Klub Przyrodników

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Zofia Książkiewicz

Adres e-mail:
Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Klub Przyrodników

Adres: Owczary 17, 69-113 Górzyca
Telefon: +48 694 206 670
Adres e-mail: kp(at)kp.org.pl

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Status. Poczwarówka bezzębna uważana jest za gatunek pospolicie występujący w Polsce i nie jest chroniona prawem.

Zasięg. Gatunek eurosyberyski, sięgający do Kaukazu i Azji Środkowej (Wiktor 2004).

Morfologia muszli. Poczwarówka bezzębna ma charakterystyczną, cylindryczną muszlę, której wysokość waha się granicach 2,68- 3mm, a szerokość 1,4-1,5mm (Pokryszko 1999). Otwór skorupki pozbawiony jest przydatków i w stosunku do jej wysokości, jest niewielki, kształtem zbliżony do kwadratu (czasem do okręgu). Powierzchnia muszli jest błyszcząca, odcinają się na niej nieregularne prążki. Szew jest względnie płytki, a dołek osiowy - otwarty i głęboki.

Siedlisko i biologia. Columella edentula jest gatunkiem siedlisk wilgotnych, tym niemniej zróżnicowanych. Ślimaka odnaleziono w lasach liściastych, mieszanych i iglastych (w tych ostatnich jest mniej częsty), a także w bagnistych olsach. Egzystuje również w obrębie bardziej otwartych siedlisk, takich jak: łąki i nadrzeczne ziołorośla. Poczwarówka bezzębna osiąga największe zagęszczenie na siedliskach wilgotnych, ukształtowanych na podłożu wapiennych (Pokryszko 1999).
W obrębie torfowisk niskich w północno- zachodniej Polsce odnajdowana jest głównie w strefie ekotonu: między lasem, a pasem turzyc. Po deszczu zwykle wspina się po roślinach (na przykład po pokrzywie zwyczajnej Urtica dioica). Pełza również wśród wilgotnego detrytusu. Raczej nie spotykana w miejscach okresowo podtapianych.

Literatura:

1. Pokryszko BM. 1999. The Vertiginidae of Poland (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae)- a systematic monograph. Annales Zoologici, Warsaw, 43: 133-257.
2. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn, p.302.

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Status. Poczwarówka prążkowana nie jest gatunkiem chronionym w Polsce.

Zasięg. Vertigo substriata to gatunek europejski. Występuje w Skandynawii (do 68°) i Finlandii (do 65°), jej obecność została również stwierdzona w Danii, na Wyspach Brytyjskich; na wschodzie zasięg V. substriata sięga do Irlandii. Stanowiska ślimaka znane są też z Niemczech, Holandii, Belgii, Francji, Szwajcarii, Austrii, Czech, Słowacji, północnej części Węgrzech. Na wschodzie notowana jest do północnej części Kaukazu, zaś izolowana część zasięgu opisana jest z Ałtaju (Pokryszko 1999).

Morfologia muszli. Muszla poczwarówki prążkowanej jest prawoskrętna z ilością skrętów 4- 4,7. Koncha jest stosunkowo drobna; jej wysokość u dorosłego osobnika wynosi 1,48-1,98mm, zaś szerokość 0,95-1,17mm (Pokryszko 1999). Otwór jest półkolisty i zaznacza się w nim obecność 5-7 zębów. Dołek osiowy jest zakryty, a na ostatnim skręcie jest obecne zgrubienie karkowe, kallus nie jest wykształcony.
Cechą charakterystyczną V. substriata jest obecność wyraźnego prążkowania na powierzchni muszli. Daje ono wrażenie struktury aksamitu, gdy oglądamy konchę pod mniej-szym powiększeniem. Dosyć specyficzny jest również zarys skorupki, kształtowany przez głęboki szew i wypukłe skręty.

Siedlisko. Poczwarówka prążkowana jest notowana w obrębie zróżnicowanych siedlisk i występuje zarówno w górach jak i na nizinach (Pokryszko 2003).
W Polsce mięczak jest opisywany z lasów mieszanych i liściastych, żyje w ściółce nad strumieniami. W polskich górach Vertigo substriata jest spotykana do wysokości ok. 1000 m n.p.m. (Wiktor 2004). Na turzycowiskach w północno- zachodniej części kraju jest dosyć częsta - szczególnie w strefie graniczącej z lasem.

Literatura:

1. Pokryszko BM. 1999. The Vertiginidae of Poland (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae)- a systematic monograph. Annales Zoologici, Warsaw, 43: 133-257.
2. Pokryszko B.M. 2003. Vertigo in Continental Europe- autecology, threats and conservation status (Gastropoda, Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp. 13-25
3. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn, p.302.

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Status. Poczwarówka karliczka jest w Polsce gatunkiem pospolitym.

Zasięg. Gatunek holarktyczny, występuje w całej Europie, prócz północnych i południowych krawędzi kontynentu. Poza Europą mięczak został stwierdzony w Ameryce Północnej i w Azji.

Morfologia muszli. Muszla mięczaka jest prawoskrętna, ilość skrętów ok. 5; jej wysokość u dorosłego osobnika waha się od 1,4 do 2,1mm, szerokość zaś może wynosić od 0,95 do 1,2mm. W otworze znajduje się 4-7 białych zębów (Wiktor 2004). Barwa muszli zmienna, zwykle dosyć ciemna: rogowo-brunatna. Na ostatnim skręcie prześwitują zęby palatalne (które widać na czarno-białej fotografii zamieszczonej powyżej).
Poczwarówka karliczka jest mylona z Vertigo geyeri, co wynika prawdopodobnie z:

• obecności 3-4 ząbków w otworze (rzecz jasna poczwarówka karliczka może mieć ich więcej, niemniej jednak bywa, że wyraźnie widoczne są tylko cztery ząbki: kolumellarny, parietalny i 2 palatalne- jak u poczwarówki Geyera)
• ciemnej barwy skorupki (która u poczwarówki Geyera jest czerwono-brązowa).

Siedlisko i biologia. Ślimak występujący zarówno na nizinach jak i w górach, zamieszkuje habitaty otwarte o różnej wilgotności (Pokryszko 2003). Uchodzi za gatunek mezofilny, preferujący podłoże gliniaste, rzadziej występuje na podłożu piaszczystym. Czasami odnajdowany jest w strefie przejściowej między lasem a siedliskiem otwartym. Nie jest uznawany za gatunek ekstremalnie kalcyfilny, niemniej jednak V. pygmaea osiąga większe zagęszczenie na siedliskach bogatych w wapno (Proschwitz 2003).
Poczwarówka karliczka odnajdowana jest też na siedliskach suchych: w Polsce została odnaleziona na murawach kserotermicznych w Owczarach (Ziemia Lubuska), gdzie przebywała wśród korzeni roślin (Książkiewicz 2007).
Mięczak pojawia się też na siedliskach zmienionych przez człowieka: w ogrodach, na miedzach, pastwiskach i nasypach kolejowych. Żyje wśród martwych części roślin, pod kamieniami lub na najniższych partiach źdźbeł traw (Pokryszko 1999).

Literatura:

1. Książkiewicz Z. 2007. Rzadkie gatunki ślimaków kompleksu muraw kserotermicznych w okolicach Owczar (Polska Zachodnia). Wyniki wstępnych badań. Przegląd Przyrodniczy XVIII, 3-4 (2007): 91-100.
2. Pokryszko BM. 1999. The Vertiginidae of Poland (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae)- a systematic monograph. Annales Zoologici, Warsaw, 43: 133-257.
3. Pokryszko B.M. 2003. Vertigo in Continental Europe- autecology, threats and conservation status (Gastropoda, Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp. 13-25.
4. Proschwitz T., 2003, A review of the distribution, habitat selection and conservation status of the species of the genus Vertigo in Scandinavia (Denmark, Norway and Sweden) (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp:27-50.
5. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn, p.302.

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Status. Poczwarówka drobna uważana jest w Polsce na gatunek pospolity.

Zasięg. Gatunek europejski. Jej zasięg na północny sięga do Norwegii (do 68°), Finlandii (60°), obejmuje również część Rosji w granicach kontynentu Europejskiego i Szwecję (do 66°50`). Zachodnia granica występowania poczwarówki drobnej przebiega przez Irlandię. Południowa granica występowania gatunku nie jest precyzyjnie określona; wiadomo, że żyje na Półwyspie Iberyjskim, w Jugosławii, Rumunii, Bułgarii i na Krymie. Poza tym, stwierdzono ten gatunek w Azji Mniejszej, znana jest też z Ałtaju. Poczwarówka drobna w Polsce jest pospolita; w górach spotykana do wysokości ok. 1500 m n.p.m. (Pokryszko 1999).

Morfologia muszli. Muszla ślimaka jest lewoskrętna i stąd często poczwarówka drobna mylona jest z poczwarówką zwężoną.
Wysokość skorupki wynosi 1,6-2,2mm, a szerokość 1-1,2mm. Obecnych jest 4,5-5,2 (najczęściej 5) skrętów (Pokryszko 1999). Barwa konchy jest zwykle jasno żółta (muszla poczwarówki zwężonej jest zwykle czerwonawa). Otwór przypomina w zarysie serce, jednak w porównaniu z ujściem Vertigo angustior, kształt jest delikatniejszy i bardziej zbliżony do trójkąta. Zęby są dosyć wydatne, wyraźnie widoczne w liczbie od 6 do 9. Na ostatnim skręcie jest wykształcone zgrubienie karkowe: mniej lub bardziej wydatne. Warto dodać, że zgrubienie karkowe jest również obecne u poczwarówki zwężonej, tym niemniej u V. angustior, stwierdza się też charakterystyczne, rynienkowate zaklęśnięcie na ostatnim skręcie.
Kallus u Vertigo pusilla jest obecny. Dołek osiowy jest otwarty i głęboki. Poza tym, na ostatnim skręcie -w okolicy ujścia prześwitują podstawy zębów palatalnych. Porównując skorupki poczwarówki zwężonej i drobnej proponuję zwrócić uwagę na kształt muszli, która u Vertigo pusilla zwęża się jedynie u szczytu, zaś u V. angustior zwęża się zarówno u szczytu jak i u podstawy, tworząc wrzecionowaty zarys. Poza tym, poczwarówka zwężona ma na powierzchni skorupki delikatne prążki, a w przypadku poczwarówki drobnej brak jest wyraźnej rzeźby.

Siedlisko. Poczwarówka drobna występuje zarówno w górach jak i na nizinach. Nie jest przywiązana do jednego typu siedliska. Najczęściej żyje w lasach, choć znana jest także z powierzchni półotwartych. Ma dosyć szeroką tolerancję ekologiczną w odniesieniu do warunków wilgotności: egzystuje zarówno w miejscach suchych jak i wilgotnych (Pokryszko 1999, Wiktor 2004).
W Polsce mięczak żyje w lasach mieszanych, rzadziej w starych parkach, wśród zakrzewień i na wilgotnych lub umiarkowanie wilgotnych łąkach (Pokryszko 1999).
Poszukiwania przeprowadzone w północno-zachodniej części kraju potwierdzają, że V. pusilla nie przebywa w miejscach podmokłych i okresowo podtapianych o charakterze otwartym lub półotwartym, również nieczęsto występuje na turzycowiskach w dolinach niewielkich rzek nizinnych.

Biologia. Poczwarówka drobna uważana jest za gatunek mezofilny. Mięczak żyje w ściółce i nie wspina się na rośliny zielne, tym niemniej została odnaleziona na pniu leszczyny (na wysokości 2m!) (Pokryszko 1999).
Jeśli żyje na turzycowisku- pełza wśród lekko wilgotnego detrytusu złożonego z liści Carex sp.
Poczwarówka drobna jest jedynym gatunkiem z rodziny Vertiginidae, której historia życiowa została opisana, a obserwacje tego gatunku prowadziła Pokryszko (1992). Ślimak jest jajorodny, a długość jego życia wynosi od 3 do 17 miesięcy. W ciągu roku pojawiają się 3 lub 4 pokolenia, przy czym zagęszczenie populacji a także udział w niej osobników młodych ulega sezonowym fluktuacjom, osiągając minimalne wartości zimą i maksymalne wiosną. Jaja, w warunkach laboratoryjnych, składane są w kwietniu, maju i czerwcu, nieliczne osobniki przystępują do tej czynności w marcu. Późnym latem i jesienią aktywność reprodukcyjna jest bardzo niewielka. Inkubacja jaj trwa od 7 do 11 dni, przy czym jej długość najprawdopodobniej jest zależna od temperatury. Młode mają skorupkę złożoną z 1,5 skręta- są bardzo aktywne i stale pobierają pokarm.

Literatura:

1. Pokryszko B.M.1992. Life history of Vertigo pusilla O.F.Müller 1774 (Gastropoda, Pulmonata, Vertiginidae). Proc. ninth int.malac.congres: 247-256.
2. Pokryszko BM. 1999. The Vertiginidae of Poland (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae)- a systematic monograph. Annales Zoologici, Warsaw, 43: 133-257.
3. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn, p.302.

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Status. Poczwarówka rozdęta jest uważana w Polsce za gatunek pospolity.

Zasięg. Gatunek palearktyczny- zamieszkuje prawie całą Europę- nie opisano jej jedynie z północnych części kontynentu.
W Polsce występuje na terenie całego kraju: w górach do 900 m n.p.m. (Wiktor 2004).

Morfologia muszli. Wysokość muszli waha się w granicach 1,7-2,3mm a szerokość 1,2-1,4mm (Pokryszko 1999), doliczyć się można 4-5 skrętów (Wiktor 2004). Czasami widoczny jest dołek osiowy, częściej jednak pozostaje zakryty.
Muszla poczwarówki rozdętej bywa mylona ze skorupką poczwarówki jajowatej- w szczególności gdy chcemy oznaczyć osobniki młodociane.
U Vertigo antivertigo skorupka jest zwykle ciemniejsza- barwy czerwonobrunatnej i mniejsza niż muszla Vertigo moulinsiana.
U dorosłych osobników V. antivertigo ujście ma zarys serca i, co charakterystyczne, w otworze znajduje się aż 6 do 11 jasnych zębów. Na karku - wyraźne zgrubienie i kallus.

Kiedy szukać poczwarówki rozdętej? Ślimaka można odnaleźć podczas całego sezonu wegetacyjnego. Poszukiwania warto rozpocząć w maju i zakończyć wraz z pierwszymi przymrozkami.

Siedlisko. Poczwarówka rozdęta to gatunek higrofilny, przebywający bardzo często na powierzchniach okresowo podtapianych. Ze względu na podobne upodobania mikrosiedliskowe, współwystępuje z poczwarówką jajowatą Vertigo moulinsiana.
Obecność poczwarówki rozdętej została stwierdzona na bagnach, zarówno tych o charakterze otwartym jak i zacienionych (na przykład olszą) i niezależnie od charakteru po-wierzchni mięczak był tak samo liczny. Preferuje siedliska zajęte przez szuwar turzycowy i trzcinowy, wykształcone w pobliżu brzegów niewielkich rzek (Proschwitz 2003, Hornung et al. 2003) i jezior.
Poszukiwania poczwarówek, prowadzone w dolinach niewielkich, nizinnych rzek (północno-zachodnia Polska) potwierdziły obecność Vertigo antivertigo w szuwarze turzyco-wym i trzcinowym.
Warto dodać, że siedlisko jest sprzyjające dla poczwarówki rozdętej do momentu gdy utrzymuje się na nim wilgoć (przesuszenie eliminuje ślimaka).

Biologia. Biologia tej poczwarówki nie została dobrze poznana. Ślimak przebywa wśród bardzo wilgotnej, wysyconej wodą ściółki. Można go również odnaleźć na najniższych partiach łodyg trzciny Phalaris communis, pałki szerokolistnej Typha latifolia, L. i pałki wąskolistnej Typha angustifolia, L (Pokryszko 1999)- wchodzi na wysokość ok. 0,1m-0,2m (Hornung et al. 2003). Na stanowiskach w północno-zachodniej Polsce wspina się na turzyce, jeśli na siedlisku występują gatunki kępowe.

Literatura:

1. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn, p.302.
2. Pokryszko BM. 1999. The Vertiginidae of Poland (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae)- a systematic monograph. Annales Zoologici, Warsaw, 43: 133-257.
3. Hornung E., Majors G., Feher Z., Varga A. 2003. An overview of the Vertigo species in Hun-gary: their distribution and habitat preferences (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp. 51-57.
4. Proschwitz T., 2003, A review of the distribution, habitat selection and conservation status of the species of the genus Vertigo in Scandinavia (Denmark, Norway and Sweden) (Gas-tropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp:27-50.

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Status. Gatunek z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (kod 1016), w "Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt" kategoria CR (gatunek krytycznie zagrożony). Ślimak wpisany jest na światową "czerwoną listę IUCN" (kat. LR).

Zasięg. Poczwarówka jajowata to gatunek atlantycko- medyterranejski. Jej zasięg rozciąga się od Irlandii po Rosję i północną Afrykę. W Europie poczwarówkę jajowatą stwierdzono w: Austrii, Belgii, Bułgarii, Czechach, Danii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Litwie, Niemczech, Polsce, Słowacji, Szwajcarii, Szwecji, Węgrzech, Wielkiej Brytanii i we Włoszech. Opisana została również z: Algierii, Azerbejdżanu, Gruzji, Maroko, Rosji i Turcji. Południowa granica zasięgu Vertigo moulinsiana nie jest dobrze znana (Pokryszko 1990, Killeen 2003).
W Polsce, do 2007 podawano 4 stanowiska ślimaka (Pokryszko 2004), a po inwentaryzacji Lasów Państwowych w 2007 roku, ilość stanowisk wzrosła. Ślimaka odnaleziono w dolinach niewielkich rzek w województwach: wielkopolskim, lubuskim, zachodniopomorskim, pomorskim (Książkiewicz) a także lubelskim (Gołąb et al. 2008).

Morfologia muszli. Muszla poczwarówki jajowatej jest prawoskrętna, delikatnie prążkowana (prawie gładka) i lśniąca. Ma żółtawy kolor. Poczwarówka jajowata jest jedną z największych polskich poczwarówek, wysokość jej muszli osiąga 2,7mm, a szerokość dochodzi do 1,6mm. Kształt muszli jest jajowaty, otwór trójkątny i zawsze występują w nim cztery dobrze wykształcone zęby (czasami obecne są też mniejsze ząbki).

Kiedy i jak szukać poczwarówki jajowatej? Poszukiwania poczwarówki jajowatej można prowadzić cały sezon wegetacyjny. Podczas obserwacji terenowych, należy mieć na uwadze, że poczwarówka jajowata często pełza po łodygach roślin jednoliściennych. Wiosną przyczepiona jest zwykle do podstaw łodyg, zaś latem i jesienią wspina się wyżej, nawet 2 metry ponad powierzchnię podłoża (Killeen 2003).
W północno-zachodniej Polsce, nie wszystkie stanowiska obfitowały w wysokie rośliny jednoliścienne. Często powierzchnie porośnięte były turzycami, a ślimaki pełzały wśród nasyconego wodą detrytusu. W związku z tym, prócz uważnej obserwacji roślin, warto również przejrzeć wilgotną ściółkę.

Siedlisko. W północno- zachodniej Polsce, poczwarówka jajowata najczęściej znajdowana jest wśród szuwarów wielkoturzycowych (P24), na torfowiskach alkalicznych (7230), jej obecność odnotowano również na torfowiskach nakredowych (7210) tym niemniej nie potwierdzono jej obecności w szuwarze kłociowym Cladietum marisci. Mięczak zwykle stwierdzany jest w obrębie otwartych obiektów ukształtowanych na podłożu alkalicznym, zwykle w dolinach niewielkich rzek lub w pobliżu brzegów jezior (najczęściej przepływowych). Czynnikiem limitującym występowanie ślimaka jest niski poziom wód gruntowych.

Biologia. Biologia Vertigo moulinsiana nie jest do końca znana. Ze względu na wzrost zainteresowania tym gatunkiem, prowadzi się coraz więcej badań mających nam przybliżyć wiedzę na ten temat.
Badania wykonane na populacjach angielskich wskazują, że najważniejszym czynnikiem umożliwiającym trwanie poczwarówce jajowatej jest wysoki poziom wód gruntowych (Killeen 2003).
Podczas badań nad V. moulinsiana lub monitoringu należy być świadomym, że populacje tego gatunku mają "gorsze" i "lepsze" lata. Należy przez to rozumieć, że znaczna liczebność ślimaka w jednym roku, a niewielka w następnym nie świadczy o wymieraniu populacji. Takie zjawisko może być wynikiem naturalnych fluktuacji liczebności populacji czy też warunków pogodowych w danym sezonie. Zatem ocena stanu populacji powinna być poprzedzona wieloletnimi badaniami a także obserwacjami stanu siedliska (Killen 2003, 2005).
Obserwacje dynamiki liczebności populacji V. moulinsiana prowadził Killeen (2005). Zauważył on, że w połowie lipca populacja zdominowana jest przez osobniki dorosłe. Udział osobników młodocianych znacznie się zwiększa na początku października, osiągając maksymalną wartość we wrześniu (osobniki młodociane stanowią wówczas 80% populacji).
Warto wspomnieć o sposobie zasiedlania nowych miejsc przez poczwarówkę jajowatą. Ślimak mocno przytwierdza się do roślin za pośrednictwem śluzu, a w jamie płaszczowej zawarta jest duża ilość powietrza (Myzyk 2005). Zwierzę zatem przemieszcza się za pośrednictwem wody, gdyż nie tonie po opadnięciu na jej powierzchnię (Killeen 2003). Dyspersja dokonuje się również za pośrednictwem ssaków- ślimak przytwierdza się do ich sierści (Hornung et al. 2005) przyczepia się również do nóg i piór ptaków (Killeen 2003).
Pożywieniem poczwarówki jajowatej są mikroskopijne glony, grzyby i bakterie (Zając 2004).

Monitoring siedlisk. Monitoring powinien być przeprowadzany każdego roku lub co dwa lata, najlepiej przez tego samego specjalistę. W celu oceny stanu populacji powinno się używać tych samych metod, a badania przeprowadzać zawsze w tym samym okresie i na tych samych fragmentach powierzchni (Hornung et al. 2005). Podaje się, że obiekt powinno się weryfikować trzykrotnie w ciągu roku: na początku sezonu, w środku i pod koniec (Zając 2004).
Sprawozdanie warto uzupełnić o dane meteorologiczne i botaniczne. Dysponując odpowiednim oprzyrządowaniem można zmierzyć wilgotność gleby i jej pH.
Ważne jest ustalenie stosunku osobników dorosłych i młodocianych a także określenie udziału pustych muszli.
Czynnikiem limitującym występowanie poczwarówki jajowatej jest niski poziom wód gruntowych, w związku z czym, wskazane jest umieszczenie piezometrów na stanowiskach tego gatunku.
Podczas obserwacji siedliska należy też określić jego procentowe zacienienie (poczwarówka jajowata preferuje otwarte przestrzenie), a także obserwować dynamikę eutrofizacji (jeśli zachodzi potrzeba). W końcowym opracowaniu warto opisać wszystkie dodatkowe zagrożenia (np. związane z działalnością człowieka).

Do czynników negatywnie wpływających na stan populacji, prócz wspomnianego wcześniej niskiego poziomu wód gruntowych, należą:

• regularne koszenie wysokiej roślinności, na której przebywa poczwarówka jajowata,
• zmiana sposobu użytkowania powierzchni,
• wkraczanie zakrzewień lub roślin inwazyjnych, prowadzące do zacienienia stanowiska ślimaka,
• intensywne spasanie,
• wypalanie turzycowisk,
• używanie pestycydów i herbicydów, przyczyniające się do zwiększenia tempa eutrofizacji (Killen 2003, Cameron et al. 2005),
• wdrażanie programów rolno-środowiskowych (dotyczy głównie koszenia) bez odpowiedniego rozpoznania siedliska.

Należy podkreślić, ze wszystkie zabiegi i procesy, przyczyniające się do zmiany składu gatunkowego roślin, zmniejszenia wilgotności ściółki i wzrostu jej temperatury, negatywnie wpływają na Vertigo moulinsiana.
Chcąc polepszyć stan siedliska należy w pierwszej kolejności skonsultować się ze specjalistami: malakologiem i botanikiem.

Literatura:

1. Drake CM,1999, A review of the status, distribution and habitat requirements of Vertigo moulinsiana in England. Journal of Conchology, Vol 36, No.6, 63-79.
2. Gołąb M., Lipińska A. Zając K., 2008, Nowe stanowiska poczwarówki zwężonej Vertigo angustior Jeffreys, 1830 w Małopolsce. XXIV Krajowe Seminarium Malakologiczne- materiały konferencyjne. Państwowy Instytut Geologiczny, Gdańsk, pp. 22.
3. Pokryszko BM, 1992, The Vertiginidae of Poland (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae)- a systematic monograph. Annales Zoologici, Warsaw, 43, 133-257.
4. Pokryszko M.B. 2004- Vertigo angustior, Vertigo moulinsiana Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce, red. Zbigniew Głowaciński & Janusz Nowacki, Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie & Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu.
5. Killeen IJ, 2003, Ecology of Desmoulin`s Whorl Snail Vertigo moulinsiana. Conserving Natura 2000 Rivers. Ecology Series No. 6, 1-25.
6. Killeen IJ, 2005, A review of EUHSD Vertigo Species in England and Scotland (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, 73-84.
7. Stebbings RE, Killeen IJ, 1998, Translocation of habitat for the snail Vertigo moulinsiana in England. Journal of Conchology Special Publication No.2: 191-204.
8. Myzyk S., 2005, O biologii Vertigo moulinsiana (Dupuy 1849) (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae), Seminarium Malakologiczne Toruń- Ciechocinek. Materiały Konferencyjne, 31-32.
9. Hornung E., Majors G., Fehér Z., Varga A., 2005, An overview of the Vertigo species in Hungary: their distribution and habitat preferences (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, 51-57.
10. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn, p.302.
11. Zając K., 2004, Vertigo (Vertigo) moulinsiana (Dupuy 1849). Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000- podręcznik metodyczny. Bezkręgowce (red. Witkowski Z. & Adamski P.) pp:152-154. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.
12. Cameron RAD, Colville B, Falkner G, Holyoak A, Hornung E, Killeen IJ, Moorkens EA, Pokryszko MB, Proschwitz T, Tattersfield P, Valovirta I, 2005, Species Accounts for snails of genus Vertigo listed in Annex II of the Habitat Directive: V. angustior, V. genesii, V. geyeri and V. moulinsiana (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5: 151-170.

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Status.

Gatunek z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej (kod 1014), w "Polskiej Czerwonej Księdze Zwierząt" kategoria EN (gatunek wysokiego ryzyka). Ślimak wpisany jest na światową "czerwoną listę IUCN" (kat. LR).

Zasięg.

Poczwarówka zwężona uważana jest za gatunek palearktyczny (Proschwitz 2003). Zasięg ślimaka rozciąga się od Irlandii i Portugalii na zachodzie do Uralu i wschodniego Zakaukazia na wschodzie. Na południu jej areał występowania zaczyna się od północnego Iranu i europejskich krajów śródziemnomorskich (Zając 2004). W Polsce, do roku 2007, opisanych zostało 20 stanowisk (Pokryszko 2004), niemniej jednak po inwentaryzacji Lasów Państwowych w 2007 roku ich ilość znacznie wzrosła. Nowe stanowiska opisano w północno-zachodniej Polsce (Książkiewicz 2008), w Małopolsce (Gołąb, Lipińska, Zając 2008, Kaszuba 2009) a także na Podkarpaciu (Książkiewicz, niepublikowane).

Poczwarówka zwężona jest opisywana z terenu prawie całej Polski, wyjątek stanowią Góry Świętokrzyskie, Karkonosze, Babia Góra i Tatry (Zając 2004).
W zależności od klimatu (szerokości geograficznej) wybiera różne typy siedlisk.- jest tzw. gatunkiem wielosiedliskowym (Pokryszko 2003).

Morfologia muszli.

Muszla mięczaka jest lewoskrętna, powierzchnia delikatnie prążkowana. Jej wysokość u dorosłego osobnika waha się od 1,5mm-1,9mm, szerokość nie przekracza 1mm. Barwa konchy jest czerwonawa. Na aperturę otworu składa się 4-5 ząbków- jeden z nich (tak zwany ząb palatalny) jest wydłużony i tworzy charakterystyczne, rynienkowate zaklęśnięcie, które ciągnie się do połowy ostatniego skrętu. Otwór ma kształt serca (Wiktor 2004).
Muszla przypomina w zarysie wrzeciono, bowiem zwęża się zarówno u szczytu jak i u podstawy.

Kiedy szukać poczwarówki zwężonej? Poczwarówka zwężona jest aktywna podczas całego okresu wegetacyjnego, zatem poszukiwania możemy rozpocząć wczesną wiosną i prowadzić je do pierwszych przymrozków. Niemniej jednak, ślimaka najłatwiej znaleźć na przełomie lata i jesieni, gdy temperatura powietrza obniża się a wzrasta jego wilgotność. W okresie od sierpnia do października liczebność populacji zwykle jest znaczna, w związku z tym mamy większe prawdopodobieństwo odnalezienia zwierzęcia. Najefektywniejszą metodą zbioru poczwarówki zwężonej jest pobieranie prób glebowych. Czasami, w okresie znacznej wilgotności, poczwarówkę zwężoną można zaobserwować pełzającą po liściach roślin jednoliściennych. W związku z tym, podczas wizyt terenowych warto być zaopatrzonym w lupkę.

Siedlisko.

Poczwarówka zwężona to ślimak, który w zależności od uwarunkowań klimatycznych wybiera różne siedliska. Ze względu na zakres projektu EkoFundusz, podczas poszukiwań terenowych, skupiliśmy się na obszarze Polski północno- zachodniej. W tej części naszego kraju, Vertigo angustior przywiązana jest do torfowisk alkalicznych (Załącznik I Dyrektywy Siedliskowej, kod: 7230) a także (najczęściej) do szuwarów wielkoturzycowych (P24 Magnocaricion). Powierzchnie mają charakter otwarty. W przypadku mechowisk- poczwarówka zwężona zajmuje ich skraj, gdzie występują turzyce kępowe. Wśród turzycowisk, pełza po detrytusie powstałym w wyniku rozkładu liści turzycy błotnej Carex acutiforis i turzyc kępowych. Ze względu na zapotrzebowanie mięczaków na wapń (pierwiastek będący głównym składnikiem ich muszli), muszą one mieć do niego dostęp. W związku z tym, poczwarówka zwężona, występuje jedynie na siedliskach ukształtowanych na podłożu wapiennym.

Ściółka siedlisk poczwarówki zwężonej pozostaje wilgotna przez cały rok. Na powierzchniach porośniętych turzycami kępowymi- ślimaki mogą przetrwać okresowe podtopienie. Zwykle jednak, optymalne warunki znajdują na siedliskach o stałej, umiarowej wilgotności.
Opisane wyżej miejsca spotkać można w dolinie niewielkich rzek np. nad Ilanką, Pliszką, Bobrową Strugą, Konotopem, Czarną, Flintą, Samborką, Płytnicą, Szczyrą czy Debrzynką. Siedliska tego typu występują też w pobliżu jezior przepływowych.

Biologia.

Nie posiadamy pełnych danych na temat biologii tego gatunku, niemniej jednak, ze względu na rosnące zainteresowanie poczwarówkami, można się spodziewać że uzupełnimy naszą wiedzę na ten temat.

Większość gatunków ślimaków do swojego życia potrzebuje: odpowiedniej wilgotności, dostępności schronień i pożywienia a także wapna. Woda jest czynnikiem umożliwiającym im poruszanie się (produkcja śluzu) i reprodukcję. Należy podkreślić, że jaja mięczaków są podatne na wysychanie i w związku z tym muszą być składane w bardzo wilgotnych miejscach (Burch and Pearce 1990).

Bazując na dotychczasowych badaniach, wnioskujemy, że dla poczwarówki zwężonej bardzo istotna jest kompozycja odpowiednich warunków środowiskowych, mniej ważny jest skład gatunkowy roślin (Cameron 2003).

Jak już wcześniej wspominałam, ślimak do swojego funkcjonowania potrzebuje wapna. Pozyskuje ten pierwiastek wchłaniając go przez skórę z wody.
Obecność refugiów stanowi ważny warunek funkcjonowania ślimaków. Miejscami, w których mogą one przetrwać niesprzyjający okres są kępy turzyc- odnajdują tu schronienie w czasie wysokiego poziomu wody, a także wilgoć, gdy nadjedzie bardziej suchy okres. Wydaje się, że korzystne są rozległe powierzchnie o charakterze mozaikowym pod względem topografii i, co za tym idzie, wilgotności. W obrębie obiektów ślimak znajduje fragmenty powierzchni, które pozwalają mu przetrwać, niezależnie od warunków w danym sezonie.

Aktywność ślimaków lądowych jest uzależniona od temperatury, wilgotności i naświetlenia (Burch and Pearce 1990). Ślimaki są bardziej aktywne w okresie wysokiej wilgotności i niższych temperatur (Burch and Pearce 1990). Dlatego też, poczwarówkę zwężoną łatwiej dostrzec pełzającą po roślinach w okresie deszczowego września niż w upalnym czerwcu.

Zubożałe populacje Vertigo angustior mogą odrodzić, gdy zaistnieją odpowiednie warunki. Ślimak szybko rozmnaża się i osiąga znaczną liczebność (Falkner 2003). Poczwarówka zwężona rozprzestrzenia się na sierści zwierząt kopytnych, może się również przemieszczać za pośrednictwem prądu wody, przyczepiona do fragmentów drewna czy roślin (Hornung et al. 2003).

Zagrożenia siedlisk, propozycje ochrony.

Siedliska poczwarówki zwężonej w północno-zachodniej Polsce są zniekształcone przez eutrofizację i przesuszenie. W wyniku działalności człowieka, przyspieszona została również sukcesja drzew a także wkraczanie gatunków łęgowych np. pokrzywy zwyczajnej. W wyniku wyżej opisanych procesów, na powierzchniach zmieniają się warunki mikrosiedliskowe- często spada wilgotność ściółki i wzrasta jej temperatura przyczyniając się do zdziesiątkowania populacji ślimaków.

Warto podkreślić, że niektóre siedliska (część turzycowisk) to miejsca niegdyś ekstensywnie użytkowane, na których zaprzestano koszenia czy spasania 10-15 lat temu. Zarzucenie tych czynności doprowadziło do zarastania powierzchni. Należy podkreślić, że poczwarówce zwężonej nie przeszkadza umiarkowane koszenie (Zając 2004), a często pozwala zachować stanowisko stabilnym. W związku z powyższym, kontrola stanowiska stanowi istotny element ochrony ślimaka i pierwszy krok do zachowania siedliska. Wkraczająca pokrzywa czy podrost drzew może być szybko wyeliminowany poprzez ręczne koszenie i wywiezienie w ten sposób otrzymanej materii organicznej.

W przypadku zacienionych powierzchni należy zastosować wycinkę drzew.

Mając do czynienia z obiektem przesuszonym, warto rozważyć budowę zastawki np. na rowie melioracyjnym.

Planowanie i wykonywanie wszelkich zabiegów z zakresu ochrony czynnej powinno być poprzedzone badaniami terenowymi i oceną specjalistów: malakologa i botanika. Wstępna waloryzacja powierzchni pozwoli określić, które miejsca są najbardziej przekształcone i niesprzyjające dla ślimaka.

Literatura:

1. Burch J.B., Pearce T.A, 1990, Terrestial gastropoda, in D.L. Dindal, ed. Soil Biology Guide. John Wiley & Sons, Inc, New York, New York, pp 201-299.
2. Cameron R.A.D., 2003, Life-cycles, molluscan and botanical associations of Vertigo angustior and Vertigo geyeri (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5: 95-110.
3. Falkner G., 2003, The status of the four Annex II species of Vertigo in Bavaria (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp:59-72.
4. Gołąb M., Lipińska A. Zając K., 2008, Nowe stanowiska poczwarówki zwężonej Vertigo angustior Jeffreys, 1830 w Małopolsce. XXIV Krajowe Seminarium Malakologiczne- materiały konferencyjne. Państwowy Instytut Geologiczny, Gdańsk, pp. 22.
5. Hornung E., Majors G., Feher Z., Varga A., 2003, An overview of the Vertigo species in Hungary: their distribution and habitat preferences (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp: 51-57.
6. Kaszuba M. 2009, Malakofauna Dębnicko- Tynieckiego obszaru łąkowego w Krakowie. XXV Krajowe Seminarium Malakologiczne, Boszkowo p. 52.
7. Książkiewicz Z., 2008, The Narrow- Mouthed Whorl snail Vertigo angustior (Pulmonata: Gastropoda: Vertiginidae) - distribution and habitat disturbance in northwestern Poland. Tentacle 16, pp: 5-6.
8. Michigain Natural Features Inventory, 2007. Vertigo cristata. Michigan State University Board of Trustees, pp. 1-4.
9. Pokryszko M.B. 2004- Vertigo angustior, Vertigo moulinsiana Polska czerwona księga zwierząt. Bezkręgowce, red. Zbigniew Głowaciński & Janusz Nowacki, Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie & Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu.
10. Pokryszko M.B., 2003, Vertigo of continental Europe- autecology, threats and conservation status (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp:13-25
11. Proschwitz T., 2003, A review of the distribution, habitat selection and conservation status of the species of the genus Vertigo in Scandinavia (Denmark, Norway and Sweden) (Gastropoda: Pulmonata: Vertiginidae). Heldia 5, pp:27-50.
12. Wiktor A. 2004. Ślimaki lądowe Polski. Wydawnictwo Mantis, Olsztyn, p.302.
13. Zając K., 2004, Vertigo (Vertilla) angustior Jeffreys, 1830. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000- podręcznik metodyczny. Bezkręgowce (red. Witkowski Z. & Adamski P.) pp:152-154. Ministerstwo Środowiska, Warszawa.

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Warsztaty poczwarówkowe - relacja

W ramach projektu "Czynna ochrona ślimaków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: poczwarówki zwężonej (Vertigo angustior) i poczwarówki jajowatej (Vertigo moulinsiana) w północno-zachodniej Polsce" przeprowadziliśmy "warsztaty poczwarówkowe" dla pięciu Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych: w Toruniu, Szczecinku, Szczecinie, Zielonej Górze oraz w Pile. W granicach wspomnianych Dyrekcji realizowaliśmy działania mające na celu poprawę warunków lub zachowanie siedlisk wyżej wymienionych ślimaków. W warsztatach poczwarówkowych wzięło udział blisko 70 osób.

Spotkania składały się z dwóch części - teoretycznej i praktycznej. W części teoretycznej uczestników szkolenia zapoznano z wybranymi gatunkami z rodziny Vertiginidae (ze szczególnym uwzględnieniem poczwarówki zwężonej i poczwarówki jajowatej). Podczas prelekcji omówiono wymagania siedliskowe ślimaków, ich biologię i sposoby ochrony. Uczestników zapoznano również z kluczowymi cechami poczwarówek i metodami zbioru materiału. Przedstawiono gatunki roślin i typy siedlisk przyrodniczych istotne z punktu widzenia zachowania populacji "naturowych" gatunków poczwarówek, a także sposoby ich ochrony. Uczestnicy zapoznali się z dokumentacją fotograficzną stanowisk ślimaków w północno- zachodniej Polsce.

W części praktycznej nasi Goście mieli możliwość porównania różnych gatunków poczwarówek pod mikroskopem stereoskopowym. Niewielkie rozmiary ślimaków utrudniają obserwację ich muszli gołym okiem, a dzięki dużemu powiększeniu każdy mógł porównać konchy i znaleźć różnice w ich wyglądnie.

Ostatnią częścią szkolenia (o ile pogoda dopisała), były warsztaty terenowe. Podczas wyprawy zapoznaliśmy uczestników ze sposobami poszukiwania poczwarówek i z metodami pracy w terenie. Wskazaliśmy też odpowiednie mikrosiedliska dla poczwarówki zwężonej i poczwarówki jajowatej, a także preferowane przez nie gatunki roślin.

Na zakończenie szkolenia każdy z uczestników został zaproszony na ciepły posiłek.

Serdecznie dziękujemy za pomoc w zorganizowaniu warsztatów Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Szczecinku, Nadleśnictwu Zamrzenica, Nadleśnictwu Złotów oraz Nadleśnictwu Warcino!

Szczegóły

Kategoria: Poczwarówki

Szanowni Państwo,

Niniejsza strona została stworzona przy współpracy Ekofunduszu i Klubu Przyrodników i jest owocem projektu "Czynna ochrona ślimaków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej: poczwarówki zwężonej (Vertigo angustior) i poczwarówki jajowatej (Vertigo moulinsiana) w północno-zachodniej Polsce".

Działania, których podjęliśmy się w ramach tego przedsięwzięcia, zostały zapoczątkowane już w 2007 roku podczas inwentaryzacji przyrodniczej w ramach programu Natura 2000 w Lasach Państwowych. Przeprowadzone wówczas prace terenowe umożliwiły szersze rozpoznanie rozmieszczenia niewielkich ślimaków - poczwarówek w naszym kraju. Poszerzyła się również wiedza na temat siedlisk tych gatunków, a także świadomość zagrożenia miejsc w których żyją.

W 2009 roku rozpoczęliśmy realizację zadań, których celem jest poprawa stanu siedlisk poczwarówki zwężonej i poczwarówki jajowatej lub ich zachowanie na terenie północno - zachodniej Polski. Zadania te polegały m.in. na usuwaniu nalotów drzew i krzewów z powierzchni silnie poddanych sukcesji, a także wykaszaniu najbardziej zniekształconych fragmentów bezpośrednio sąsiadujących z mikrosiedliskami ślimaków. Podjęliśmy się również działalności edukacyjnej: zorganizowaliśmy szkolenia, opublikowaliśmy ulotkę, planujemy także wydanie poradnika, który będzie Państwa przewodnikiem po świecie tych małych ślimaków i umożliwi bardziej efektywną ochronę poczwarówek.

Wszystkich zainteresowanych zapraszamy również do odwiedzania naszej strony internetowej, która z całą pewnością będzie dla Państwa źródłem wielu cennych informacji na temat poczwarówki zwężonej i poczwarówki jajowatej, a także innych gatunków ślimaków siedlisk podmokłych.

Zapraszamy do współtworzenia tej strony, dzielenia się swoimi spostrzeżeniami i uwagami.

Serdecznie dziękujemy wszystkim pracownikom Leśnictw, Nadleśnictw i Regionalnych Dyrekcji Lasów Państwowych w Pile, Szczecinie, Szczecinku, Toruniu i Zielonej Górze za współpracę!

Z poważaniem,

Realizatorzy projektu