Od 17 grudnia 2022 r. obowiązuje rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Unii i listy inwazyjnych gatunków obcych stwarzających zagrożenie dla Polski, działań zaradczych oraz środków mających na celu przywrócenie naturalnego stanu ekosystemów, będące przepisem wykonawczym do ustawy o gatunkach obcych.
Rozporządzenie zawiera „unijną” i „polską” listę IGO (inwazyjnych gatunków obcych”); każda z nich jest podzielona na grupę gatunków „podlegających szybkiej eliminacji” i „rozprzestrzenionych na szeroką skalę”. Lista unijna jest powieleniem aktualnej listy ustanowionej przez Komisję Europejską (por. Wiadomość KP o ostatniej aktualizacji). Wkładem polskiego legislatora jest wyróżnienie na niej „gatunków rozprzestrzenionych na szeroką skalę” do której zaliczono gatunki: barszcz Mantegazziego, barszcz Sosnowskiego bożodrzew (ajlant) gruczołowaty, dławisz okrągłolistny, moczarka delikatna, niecierpek gruczołowaty, rdest wielokłosowy, trojeść amerykańska, krab wełnistoręki (k. wełnistoszczypcy), rak marmurkowy, rak pręgowaty (r. amerykański), rak sygnałowy (r. kalifornijski), żółw ozdobny, bass słoneczny, czebaczek amurski, sumik czarny, trawianka, jenot, piżmak, szop pracz. Pozostałe gatunki z listy unijnej zostały uznane za „podlegające szybkiej eliminacji”.
Lista polska zawiera „gatunki podlegające szybkiej eliminacji”: żółw jaszczurowaty, żółw malowany, żółw ostrogrzbiety, bernikla kanadyjska, bizon, bóbr kanadyjski, jeleń sika (j. wschodni), jeleń wirginijski, wapiti; oraz „gatunki rozprzestrzenione na szeroką skalę”: azolla drobna (a. karolińska), kolcolist zachodni, kolczurka klapowana, niecierpek pomarańczowy, rdestowiec czeski (r. pośredni), rdestowiec japoński (r. ostrokończysty), rdestowiec sachaliński, sumik karłowaty, małż Corbicula fluminea.
Kształtując polską listę Rada Ministrów zastosowała podejście minimalistyczne, określając je jako „wyważone”, kierując się minimalizacją obowiązków dla różnych podmiotów. W konsultacjach odrzucono wszystkie uwagi postulujące dodanie takich groźnych, inwazyjnych gatunków jak: tawuła kutnerowata, dąb czerwony, robinia akacjowata, czeremcha amerykańska, klon jesionolistny, niecierpek drobnokwiatowy, nawłocie, grubosz Helmsa, norka amerykańska, babka bycza, babka łysa, babka szczupła, babka marmurkowata, szczeżuja chińska, żółwie z rodzaju Pseudemys.
Ujęcie gatunków w rozporządzeniu skutkuje tym, że:
- Nie dotyczą ich ustawowe odstępstwa od zakazu wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku; zabroniony jest: przywóz i wywóz przez granice, przemieszczanie, przetrzymywanie, chów, hodowla, rozmnażanie lub uprawa (GDOŚ lub RDOŚ mogą jednak wydawać zezwolenia na odstępstwa od zakazów);
- Posiadacze zwierząt domowych tych gatunków mogą zatrzymać swoje zwierzęta tylko pod warunkiem uzyskania zezwolenia, o które muszą wystąpić w ciągu 6 miesięcy i pod warunkiem zaczipowania lub udokumentowania indywidualnych cech zwierzęcia.
- GDOŚ sporządza, a Rada Ministrów ustanawia, plany działań dotyczące priorytetowych dróg przenoszenia;
- GDOŚ prowadzi dostępny w Internecie rejestr stwierdzeń, zezwoleń na odstępstwa i działań zaradczych;
- Każdy kto stwierdzi obecność w środowisku gatunku, jest obowiązany zgłosić ten fakt wójtowi/burmistrzowi, który przekazywałby dalej informację do w/w podmiotów;
- Występowanie gatunku pociąga za sobą obowiązek przeprowadzenia działań zaradczych. Dla gatunków wymagających szybkiej eliminacji polegają one na eliminacji gatunku; dla gatunków szeroko rozpowszechnionych nie muszą prowadzić do eliminacji, a ich celem może być „kontrola” gatunku. Polegają one na środkach fizycznych lub chemicznych, ramowo określonych w rozporządzeniu. Do działań zaradczych jest obowiązany, w ciągu maksymalnie 3 miesięcy: dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu), RDOŚ (wszystkie gatunki wymagające szybkiej eliminacji oraz nieleśne części rezerwatów przyrody), dyrektor RDLP (gatunki szeroko rozpowszechnione w lasach stanowiących rezerwat przyrody), zarządca lub właściciel nieruchomości (gatunki szeroko rozpowszechnione w pozostałych przypadkach). Właściciele prywatni mogą wystąpić do wójta/burmistrza o zwolnienie ich z tego obowiązku i przeprowadzenie działań za nich (jako zadanie własne gminy), a jeśli tego nie zrobią i działań nie przeprowadzą, to wójt może przeprowadzić je przymusowo i obciążyć właściciela kosztami.
- W przypadku nowego wprowadzenia gatunku do środowiska, dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu), RDOŚ (nieleśne części rezerwatu przyrody), dyrektor RDLP (Lasy Państwowe), dyrektor RZGW (wody w zarządzie PGW WP), wójt/burmistrz (w pozostałych przypadkach) są zobowiązani do przeprowadzenia działań zaradczych na koszt sprawcy wprowadzenia, a gdy sprawcy nie można ustalić – na własny koszt.
- Podmioty przeprowadzające działania zaradcze są zobowiązane do monitorowania skuteczności działań i ich oddziaływania na gatunki niedocelowe.
- Eliminacja gatunku ze środowiska jest jednym z celów gospodarki łowieckiej. Liczba zaobserwowanych i pozyskanych gatunków jest umieszczana w planie łowieckim. Myśliwy wykonujący polowanie może pozyskać, w dowolnej licznie, ptaki i ssaki z tych gatunków.
Rozporządzenie nie stanowi zamkniętej listy obcych gatunków inwazyjnych. Przypominamy że zgodnie z unijnym i polskim prawem:
- „gatunek obcy” oznacza każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg; pojęcie to obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania;
- „inwazyjny gatunek obcy” oznacza gatunek obcy, którego wprowadzenie lub rozprzestrzenianie się zagraża – jak stwierdzono – bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób.
Gatunki obce dzielą się więc na:
- gatunki obce dla których nie stwierdzono (na razie) inwazyjności (nawet gatunki rodzime w jednej części Polski mogą być obce w innej);
- inwazyjne gatunki obce nieujęte na liście krajowej lub europejskiej (tj. gatunki obce dla których stwierdzono inwazyjność, ale z różnych względów nie zostały wprowadzone na listę);
- inwazyjne gatunki obce stwarzające zagrożenie dla Polski (ta lista została ustanowiona omawianym rozporządzaniem);
- inwazyjne gatunki obce stwarzające zagrożenie dla Unii Europejskiej (ta lista jest ustanowiona rozporządzeniem wykonawczym Komisji Europejskiej i powielona omawianym rozporządzaniem).
Listy gatunków z grup (a) oraz (b) nie są ustanawiane jako akt prawny; ich kwalifikacja jest konsekwencją wiedzy naukowej.
