Ujście Wisły - miejsce gdzie wszystko się kończy i wszystko się zaczyna
Po długiej wędrówce przez Polskę Wisła kończy swój bieg w Zatoce Gdańskiej, gdzie jej wody stają się nieodłączną częścią Bałtyku. Tutaj na powitanie składa Neptunowi w darze to, co porwał jej nurt w różnych częściach kraju.
Z piachu układa łachy i wysepki, które w szczególności upodobały sobie ptaki. Spotkać na nich można wiele gatunków mew, licznych przedstawicieli siewkowych, pliszki. Nie bez przyczyny ornitolodzy uważają ujście Wisły za ptasi raj, takie miano nosi też jeden rezerwat położony w pobliżu ujścia Wisły Śmiałej. Oprócz tego przy ujściu Wisły Przekopu znajduje się rezerwat "Mewia Łacha".
Jedna rzeka - dwa ujścia
Ujście królowej rzek rozwijało się powoli. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku Wisła rozdzielała się na Nogat uchodzący do Zalewu Wiślanego i Leniwkę uchodzącą do Zatoki Gdańskiej. Zimą 1840 roku, na skutek powodzi Leniwka wyżłobiła sobie nowe ujście w Górkach Wschodnich. Odcinek rzeki od Górek do ujścia otrzymał nazwę Wisły Śmiałej a koryto którym wcześniej płynęła Leniwka nazwano Wisłą Martwą. Nowo powstałe koryto Wisły Śmiałej nie było jednak w stanie przyjmować ogromnej masy wód. Powodzie jakie w tym czasie miały miejsce powodowały dotkliwe straty i zagrażały całym Żuławom. W 1888 roku Parlament Prus zadecydował o budowie Przekopu Wisły, którym poprowadzona do morza miała być część wód Wisły. Miało to na celu odciążenie koryta Wisły Śmiałej. Bieg nowego koryta wytyczono wzdłuż Przemysławy - średniowiecznej odnogi Wisły, która w późniejszym czasie zanikła. Liczący 7 km długości Przekop otwarty został w 1895 roku. Budowa przekopu spowodowała, że królowa polskich rzek posiada dziś dwa ujścia: Ujście Wisły Śmiałej znajdujące się w miejscowości Górki Wschodnie, które jest całkowicie zagospodarowane oraz Ujście Przekopu Wisły leżące między wsiami Świbno i Mikoszewo.
Obszar jaki powstał pomiędzy ujściem Wisły Śmiałej i Przekopu nazywany jest Wyspą Sobieszowską. Pokryta w znacznej części lasami, z pięknymi wydmami, z plażami, na których jeszcze nie tak dawno temu garściami można było zbierać bursztyny.
Nogat obecnie stanowi prawe ramię Wisły a w miejscu gdzie jego wody uchodzą do Zalewu Wiślanego znajduje się rezerwat ornitologiczny "Ujście Nogatu".
Ujście Wisły Śmiałej - kurczący się "ptasi raj"?
Na Wyspie Sobieszewskiej w pobliżu ujścia znajduje się rezerwat przyrody Ptasi Raj. Przez rezerwat poprowadzona jest ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna licząca sobie 6 km. W czasie wędrówki można podziwiać piękne widoki: drzewostan olchowy, szuwary trzcinowe, jezioro Karaś, drągowiny sosnowe, jezioro Ptasi Raj, piękne wydmy, na których spotkać można mikołajka nadmorskiego. Plaża na Wyspie jeszcze pod koniec lat 80-tych była dzikim zakątkiem, w którym spotkać można było gniazdujące sieweczki obrożne, ostrygojady. Sielanka ta została przerwana w wyniku przeprowadzonych na przyujściowym odcinku plaży prac, mających na celu wybudowanie falochronu oraz prowadzone w danym czasie regularne pogłębianie dna samego ujścia Wisły Śmiałej.
Pomimo, że dalszy odcinek plaży nadal mógł służyć ptakom siewkowatym za miejsce do gniazdowania i żerowania, to wzmożona penetracja terenu przez ludzi ogranicza a czasami nawet uniemożliwia gniazdowanie ptaków na tym terenie.
"Ptasi Raj" jest ważnym miejscem nie tylko dla ptaków. Na terenie rezerwatu odnotowano występowanie również nietoperzy. Najliczniej obserwowane są karliki i nocki.
Ujście Przekop Wisły - zagrożony raj dla ptaków i ptasiarzy
Ujście Przekopu jest jednym z najatrakcyjniejszych dla ornitologów miejscem w Polsce. Niemal każdy z miłośników ptaków znajdzie tu coś dla siebie. W miesiącach lipiec-wrzesień obserwować można zatrzymujące się tu podczas przelotów siewkowce: biegusy, brodźce, sieweczki. Zimą koncentrują się tutaj ogromne stada blaszkodziobych (wśród nich najliczniejsze: lodówka, gągoł, ogorzałka, nurogęś) oraz mew (najliczniejsza mewa pospolita). Wiosną do lęgów przystępuje tu 61 gatunków. Na pojawiających się w przedłużeniu ujścia łachach i wysepkach spotkać można gniazdujące na pobliskich plażach i wydmach rybitwy rzeczne, białoczelne, czubate.
Łącznie na terenie Ujścia Wisły obserwowano ponad 250 gatunków ptaków.
W przyujściowym odcinku rzeki w 1991 roku utworzony został rezerwat ornitologiczny "Mewia Łacha". Zajmuje on obszar nieco ponad 150 ha: lewy brzeg Wisły- niespełna 19 ha powierzchni rezerwatowej oraz prawy brzeg o powierzchni ponad 131 ha. Obszar stożka napływowego oraz pojawiających się i znikających łach jest doskonałym miejscem na kolonie lęgowe dla rzadkich gatunków rybitw, miejscem nie tylko lęgowym ale również ważnym "przystankiem" i "jadłodajnią" dla wędrujących siewkowatych oraz wielu gatunków blaszkodziobych.
Atrakcyjność "Mewiej Łachy" nie tylko dla mew, ale również dla innych ptaków uzależniona jest od występowania łach. Na ich występowanie lub też brak pośredni wpływ ma człowiek. Regulując rzekę, pogłębiając jej koryto, budując zbiorniki zaporowe i kaskady stwarzamy istotne zagrożenie dla naturalnych procesów kształtowania się ujścia a co za tym idzie również dla spotykanych na nim ptaków i innych zwierząt.Ponadto stałym czynnikiem mającym istotny wpływ na gniazdowanie i sukces lęgowy gnieżdżących się i żerujących podczas migracji w przyujściowym odcinku Wisły ptaków jest regularna penetracja terenu przez ludzi. Nawet pojedyncze wycieczki niepokoją ptaki. Odwiedzający to miejsce turyści niejednokrotnie pozostawiają je w gorszym stanie niż je zastali. Piaszczyste łachy pojawiają się i znikają w zależności od poziomu wody i ilości niesionego przez rzekę materiału.
Poza "Mewią Łachą" jednak jest w przyujściowym odcinku Przekopu Wisły bardzo interesujący teren. To zalewowe łąki położone na prawym brzegu rzeki. Sąsiadują one od północy z granicą zasięgu rezerwatu. Jeszcze pod koniec lat 90. ubiegłego wieku, obszar ten był bardzo cennym miejscem w którym obserwowano licznie pojawiające się podczas przelotów ptaki z gatunków siewkowatych oraz blaszkodziobych. Podczas zimowania spotykano lodówki, gągoły, nurogęsi. Łąki te przez wiele lat służyły jako doskonałe lęgowisko dla gatunków takich jak: czajka, kszyk, rycyk. W chwili obecnej na skutek zaniechania gospodarki łąkowej i zmniejszonego znacznie wypasu roślinność łąkowa wypierana jest przez zarośla wierzbowe, roślinność ruderalną i charakterystyczną dla nieużytków.
W chwili obecnej trwają prace nad renaturyzacją obszaru i przywróceniem łąkom walorów przyrodniczych. Mamy nadzieję, że w wyniku zabiegów pielęgnacyjnych i prowadzenia przyjaznej ptakom gospodarki łąkowo- pastwiskowej powrócą lęgowe jeszcze nie tak dawno siewki.
Nogat- "prawica Wisły i kolejny rezerwat ornitologiczny
Nogat uchodzi do Wisły na 886 km jej biegu. W miejscu gdzie jego wody uchodzą do Zalewu Wiślanego utworzony został w latach 80. ubiegłego wieku kolejny rezerwat ornitologiczny. Rzeka na 62 km swojej długości jest obwałowany i skanalizowany. Poziom wody w rzece regulowany jest za pomocą 4 jazów, które tworzą kaskadę. Szerokość koryta wacha się od 100 do 300m, a średnia głębokość nie przekracza zazwyczaj 3m. Deltę Nogatu stanowią jej odnogi. Środkowa odnoga to koryto główne, największe zaś ramię to rzeka Ciepielicówka.
Wały nie spełniają w zasadzie roli przeciwpowodziowej, ponieważ pojemność koryta Nogatu jest wystarczająca w stosunku do ilości wody nim przepływającej.
Na obszarze zlewni Nogatu znajduje się Rezerwat Las Łęgowy nad Nogatem oraz Rezerwat Mątawy.
Las Łęgowy nad Nogatem utworzony został w 1968 roku. Zajmuje powierzchnię ponad 32 ha. Jest to jedyny fragment lasów łęgowych jaki pozostał na Żuławach Wiślanych po tym jak zamieszkujące te tereny ludność osuszała grunty, aby utworzyć z nich pola uprawne. Na jego terenie znajdują się fragmenty pierwotnej roślinności.
Zarówno ujście jak i cały Nogat leżą w strefie Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Mierzeja Wiślana i Zalew Wiślany
Mierzeja Wiślana to piaszczysty wał wydmowy, który ciągnie się po stronie polskiej do granicy z Rosją wyznaczonej za Piaskami. Jej szerokość waha się od kilkuset metrów do 2,5 kilometra. Wał wydmowy siły natury tworzyły siły natury. Następujące pasma bardzo ładnie się wyróżniają. Od strony morza -piękne, w wielu miejscach jeszcze bezludne piaszczyste plaże. Dalej dobrze widoczne wydmy białe, zbudowane przez wiatr z morskiego piachu. Na niej występuje niska, karłowata roślinność. Za nią wydma szara- główny wał, porośnięty w przeważającej mierze borem sosnowym. Dalej rozciągają się tereny nadzalewowe nazywane żuławskimi.
Na Mierzei wiele gatunków roślin, również tych objętych ochroną ścisłą i częściową. Odnotowano tu 242 gatunki ptaków z czego 107 to gatunki lęgowe. Bogactwo floty i fauny spotyknaje na tym piaszczystym lądzie zadecydowało o utworzeniu "Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiślana" oraz rezerwatów "Kąty Rybackie"- z jedną z największych kolonii kormoranów, "Buki Mierzei Wiślanej" w którym wiek niektórych drzew oszacowany został na około 200 lat i "Mikołajkowe Wydmy" z wpisanym w nazwę mikołajkiem nadmorskim, którego według starej legendy Neptun obiecał przemienić w człowieka jeśli przez sto lat nikt nie zerwie ani jednej rośliny.
Zalew Wiślany
Po Polskiej stronie powierzchnia zalewu obejmuje 328 km 2 . W części polskiej Zalew liczy 35 z 90 km całkowitej długości a szerokość dochodzi do 11 km.
W wodach Zalewu żyje 38 gatunków ryb słodkowodnych, dwuśrodowiskowych i morskich, w tym węgorz i sandacz. Akwen ten uznano za ostoję ptaków. Wody Zalewu są idealnym miejscem do lęgów dla wielu gatunków zagrożonych wyginięciem. Zalew i jego otoczenie są też miejscem odpoczynku i "stołowania się" wielu gatunków wędrownych. Na terenie zalewu utworzony został rezerwat ornitologiczny "Zatoka Elbląska". Stwierdzono tu obecność 222 gatunków ptaków, z czego 68 to gatunki gniazdujące w Zatoce. Cały obszar Zalewu Wiślanego wraz z otoczeniem wchodzi w system obszarów chronionych NATURA 2000.
Co zagraża zalewowi i mierzei?
Z uwagi na fakt, że Rosja zablokowała dla polskiej żeglugi istniejącą po swojej stronie jedyną na całej długości Mierzei Wiślanej Cieśninę Pilawską odżył w polskich głowach projekt przekopu na mierzei. Mocne stanowisko w tej sprawie zajęła Wojewódzka Rada Ochrony Przyrody w Gdańsku- sprzeciwiają się stanowczo jakiejkolwiek ingerencji w środowisko ukształtowanego przez wiatr i wodę piaszczystego wału. Naukowcy i ekolodzy alarmują, że przekop na Mierzei Wiślanej spowoduje zasolenie wód Zalewu Wiślanego, zniszczy wydmy i występującą na nich roślinność, będzie miał istotny wpływ na siedliska ptasie a cała Mierzeja przecież to obszar naturowy, ustanowiony po to by go skutecznie chronić. Przemysł usługowy i turystyczny jaki z będzie się rozwijał wokół przekopu spowoduje również zubożenie walorów krajobrazowych i zaburzenie naturalnych procesów tworzenia tego terenu które nadal trwają.
