Klub Przyrodników

Bagno Całowanie

W ramach projektu podjęto monitoring i ocenę efektywności działań czynnej ochrony ekosystemów mokradłowych prowadzonych do tej pory przez Stowarzyszenie Chrońmy Mokradła, testowanie nowych rozwiązań oraz zaproponowanie alternatywnego wykorzystania (wielofunkcyjnego wykorzystania) tego terenu.

W 2004 po raz pierwszy przeprowadzono koszenie (20 ha) i usunięcie zakrzaczeń wierzbowych (6 ha) z terenów mechowisk oraz cennych przyrodniczo łąk wilgotnych. W celu renaturyzacji silnie odwodnionych i zdegradowanych łąk przeprowadzono również eksperymentalne zrywanie zmurszałej wierzchnicy torfowiska (0,2 ha). To ostatnie działanie ma na celu usuniecie nadmiaru związków pokarmowych dla roślin, usuniecie nasion roślin ruderalnych i nitrofilnych oraz lokalne polepszenie warunków wilgotnościowych. Wszystkie opisane działania były finansowane z innego projektu, lecz ich efekty są monitorowane i oceniane w ramach projektu pinmatra.

Po zrywaniu murszu do głębokości 20 lub 40 cm, powstało około 900 mł substratu glebowego, który w znacznej części został przekazany nieodpłatnie lokalnym rolnikom. Potencjalnie ta metoda mogłoby zostać zastosowana na większym obszarze silnie zdegradowanych łąk, oczywiście z uwzględnieniem ograniczeń obowiązującego prawa. W przyszłości sprzedaż takiego materiału na potrzeby ogrodnictwa, szkółkarstwa lub upraw leśnych może generować środki na dalszą czynna ochronę przyrody tego obszaru.

Po wycięciu krzewów zaistniała konieczność usunięcia powstałej biomasy (grubsze i cieńsze gałęzie wierzbowe). Zaproponowaliśmy ich utylizacje jako bio-paliwa przez cementownię, która dysponuje specjalną instalacją umożliwiającą spalanie paliw niekonwencjonalnych. Dzięki takiemu rozwiązaniu można częściowo ograniczyć koszty odkrzaczania oraz wykorzystać niskiej jakości biomasę do produkcji "czystej" energii (energii ze źródeł odtwarzalnych).

W 2004 i 2005 roku wykonano szereg prac i ekspertyz umożliwiających lepsze rozpoznanie sytuacji przyrodniczej i społeczno-ekonomicznej oraz wykonano analizy możliwości restytucji przyrodniczej tego terenu.

Budowa zastawek i usuwanie zarośli wierzbowych na Bagnie Całowanie

Bagna Przemkowskie

Celem badań naukowych obiektu Bagna Przemkowskie, prowadzonych w ramach polsko-holenderskiego projektu PIN/Matra, jest opracowanie sposobu zagospodarowania terenu tego kompleksu mokradłowego. Zaplanowano, że cel ten zostanie osiągnięty w rezultacie przeprowadzenia wariantowej analizy metod gospodarowania wodą, waloryzacji ekologicznej oraz inwentaryzacji istniejących elementów przyrodniczo-technicznych obszaru. Dane, niezbędne do realizacji powyższych zadań, gromadzono organizując wyjazdy oraz pomiary terenowe, a także badania laboratoryjne.

W trakcie trwania projektu zorganizowano do tej pory 6 wyjazdów terenowych, obejmujących wielorakie działania, zespołu badawczego ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie. Równolegle, w okresie letnim 2004 (nieregularnie) i od kwietnia 2005 (regularnie, co tydzień), mierzone są stany wód gruntowych na obszarze przez pracowników Przemkowskiego Parku Krajobrazowego.

Podczas pierwszego wyjazdu w styczniu 2004 uzyskano zdjęcia lotnicze obiektu Bagna Przemkowskie, przekroje roślinno - stratygraficzne, a także ogólne informacje o aktualnej sytuacji hydrologicznej bagien. Ponadto, sprawdzono dostępność map hydrogeologicznych.

Rezultatem drugiego wyjazdu w marcu 2004 było odnalezienie istniejących studzienek obserwacji wody gruntowej oraz instalacja nowych piezometrów. W kwietniu 2004 zorganizowano w Przemkowie spotkanie uczestników projektu i wraz z dyrektorem Przemkowskiego Parku Krajobrazowego dyskutowano o problematyce zagospodarowania obszaru bagien, koncepcjach i możliwych scenariuszach prowadzenia gospodarki wodnej na tym obszarze. Podczas wyjazdu w czerwcu 2004 kontynuowano uzupełnianie sieci obserwacyjnej wody gruntowej, a także wykonano pomiar współrzędnych geograficznych poszczególnych piezometrów przy wykorzystaniu odbiorników GPS. W laboratorium jakości wody Katedry Inżynierii Wodnej i Rekultywacji Środowiska SGGW w Warszawie przeprowadzono analizy chemiczne próbek wody pobranych z piezometrów oraz studni gospodarskich. W trakcie pomiarów w lipcu 2004 ustalono lokalizację punktów służących do weryfikacji dokładności procesu rektyfikacji zdjęć lotniczych obiektu, które będą wykorzystane przy tworzeniu mapy roślinności. W kwietniu 2005 oprócz niezbędnej renowacji sieci studzienek obserwacyjnych przeprowadzono instalację urządzeń wykonujących ciągły pomiar stanów wód gruntowych (D-diverów) oraz powtórzono analizy jakości wód podziemnych i powierzchniowych.

Na lipiec 2005 zaplanowano pobór prób gleby w celu oznaczenia współczynnika filtracji, pomiary ukształtowania terenu odbiornikami GPS niezbędne do opracowania cyfrowego modelu wysokości dla obiektu Bagna Przemkowskie oraz ponowne analizy jakości wody. We wrześniu 2005 wyżej wymienione pomiary będą kontynuowane, a także niezbędny zakres pomiarów hydrometrycznych zostanie przeprowadzony.

Na obecnym etapie badań istnieje szereg problemów oraz zadań wymagających dalszej dyskusji i analizy w celu odpowiedzenia na pytania dotyczące pożądanych kierunków prowadzenia gospodarki wodnej na tym obszarze. Problemami i zadaniami tymi są:

• wykorzystanie różnych źródeł wody do zasilania obiektu z uwzględnieniem jakości i dostępnej ilości wody,
• ograniczenie funkcjonowania urządzeń hydrotechnicznych, które mają negatywny wpływ na warunki hydrologiczne Bagien Przemkowskich,
• stabilizacja dużych wahań zwierciadła wody gruntowej na wybranych obszarach obiektu,
• utrzymanie niskiej roślinności zamiast zbiorowisk trzcinowych,
• renowacja kanałów odwadniająco- nawadniających w niezbędnym zakresie.

Dolina Płoni

Pierwszy etap realizacji projektu koncentrował się na uzyskaniu możliwie największej ilości informacji o zasobach przyrodniczych doliny oraz funkcjonowaniu całego ekosystemu doliny rzecznej. Tu prace prowadzone były równolegle w trzech zespołach. Pierwszy zespół odpowiedzialny był za zbiór materiałów terenowych obejmujących rozpoznanie szaty roślinnej, warunków hydrologicznych oraz przemian na przestrzeni ostatnich kilku tysięcy lat w oparciu o badania stratygrafii zakumulowanych osadów organicznych. Rozpoznanie roślinności prowadzono w różnych częściach doliny, z reguły na tzw. transektach. Tu również rozpoznawano stratygrafię oraz warunki hydrologiczne. Uzyskany w ten sposób materiał dostarczył elementarnej, aczkolwiek w dużym stopniu przybliżonej, wiedzy na temat funkcjonowania całego ekosystemu oraz zjawisk wpływających na zachodzące w jego obrębie zmiany.

Zadaniem drugiego zespołu była analiza zmian jakie miały miejsce na przestrzeni ostatnich 3-4 stuleci w oparciu o istniejące materiały bibliograficzne - głownie archiwalne mapy. Tu wykorzystano głównie zasoby niemieckiego archiwum znajdującego się w Berlinie.

Rolą ostatniego zespołu było opracowanie zebranych przez wszystkich uczestników w taki sposób aby mogły być powszechnie wykorzystane przez adresatów projektu. Dlatego też wyniki prac poszczególnych zespołów, w formie bazy danych połączonej z systemem informacji geograficznej (GIS) stanowią kompendium wiedzy na temat doliny Płoni i mogą być wykorzystywane do celów jakie przyświecają projektowi. Zebrane informacje na temat przyrody doliny, warunków hydrologicznych, historii połączone z danymi kartograficznymi "nałożone" na strukturę własności w błyskawiczny sposób pozwalają uzyskać wszelką dostępną i niezbędną wiedzę na temat doliny Płoni. Taka forma opracowania może służyć zarówno przyrodnikom jak też administracji różnego szczebla, np. do celów planistycznych. Jako że doliny rzeczne pozostają w sferze zainteresowania różnych grup społecznych, stanowiąc jednocześnie niezwykle cenne i wrażliwe przyrodniczo obszary, dostęp do pełnej wiedzy na ich temat jest punktem wyjściowym dla dobrego ich użytkowania i zarządzania nimi. Dla przykładu stworzony system GIS dzięki wielowarstwowej strukturze informacji pozwala poszczególnym właścicielom i użytkownikom dowiedzieć się jakimi walory przyrodniczymi dysponują na swoim terenie. W ten sposób, w przeciągu kilku minut rolnik może dowiedzieć się czy i jeżeli tak, to o jakie dotacje może ubiegać się np. w ramach istniejących programów rolno-środowiskowych.

Nie zawsze istnieje możliwość uzyskanie pełnej informacji o zjawiskach i procesach zachodzących w przyrodzie, zwłaszcza kiedy mamy do czynienia z ekosystemami znacznie przekształconymi, a takim jest np. dolina Płoni. Jak bardzo drastycznym zmianom podlegał ten obszar w pewien sposób obrazuje fakt obniżenia poziomu wody w jeziorach Płoń i Miedwie o ok. 1 m. Dlatego też dla pełnego zrozumienia funkcjonowania ekosystemów niewielkich dolin rzecznych, gdzie szczególna rolę odgrywają zjawiska źródliskowe, rozszerzono zasięg terytorialny projektu. Uzupełniające materiały zebrano z trzech dodatkowych miejsc tj. projektowanego rezerwatu "Gogolewko" k. Słupska, doliny Iny k. Recza oraz projektowanego rezerwatu "Zapceńskie Mechowiska" k. Bytowa.

Badania w poszczególnych obiektach prowadzone były wspólnie ze studentami biologii z Uniwersytetu w Groningen.