów oddanych przyrodzie i lasów zagospodarowanych w sposób uwzględniających potrzeby przyrody), systemy „ciągłej pokrywy leśnej”, leśnictwo triady ( lasy chronione, lasy intensywne, lasy integrujące ochronę przyrody z gospodarką), systemu rolno-leśne i leśno-pastwiskowe, ideę „leśnictwa retencyjnego” (pozostawiania niektórych drzew, grup drzew i całych drzewostanów, we wszystkich skalach przestrzennych).
Paleta proponowanych środków ekologizujących leśnictwo (The closer-to-nature forest management toolbox) obejmuje:
- Stosowanie odnowienia naturalnego w przeważającej większości przypadków (odnowienie sztuczne tylko jako uzupełniające w szczególnych sytuacjach), z wykluczeniem lub ograniczeniem silnej ingerencji w gleby i stosunki wodne (orka, rowy odwadniające, drogi);
- Minimalizacja oddziaływania cięć (cięcia pojedynczych drzew, grup lub gniazd, maks. do 0.2-0.5ha; pozostawianie con. 30m nieciętych stref buforowych od wód, także od małych strumieni; pozostawianie drzew biocenotycznych z siedliskami nadrzewnymi, oszczędzanie drzew mających potencjał do rozwoju w biocenotyczne podczas trzebieży; zaniechanie lub ograniczanie cięć w okresie lęgowym ptaków.
- Ograniczane innych interwencji (nawożenia, użycia pestycydów);
- Ochrona i odtwarzanie gleb, mokradeł i wód w lasach, w tym ochrona mikroflory leśnej i unikanie niszczących dla niej zabiegów, ochrona lasów na brzegach cieków;
- Odtwarzanie zasobów martwego drewna (nie podano progów ilościowych ale podano cytaty literatury; istniejąca w krajobrazie leśnym sieć drzewostanów z >20m3 martwego drewna jest zwykle lepsza niż niższe wyrównane wartości we wszystkich drzewostanach); ograniczanie cięć sanitarnych i cięć po zdarzeniach katastroficznych;
- Pozostawianie niektórych, co najmniej kilku- lub kilkunastohektarowych, fragmentów lasu bez użytkowania;
Wytyczne sugerują, że „leśnictwo bliższe naturze” może być ekonomiczne korzystniejsze, niż leśnictwo intensywne – mniejsze pozyskanie drewna jest bowiem kompensowane mniejszymi kosztami operacyjnymi, mniejszymi kosztami ochrony lasu, możliwością indywidualnej produkcji cennych sortymentów, zwłaszcza gdy proces przekształcania rozpocznie się w ok. 55-letnich drzewostanach.
Przedstawiono specyfikę ekologizacji leśnictwa w poszczególnych regionach biogeograficznych i przykłady dobrych praktyk (las Ebrach w Bawarii, Lasy Miejskie Lubeki, wytyczne Forest Management for Nature Lasów Państwowych Austrii).
Równolegle Komisja Europejska opublikowała Przewodnik do tworzenia publicznych I prywatnych systemów płatności za usługi ekosystemów leśnych (Guidance on the Development of Public and Private Payment Schemes for Forest Ecosystem Services), wskazując że takie schematy mogą być wdrażane w ramach niektórych instrumentów UE (np. Wspólnej Polityki Rolnej), ale i poza nimi.
