W uzupełnieniu porannej informacji – wydana dziś opinia Państwowej Rady Ochrony Przyrody w przedmiotowej sprawie:
https://prop.gov.pl/wp-content/uploads/2025/01/PROP-KOE-25-01_torfowisk_mokradel_w_-PSWPR.pdf
Zgodnie z ogólnymi zasadami Wspólnej Polityki Rolnej UE, rolnicy chcący otrzymywać przewidziane tą polityką dopłaty i płatności do swoich gruntów, są zobowiązani do przestrzegania określonych norm środowiskowych. Jedna z tych norm (tzw. norma GAEC 2) wymaga ochrony gleb torfowych, bowiem niewłaściwe użytkowanie rolnicze związane z osuszaniem, a zwłaszcza użytkowanie orne torfów, prowadzi do ich rozkładu. Polska wykorzystała wszystkie dostępne możliwości zwłoki we wprowadzeniu tej normy, ale ostatecznie musi ją włączyć od 1.01.2025 r.
Podstawowym dokumencie określającym szczegóły wdrożenia wspólnej polityki rolnej UE w Polsce, w tym warunki dopłat i płatności przysługujących rolnikom, jest obecnie tzw. Plan Strategiczny Wspólnej Polityki Rolnej. W polskim Planie Strategicznym na lata 2023-2027, tj. w (zatwierdzonym w sierpniu 2022 r.), zakładano, że normą ochrony gleb torfowych (GAEC 2) zostaną objęte gleby pochodzenia organicznego o zawartości materii organicznej ≥ 30% o łącznej miąższości co najmniej 40 cm. Wymogiem ochrony miały być w praktyce objęte torfowiska sklasyfikowane jako grunty rolne, czyli ponad 1 mln ha. Do późniejszego sprecyzowania pozostawiono wówczas szczegóły ochrony tych gruntów, tj. jakie konkretnie praktyki będą na nich zakazane.
31 grudnia 2024 r. Rada Ministrów zatwierdziła przygotowaną przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi propozycję zmiany Planu Strategicznego. Zmieniono m.in. zmieniając zakres stosowania normy GAEC 2 na gleby organiczne o zawartości materii organicznej co najmniej 60% suchej masy gleby w warstwie o miąższości co najmniej 40 cm. Zmiana ta w praktyce sprawia, że norma GAEC 2 staje się w Polsce pusta i pozorna – gleby o ponad 60% zawartości węgla to najlepiej zachowane i dobrze uwodnione torfy, zwykle nie użytkowane rolniczo. Nawet Ministerstwo Rolnictwa podaje, że zasięg ochrony gleb torfowych nie przekroczy 146 tys. ha. Określono również, że wymagana ochrona gleb organicznych będzie obejmować tylko:
- Na trwałych użytkach zielonych: zakaz przekształcania lub zaorywania (dopuszcza się wykonanie zabiegu renowacji z zastosowaniem płytkiej uprawy gleby i podsiewu nie częściej niż raz na 4 lata); zakaz wydobywania torfu; zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących do odwadniania/odprowadzania wody z terenu.
- Na gruntach ornych: zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących do odwadniania/odprowadzania wody z terenu; zakaz orania; zakaz wydobywania torfu.
Wymogi te nie będą więc przeszkadzać w dalszym odwanianiu torfowisk przez pogłębianie, odnawianie i czyszczenie rowów odwadniających, uprawę łąk powodująca rozkład wierzchnich warstw torfu, prowadzenie na torfowiskach degradujących je upraw roślin trwałych, np. plantacji borówek, roślin energetycznych, a także bezorkową uprawy roślin rocznych, np. kukurydzy.
Emisja gazów cieplarnianych z użytkowanych rolniczo torfowisk Polski szacowana jest na 30,3 Mt ekwiwalentu CO2. rocznie. Stawia to Polskę w niechlubnej pierwszej światowej dziesiątce „najgorszych emitentów” gazów cieplarnianych z niszczonych przez rolnictwo torfowisk. Prawidłowo ukształtowana norma GAEC 2 powinna przynajmniej częściowo tym emisjom zapobiegać. Przyjęty przez polski rząd sposób pozornego tylko wdrożenia tej normy oznacza jednak, że do tego celu w ogóle się nie zbliżymy - emisje te będą kontynuowane.
Mimo że przyjęta zmiana zasadniczo zmienia oddziaływanie Planu Strategicznego WPR na środowisko, Minister Rolnictwa zadecydował o odstąpieniu od oceny oddziaływania na środowisko. Nie dotrzymał przy tym przepisów prawa (art. 48 ust. 1, 6 i 7 ustawy ooś), wymagających, by takie odstąpienie było poprzedzone uzgodnieniem GDOS zawierającym uzasadnienie merytoryczne i by takie uzasadnienie zostało obwieszczone publicznie. MRiRW twierdzi, że Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska w piśmie przekazanym 20 grudnia 2024 r., poinformował, że po zapoznaniu się z wyżej przywołanymi zmianami PS WPR 2023–2027, uzgadnia nieprzeprowadzanie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko – ale, jak sprawdziliśmy, przywoływane pismo GDOŚ nie zawiera żadnego uzasadnienia nieprzeprowadzenia oceny, nie spełnia więc prawnych wymogów uzgodnienia.
Informacja MRiRW na temat zmian dokonanych w planie strategicznym i odstąpienia od oceny:
Sprzeciw wobec decyzji polskiego rządu może wyrazić jeszcze Komisja Europejska.
16 stycznia ogłoszony został przygotowany przez polską prezydencję dokument wprowadzający do posiedzenia Rady Europejskiej AGRIFISH (posiedzenie ministrów rolnictwa i rybołówstwa państw członkowskich UE, mogące podejmować decyzje polityczne dotyczące tej sfery), zaplanowanym na 27 stycznia.
Polska prezydencja stawia w nim pytanie – tezę do dyskusji: czy w całej Unii Europejskiej norma GAEC 2, dotycząca ochrony torfowisk i mokradeł, jest w ogóle potrzebna, wobec istnienia „podobnych zobowiązań” w Rozporządzeniu o odtwarzaniu zasobów przyrodniczych. Dokument: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-5343-2025-INIT/en/pdf
W rzeczywistości, zobowiązania ujęte w Rozporządzeniu o odtwarzaniu zasobów przyrodniczych (NRL) nie są wcale podobne, ale komplementarne. Norma GAEC 2 powinna zabezpieczać podstawowy poziom ochrony użytkowanych rolniczo torfów przed zniszczeniem, zaś cele określone w NRL dotyczą proaktywnej odbudowy funkcjonowania takich torfowisk, tylko na części ich areału.
