Obszar Dolnej Warty rozciąga się od Santoka do Kostrzyna nad Odrą, w którym wody Warty łączą się z nurtem Odry. Odcinek ten mierzy ok. 60 km. Na tej długości do Warty, w miejscowości Santok, uchodzi rzeka Noteć, dalej w kierunku ujścia również mniejsze rzeki takie jak Postomia oraz Łęcza i Rącza Struga. W okolicy Kostrzyna znajduje się Kostrzyński Zbiornik Retencyjny, który podczas powodzi przyjmuje ogromne masy wody.
Warta niegdyś
Dawniej, kiedy Warta miała jeszcze charakter dzikiej rzeki i jej wody podczas wiosennych roztopów swobodnie rozlewały się na obszarze całej doliny, teren ten porośnięty był lasami. Cykl corocznych zalewów, który warunkował tworzenie się bardzo żyznych gleb w dolinie przyczynił się do wykształcenia charakterystycznej sekwencji zbiorowisk roślinnych. Najbliżej koryta rzeki znajdowała się strefa zarośli wierzbowych, których rozwój hamowany był m.in. przez coroczny spływ kry, dalej tworzyły się łęgi wierzbowe, topolowe, a w strefie krawędziowej, a więc najrzadziej zalewanej, łęgi dębowo-wiązowo-jesionowe. Do dziś dojrzałe drzewostany łęgowe ostały się właściwie tylko na terenie Parku Narodowego "Ujście Warty" oraz w rezerwacie przyrody "Zakole Santockie".
Warta dziś
Dziś dolina Dolnej Warty to przede wszystkim ogromne połacie łąk i pastwisk, które zajmują potencjalne siedliska lasów łęgowych. Na uwagę zasługują przede wszystkim, rzadko spotykane, barwne łąki selernicowe związane z naturalnym cyklem zalewania i obsychania terenów dolin rzecznych. Najczęściej spotykanym typem roślinności o charakterze łąkowo-pastwiskowym są tu mannowiska, mozgowiska, łąki wyczyńcowe oraz pastwiska z kępami situ rozpierzchłego i śmiałka darniowego - roślinami niechętnie zjadanymi przez zwierzęta. Taką mozaikę zbiorowisk urozmaicają pojedyncze kępy krzewiastych gatunków wierzb oplecione pędami chmielu i kieliszników. Nieodłącznym elementem krajobrazu doliny Dolnej Warty są także "głowiaste" wierzby. Są to często stare, próchniejące drzewa, zasobne w spękania i dziuple, w których chętnie zakłada gniazdo, rzadki w Polsce gatunek sowy - pójdźka. Obszar samego międzywala obfituje w liczne starorzecza, z których do największych należy Stara Warta. Te zwykle niewielkie, półkoliste zbiorniczki często porośnięte są pięknie kwitnącymi nymfeidami - grążelem żółtym i grzybieniami białymi.
W obrębie samego koryta rzecznego, specyficznym siedliskiem są okresowo odsłaniane łachy i namuliska, które zwykle w krótkim czasie zajmowane są przez charakterystyczne dla tych miejsc terofity np. z rodzaju cibora, czy uczep. Łachy i namuliska często wykorzystywane są również przez zwierzęta, szczególnie ptaki, które traktują te siedliska jako miejsca odpoczynku, żerowania, a często również miejsca gniazdowania.
Zdarza się, że tu, gdzie brzeg rzeki ma charakter dość stromej skarpy swoje niewielkie, składające się z kilku par, kolonie zakładają brzegówki. W dolinie Warty obecne są także lokalne wyniesienia porośnięte roślinnością charakterystyczną dla siedlisk suchych, są to m.in. niewielkie fragmenty muraw z udziałem szczotlichy siwej oraz płaty z dominacją trzcinnika piaskowego. Na krawędzi doliny, która zwykle ma charakter stromych zboczy, często wykształcają się bardzo rzadkie i zanikające na terenie kraju, nawiązujące do muraw stepowych - murawy kserotermiczne. Wiele gatunków budujących te ekosystemy to taksony bardzo rzadkie i chronione. Wśród nich warto wymienić ostnice: włosowatą i Jana, pajęcznicę liliowatą i wężymorda stepowego.
Ujście Warty - ptasi raj
Dolna Warta, a właściwie samo ujście tej rzeki wielu ludziom, którzy choć trochę interesują się przyrodą, kojarzy się Parkiem Narodowym "Ujście Warty" lub z dawnej istniejącym tu rezerwatem przyrody "Słońsk". W 2004 Park ten, jako siedlisko ptasie, został włączony do sieci obszarów Natura 2000, jako obszar specjalnej ochrony ptaków - Ujście Warty, PLB080001. Miejsce to, ma zatem ogromne znaczenie nie tylko w skali Polski, ale także w skali wszystkich krajów Unii Europejskiej.
"Ujście Warty" to obszar, który o każdej porze roku tętni życiem, to istny ptasi raj. Ma on szczególne znaczenie dla ptaków migrujących, szczególnie wiosną i jesienią, zimujących oraz oczywiście lęgowych. Wiele tysięcy osobników różnych gatunków ptaków m.in. gęgaw, łabędzi niemych i cyraneczek miejsce to wybiera na pierzenie się. Na terenie całego Parku stwierdzono ponad 250 gatunków ptaków, z czego blisko 170 gatunków corocznie wyprowadza tu lęgi. Miejscem największej koncentracji ptaków jest Kostrzyński Zbiornik Retencyjny, gdzie odnotowano aż 200 gatunków. Z niezwykłych rzadkości ornitologicznych można tu zaobserwować (oczywiście pod warunkiem, że dopisze dużo szczęścia) czaplę modronosą, warzęchę, kazarkę czy kamusznika. Już jedna podróż do Parku pozwala zyskać przegląd pewnych grup ptaków związanych ze środowiskiem wodno-błotnym m.in. perkozów, kaczek, mew, rybitw i siewek, wśród których do najciekawszych, bardzo rzadkich należą szczudłak, ostrygojad i batalion. Wszystko tak naprawdę kręci się tu wokół wody. Wysokość poziomu wody i długotrwałość zalewu kształtuje tutejsze życie. Od tego zależy charakter wykształcającej się roślinności oraz często sukces lęgowy.
O każdej porze roku Dolina Warty, a w szczególności Park Narodowy i Park Krajobrazowy "Ujście Warty" oraz rezerwat przyrody "Zakole Santockie", zachwyca swym pięknem, warto zatem odwiedzać te zakątki Polski.
