Klub Przyrodników

Przełom czerwca i lipca to doskonały czas na obserwacje najwyższych chmur, jakie można obserwować z Ziemi. Są to tzw. obłoki srebrzyste (ang. noctilucent clouds, tłumacząc dosłownie "chmury świecące nocą") występujące w mezosferze na wysokości 80-85 km. Najlepszy moment na obserwacje to czas, gdy słońce znajduje się już za horyzontem, ale oświetla jeszcze górne warstwy atmosfery, co ma miejsce po zachodzie i przed wschodem słońca.

Interesująca jest historia badań nad obłokami srebrzystymi. Pierwsze obserwacje pochodzą z 1885 r. i były wiązane z erupcją wulkanu Krakatau w 1883 r. Dziś podejrzewa się, że wybuch nie był przyczyną powstania obłoków, a jedynie zwiększył liczbę obserwatorów nieba w porze zachodu słońca ze względu na spektakularne efekty obecności pyłu wulkanicznego w atmosferze. Pierwsze fotografie obłoków pochodzą z końca lat 80-tych i były wykonane przez Niemca Otto Jesse, obserwatora tego typu chmur i twórcy angielskiej nazwy "noctilucent clouds". Pod koniec XIX w. w berlińskim obserwatorium astronomicznym udało się ustalić wysokość chmur. W 1912 Wegener uznał, że obłoki zbudowane są z kryształków lodu, co okazało się prawdą i obaliło wcześniejsze przypuszczenia o tworzeniu chmur przez pył wulkaniczny. W latach 60-tych XX w. rozpoczęto systematyczne obserwacje obłoków w Europie. Wykorzystanie pomiarów rakietowych pozwoliło dowieść, że powstanie obłoków wiąże się z wystąpieniem wyjątkowo niskich temperatur w mezosferze. Od 2007 r. działa satelita służący wyłącznie prowadzeniu studiów nad obłokami srebrzystymi. Co ciekawe, podobne chmury, obserwowane po zachodzie słońca, występują nad powierzchnią Marsa; złożone są z kryształków dwutlenku węgla.

Stosunkowo niedawne odkrycie i coraz częstsze obserwacje obłoków w ostatnim stuleciu doprowadziły do powiązania ich obecności ze zmianami klimatu. Mimo, że dowody na poparcie tej tezy nie są przekonujące, uważa się, że zwiększona emisja gazów cieplarnianych powoduje wychładzanie mezosfery sprzyjające powstawaniu obłoków. Inna hipoteza wiąże częstsze powstawanie obłoków ze wzrostem zawartości pary wodnej w wyższych warstwach atmosfery na skutek zwiększonej emisji metanu.

Obłoki srebrzyste można było w ostatnich dniach obserwować nad Piłą.

Czytaj więcej:

Hasło noctilucent clouds na angielskojęzycznej Wikipedii:
http://en.wikipedia.org/wiki/Noctilucent_cloud

Forum obserwatorów obłoków srebrzystych (w języku angielskim):
http://nlcnet.proboards.com/

Podręcznik obserwacji obłoków srebrzystych (pdf, w języku angielskim):
http://www.iugg.org/IAGA/iaga_pages/pdf/ONC_Sep06.pdf

Historia obserwacji obłoków srebrzystych Otto Jesse i jedne z pierwszych fotografii (pdf, w języku angielskim):
http://ams.allenpress.com/archive/1520-0477/82/11/pdf/i1520-0477-82-11-2457.pdf

Tekst: Rafał Ruta, foto: Robert Puciata