Wisła
- Szczegóły
- Kategoria: Wisła
Ujście Wisły - miejsce gdzie wszystko się kończy i wszystko się zaczyna
Po długiej wędrówce przez Polskę Wisła kończy swój bieg w Zatoce Gdańskiej, gdzie jej wody stają się nieodłączną częścią Bałtyku. Tutaj na powitanie składa Neptunowi w darze to, co porwał jej nurt w różnych częściach kraju.
Z piachu układa łachy i wysepki, które w szczególności upodobały sobie ptaki. Spotkać na nich można wiele gatunków mew, licznych przedstawicieli siewkowych, pliszki. Nie bez przyczyny ornitolodzy uważają ujście Wisły za ptasi raj, takie miano nosi też jeden rezerwat położony w pobliżu ujścia Wisły Śmiałej. Oprócz tego przy ujściu Wisły Przekopu znajduje się rezerwat "Mewia Łacha".
Jedna rzeka - dwa ujścia
Ujście królowej rzek rozwijało się powoli. Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku Wisła rozdzielała się na Nogat uchodzący do Zalewu Wiślanego i Leniwkę uchodzącą do Zatoki Gdańskiej. Zimą 1840 roku, na skutek powodzi Leniwka wyżłobiła sobie nowe ujście w Górkach Wschodnich. Odcinek rzeki od Górek do ujścia otrzymał nazwę Wisły Śmiałej a koryto którym wcześniej płynęła Leniwka nazwano Wisłą Martwą. Nowo powstałe koryto Wisły Śmiałej nie było jednak w stanie przyjmować ogromnej masy wód. Powodzie jakie w tym czasie miały miejsce powodowały dotkliwe straty i zagrażały całym Żuławom. W 1888 roku Parlament Prus zadecydował o budowie Przekopu Wisły, którym poprowadzona do morza miała być część wód Wisły. Miało to na celu odciążenie koryta Wisły Śmiałej. Bieg nowego koryta wytyczono wzdłuż Przemysławy - średniowiecznej odnogi Wisły, która w późniejszym czasie zanikła. Liczący 7 km długości Przekop otwarty został w 1895 roku. Budowa przekopu spowodowała, że królowa polskich rzek posiada dziś dwa ujścia: Ujście Wisły Śmiałej znajdujące się w miejscowości Górki Wschodnie, które jest całkowicie zagospodarowane oraz Ujście Przekopu Wisły leżące między wsiami Świbno i Mikoszewo.
Obszar jaki powstał pomiędzy ujściem Wisły Śmiałej i Przekopu nazywany jest Wyspą Sobieszowską. Pokryta w znacznej części lasami, z pięknymi wydmami, z plażami, na których jeszcze nie tak dawno temu garściami można było zbierać bursztyny.
Nogat obecnie stanowi prawe ramię Wisły a w miejscu gdzie jego wody uchodzą do Zalewu Wiślanego znajduje się rezerwat ornitologiczny "Ujście Nogatu".
Ujście Wisły Śmiałej - kurczący się "ptasi raj"?
Na Wyspie Sobieszewskiej w pobliżu ujścia znajduje się rezerwat przyrody Ptasi Raj. Przez rezerwat poprowadzona jest ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna licząca sobie 6 km. W czasie wędrówki można podziwiać piękne widoki: drzewostan olchowy, szuwary trzcinowe, jezioro Karaś, drągowiny sosnowe, jezioro Ptasi Raj, piękne wydmy, na których spotkać można mikołajka nadmorskiego. Plaża na Wyspie jeszcze pod koniec lat 80-tych była dzikim zakątkiem, w którym spotkać można było gniazdujące sieweczki obrożne, ostrygojady. Sielanka ta została przerwana w wyniku przeprowadzonych na przyujściowym odcinku plaży prac, mających na celu wybudowanie falochronu oraz prowadzone w danym czasie regularne pogłębianie dna samego ujścia Wisły Śmiałej.
Pomimo, że dalszy odcinek plaży nadal mógł służyć ptakom siewkowatym za miejsce do gniazdowania i żerowania, to wzmożona penetracja terenu przez ludzi ogranicza a czasami nawet uniemożliwia gniazdowanie ptaków na tym terenie.
"Ptasi Raj" jest ważnym miejscem nie tylko dla ptaków. Na terenie rezerwatu odnotowano występowanie również nietoperzy. Najliczniej obserwowane są karliki i nocki.
Ujście Przekop Wisły - zagrożony raj dla ptaków i ptasiarzy
Ujście Przekopu jest jednym z najatrakcyjniejszych dla ornitologów miejscem w Polsce. Niemal każdy z miłośników ptaków znajdzie tu coś dla siebie. W miesiącach lipiec-wrzesień obserwować można zatrzymujące się tu podczas przelotów siewkowce: biegusy, brodźce, sieweczki. Zimą koncentrują się tutaj ogromne stada blaszkodziobych (wśród nich najliczniejsze: lodówka, gągoł, ogorzałka, nurogęś) oraz mew (najliczniejsza mewa pospolita). Wiosną do lęgów przystępuje tu 61 gatunków. Na pojawiających się w przedłużeniu ujścia łachach i wysepkach spotkać można gniazdujące na pobliskich plażach i wydmach rybitwy rzeczne, białoczelne, czubate.
Łącznie na terenie Ujścia Wisły obserwowano ponad 250 gatunków ptaków.
W przyujściowym odcinku rzeki w 1991 roku utworzony został rezerwat ornitologiczny "Mewia Łacha". Zajmuje on obszar nieco ponad 150 ha: lewy brzeg Wisły- niespełna 19 ha powierzchni rezerwatowej oraz prawy brzeg o powierzchni ponad 131 ha. Obszar stożka napływowego oraz pojawiających się i znikających łach jest doskonałym miejscem na kolonie lęgowe dla rzadkich gatunków rybitw, miejscem nie tylko lęgowym ale również ważnym "przystankiem" i "jadłodajnią" dla wędrujących siewkowatych oraz wielu gatunków blaszkodziobych.
Atrakcyjność "Mewiej Łachy" nie tylko dla mew, ale również dla innych ptaków uzależniona jest od występowania łach. Na ich występowanie lub też brak pośredni wpływ ma człowiek. Regulując rzekę, pogłębiając jej koryto, budując zbiorniki zaporowe i kaskady stwarzamy istotne zagrożenie dla naturalnych procesów kształtowania się ujścia a co za tym idzie również dla spotykanych na nim ptaków i innych zwierząt.Ponadto stałym czynnikiem mającym istotny wpływ na gniazdowanie i sukces lęgowy gnieżdżących się i żerujących podczas migracji w przyujściowym odcinku Wisły ptaków jest regularna penetracja terenu przez ludzi. Nawet pojedyncze wycieczki niepokoją ptaki. Odwiedzający to miejsce turyści niejednokrotnie pozostawiają je w gorszym stanie niż je zastali. Piaszczyste łachy pojawiają się i znikają w zależności od poziomu wody i ilości niesionego przez rzekę materiału.
Poza "Mewią Łachą" jednak jest w przyujściowym odcinku Przekopu Wisły bardzo interesujący teren. To zalewowe łąki położone na prawym brzegu rzeki. Sąsiadują one od północy z granicą zasięgu rezerwatu. Jeszcze pod koniec lat 90. ubiegłego wieku, obszar ten był bardzo cennym miejscem w którym obserwowano licznie pojawiające się podczas przelotów ptaki z gatunków siewkowatych oraz blaszkodziobych. Podczas zimowania spotykano lodówki, gągoły, nurogęsi. Łąki te przez wiele lat służyły jako doskonałe lęgowisko dla gatunków takich jak: czajka, kszyk, rycyk. W chwili obecnej na skutek zaniechania gospodarki łąkowej i zmniejszonego znacznie wypasu roślinność łąkowa wypierana jest przez zarośla wierzbowe, roślinność ruderalną i charakterystyczną dla nieużytków.
W chwili obecnej trwają prace nad renaturyzacją obszaru i przywróceniem łąkom walorów przyrodniczych. Mamy nadzieję, że w wyniku zabiegów pielęgnacyjnych i prowadzenia przyjaznej ptakom gospodarki łąkowo- pastwiskowej powrócą lęgowe jeszcze nie tak dawno siewki.
Nogat- "prawica Wisły i kolejny rezerwat ornitologiczny
Nogat uchodzi do Wisły na 886 km jej biegu. W miejscu gdzie jego wody uchodzą do Zalewu Wiślanego utworzony został w latach 80. ubiegłego wieku kolejny rezerwat ornitologiczny. Rzeka na 62 km swojej długości jest obwałowany i skanalizowany. Poziom wody w rzece regulowany jest za pomocą 4 jazów, które tworzą kaskadę. Szerokość koryta wacha się od 100 do 300m, a średnia głębokość nie przekracza zazwyczaj 3m. Deltę Nogatu stanowią jej odnogi. Środkowa odnoga to koryto główne, największe zaś ramię to rzeka Ciepielicówka.
Wały nie spełniają w zasadzie roli przeciwpowodziowej, ponieważ pojemność koryta Nogatu jest wystarczająca w stosunku do ilości wody nim przepływającej.
Na obszarze zlewni Nogatu znajduje się Rezerwat Las Łęgowy nad Nogatem oraz Rezerwat Mątawy.
Las Łęgowy nad Nogatem utworzony został w 1968 roku. Zajmuje powierzchnię ponad 32 ha. Jest to jedyny fragment lasów łęgowych jaki pozostał na Żuławach Wiślanych po tym jak zamieszkujące te tereny ludność osuszała grunty, aby utworzyć z nich pola uprawne. Na jego terenie znajdują się fragmenty pierwotnej roślinności.
Zarówno ujście jak i cały Nogat leżą w strefie Obszaru Chronionego Krajobrazu.
Mierzeja Wiślana i Zalew Wiślany
Mierzeja Wiślana to piaszczysty wał wydmowy, który ciągnie się po stronie polskiej do granicy z Rosją wyznaczonej za Piaskami. Jej szerokość waha się od kilkuset metrów do 2,5 kilometra. Wał wydmowy siły natury tworzyły siły natury. Następujące pasma bardzo ładnie się wyróżniają. Od strony morza -piękne, w wielu miejscach jeszcze bezludne piaszczyste plaże. Dalej dobrze widoczne wydmy białe, zbudowane przez wiatr z morskiego piachu. Na niej występuje niska, karłowata roślinność. Za nią wydma szara- główny wał, porośnięty w przeważającej mierze borem sosnowym. Dalej rozciągają się tereny nadzalewowe nazywane żuławskimi.
Na Mierzei wiele gatunków roślin, również tych objętych ochroną ścisłą i częściową. Odnotowano tu 242 gatunki ptaków z czego 107 to gatunki lęgowe. Bogactwo floty i fauny spotyknaje na tym piaszczystym lądzie zadecydowało o utworzeniu "Parku Krajobrazowego Mierzeja Wiślana" oraz rezerwatów "Kąty Rybackie"- z jedną z największych kolonii kormoranów, "Buki Mierzei Wiślanej" w którym wiek niektórych drzew oszacowany został na około 200 lat i "Mikołajkowe Wydmy" z wpisanym w nazwę mikołajkiem nadmorskim, którego według starej legendy Neptun obiecał przemienić w człowieka jeśli przez sto lat nikt nie zerwie ani jednej rośliny.
Zalew Wiślany
Po Polskiej stronie powierzchnia zalewu obejmuje 328 km 2 . W części polskiej Zalew liczy 35 z 90 km całkowitej długości a szerokość dochodzi do 11 km.
W wodach Zalewu żyje 38 gatunków ryb słodkowodnych, dwuśrodowiskowych i morskich, w tym węgorz i sandacz. Akwen ten uznano za ostoję ptaków. Wody Zalewu są idealnym miejscem do lęgów dla wielu gatunków zagrożonych wyginięciem. Zalew i jego otoczenie są też miejscem odpoczynku i "stołowania się" wielu gatunków wędrownych. Na terenie zalewu utworzony został rezerwat ornitologiczny "Zatoka Elbląska". Stwierdzono tu obecność 222 gatunków ptaków, z czego 68 to gatunki gniazdujące w Zatoce. Cały obszar Zalewu Wiślanego wraz z otoczeniem wchodzi w system obszarów chronionych NATURA 2000.
Co zagraża zalewowi i mierzei?
Z uwagi na fakt, że Rosja zablokowała dla polskiej żeglugi istniejącą po swojej stronie jedyną na całej długości Mierzei Wiślanej Cieśninę Pilawską odżył w polskich głowach projekt przekopu na mierzei. Mocne stanowisko w tej sprawie zajęła Wojewódzka Rada Ochrony Przyrody w Gdańsku- sprzeciwiają się stanowczo jakiejkolwiek ingerencji w środowisko ukształtowanego przez wiatr i wodę piaszczystego wału. Naukowcy i ekolodzy alarmują, że przekop na Mierzei Wiślanej spowoduje zasolenie wód Zalewu Wiślanego, zniszczy wydmy i występującą na nich roślinność, będzie miał istotny wpływ na siedliska ptasie a cała Mierzeja przecież to obszar naturowy, ustanowiony po to by go skutecznie chronić. Przemysł usługowy i turystyczny jaki z będzie się rozwijał wokół przekopu spowoduje również zubożenie walorów krajobrazowych i zaburzenie naturalnych procesów tworzenia tego terenu które nadal trwają.
- Szczegóły
- Kategoria: Wisła
Środkowy odcinek Wisły - ciągnący się od Puław do Płocka w przybliżeniu na przestrzeni 210 km, wyróżnia się pod względem walorów przyrodniczych dzięki zachowanemu naturalnemu charakterowi. Rzeka rozlewa się tu na szerokość od 600 do 1200 m. Widziana z lotu ptaka zadziwia mozaiką piasku, wody i zieleni, którą tworzą znajdujące się w jej korycie ławice, łachy i kępy. Wygląd koryta rzeki podlega nieustannym zmianom - piaszczyste "wyspy" ulegają niszczeniu, to znów powstają w innym miejscu.
Rzeźby z piachu w korycie rzeki
Ławica - usypisko piaszczyste lub żwirowe w korycie rzecznym, które powstało z materiału niesionego przez rzekę i osadzonego w miejscach słabego nurtu. Przyjmuje postać niewysokiej podłużnej wyspy. W czasie wezbrań rzeki często przesuwa się. Ulega stopniowej stabilizacji, przekształcając się w kępę.
Łacha - odnoga rzeki lub dawne jej koryto (starorzecze), zawierające jeszcze wodę, nieraz zarośnięte. Ma postać wynurzonego pola piasku. Termin ten często używany jest niewłaściwie na określenie ławic.
Kępa - wysepka lub mała wyspa o zmiennych zarysach, objęta ramionami rzeki, która jest utrwalona przez roślinność. Często jest zalewana.
(na podstawie: " Słownika pojęć geograficznych" ST. Pietkiewicz, S. Żmuda)
Rzeka tworzy przestrzeń wokół siebie, którą zajmują dziesiątki zbiorowisk roślinnych, zamieszkiwanych z kolei przez setki gatunków zwierząt.
Nad Wisłą zachowały się zbiorowiska roślinne typowe dla dużej nizinnej rzeki, np. lasy łęgowe (łęgi). Są to specyficzne lasy przystosowane do corocznych zalewów, budowane przez wierzby, topole, jesiony. Ekosystemy te pod względem bogactwa gatunkowego oraz złożonej struktury przestrzennej nieraz porównywane są do tropikalnych lasów deszczowych .
Związane są bardzo ściśle z corocznymi wylewami rzeki. Tam, gdzie łęgi zostały odcięte wałami przeciwpowodziowymi od wody, szybko ulegają degeneracji, a wraz z nimi zanika cały bogaty świat owadów, ptaków i innych grup zwierząt. Ocenia się, że prawidłowo wykształcone łęgi nad Środkową Wisłą zajmują jedynie 1% powierzchni jaką pierwotnie zajmowały. W wielu miejscach, gdzie łęgi zostały wycięte rosną wikliny nadrzeczne, które stanowią najczęściej spotykany tu zespół roślinny.
Od wylewów rzeki zależą również łąki zalewowe. W większości zajmują tereny porośnięte w dawnych czasach przez łęgi. Ich występowanie wymaga ekstensywnego użytkowania przez człowieka.
Zmiany w biegu rzeki można prześledzić na podstawie starorzeczy - mających najczęściej kształt sierpa, mniejszych lub większych jezior, które po pewnym czasie ulegają wypłyceniu i zanikają.
Strome, nasłonecznione zbocza znaczące krawędzie doliny zajmuje rzadko spotykana formacja roślinna - murawy kserotermiczne oraz sucholubne zarośla. Tworzą je gatunki przystosowane do wysokich temperatur, nieraz zakwitające efektownymi kwiatami.
Unoszące się nad Wisłą ptaki oraz ich głosy to nieodłączny element rzeki. Dla większości ludzi podniebni biali akrobaci to mewy. Uważny obserwator dostrzeże jednak, że mewa mewie nie jest równa. Spotkać tu można mewę śmieszkę, pospolitą, srebrzystą, czarnogłową.
Wśród nurtu uwijają się delikatniejszej budowy rybitwy rzeczna i białoczelna.
Do ptasich atrakcji znanej bardziej wtajemniczonym należy niewątpliwie trudna do wypatrzenia sieweczka obrożna, sieweczka rzeczna, czy brodziec piskliwy. Na brzegach rzeki, ukryty wśród listowia często czatuje zimorodek.
Lista gnieżdżących się nad Wisłą Środkową ptaków jest długa i wynosi około 160 gatunków. Odwiedzają ją także "zagraniczni" goście w trakcie przelotów, niektórzy z nich zostają na całą zimę.
Ze względu na obecność rzadkich i ginących gatunków ptaków obszar ten został uznany za ostoję ptaków o europejskim znaczeniu. Identyfikację takich miejsc - określanych w języku angielskim jako Important Bird Areas (IBA) rozpoczęto w połowie lat osiemdziesiątych z inicjatywy Birdlife International, światowej federacji, która zrzesza organizacje działające na rzecz ochrony ptaków z różnych krajów. W Polsce wyznaczenia takich obszarów dokonało Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (OTOP).
Źródło: Krzemiński M., 2001,. Parki Krajobrazowe Mazowsza, Wydz. Ochr. Środ. Woj. Mazowieckiego, Warszawa.
Szansą dla ochrony tego obszaru jest ustanowienie doliny środkowej Wisły za Specjalny Obszar Ochrony ptaków należący do europejskiej sieci ekologicznej - Natura 2000. W sieci tej znajdują się najbardziej cenne w Unii Europejskiej obszary, wyznaczone na podstawie jednolitych kryteriów. Główny nacisk położono w nich na cel ochrony - zachowanie rzadkich i ginących gatunków ptaków oraz siedlisk, wyznaczanych na podstawie tzw. Dyrektywy Ptasiej i Siedliskowej. Polska jako członek UE jest zobowiązana do zachowania tego cennego terenu.
Czysta i piękna?
Wisła to temat nieprzebrany jak wody, które toczy.
Hydrolog zachwyci się jej skomplikowaną dynamiką, ornitologa urzeknie bogaty świat ptaków, dla wędkarza powodem do radości będą ryby, artystę porwie malownicze koryto rzeki, sportowiec rzuci jej nurtowi wyzwanie w kajaku, czy łódce, geograf zacznie opowiadać o formowaniu doliny, historyk na jej wzmiankę zacznie snuć opowieści o osadnictwie nad rzekami i historii polskich miast.
Można się zachwycać, ale nie sposób nie zauważyć, że woda w Wiśle na prawie całej długości jest bardzo zanieczyszczona, w wielu miejscach, ścieki odprowadzane są bezpośrednio do rzeki, brzegi często pokrywają stosy śmieci, cenne siedliska przybrzeżne zasypywane są gruzem.
Jednocześnie wciąż pojawiają się na horyzoncie plany całkowitej regulacji, budowy stopni wodnych, przekształcenia rzeki w wybetonowany kanał, przegrodzenia nowymi tamami. Przykładów zagrożeń dla tej unikatowej rzeki można podawać bardzo wiele.
Równocześnie wiele nadwiślańskich miejscowości odwraca się do rzeki plecami, nie dostrzegając szans jakie niesie lokalizacja nad tą rzeką.
Doświadczenia wielu wysoko uprzemysłowionych krajów ukazują, że dzikie rzeki posiadają walory, które w pełni są dostrzegane i doceniane po ich utracie. Przywrócenie naturalnego charakteru rzeki tzw. renaturyzacja wiąże się z bardzo wysokimi kosztami, niejednokrotnie jest niemożliwe w realizacji. Słabo przekształcone, cenne przyrodniczo tereny zalewowe w dolinach rzek posiadają także ogromne znaczenie dla efektywnej ochrony przeciwpowodziowej, pełnią także funkcję oczyszczającą.
Tekst: B. Mróz
- Szczegóły
- Kategoria: Wisła
Dialog z rzeką - nasze cele
Aby Wisła pozostała Królową Polskich Rzek potrzebne są liczne działania obejmujące różne sfery ludzkiej działalności, wymagających współpracy wielu ludzi, od budowania oczyszczalni ścieków począwszy, po podnoszenie świadomości ekologicznej zwłaszcza mieszkańców terenów nadwiślańskich skończywszy. Przede wszystkim zaś istnieje potrzeba rozważnych i przemyślanych decyzji, które wiążą się z rzeką.
"Nasza Wisła" to na razie hasło. Ale hasło to chcemy wypełnić treścią przy udziale wszystkich zainteresowanych ochroną i przyjaznym przyrodzie rozwojem. Naszym celem jest stworzenie wiślanej platformy współpracy wszystkich związanych z Wisłą, zarówno działających indywidualnie, reprezentujących różne instytucje rządowe jak należących do organizacji pozarządowych. Planujemy w najbliższej przyszłości utworzyć centrum przyrodnicze, zajmujące się promowaniem regionalnych, nie szkodzących przyrodzie działań związanych z rzeką - przyjaznego przyrodzie rolnictwa, kwalifikowanych form turystyki, edukacji przyrodniczej itp.
Wisła jest jedyna i niepowtarzalna - nasza, stanowi dziedzictwo, z którego powinniśmy być dumni, a które powinno podlegać szczególnej ochronie i trosce.
Fot. B.Mróz
- Szczegóły
- Kategoria: Wisła
"Zanim nas ugadają. Zanim ogłuchniemy,
Wsłuchajmy się, jak płynie ten nurt. Wolny - niemy"
(E. Bryll)
Na początku wygląda niepozornie - niewielkie potoki wypływające z Baraniej Góry - Biała i Czarna Wisełka. Wraz z biegiem w dół, ku morzu, nabiera sił i rozpędu. W połowie swej drogi do celu jest już imponującą rzeką, pełną wirów, złotego piasku i tajemnic. Królowa polskich rzek - największa, najdłuższa, nieujarzmiona, przyciąga do siebie niezliczoną ilość mniejszych od siebie wodnych sióstr. Wisła - zwana niegdyś jako Vistla czy Vistula panuje niepodzielnie w polskiej krainie. Mimo upływu czasu obroniła się przed całkowitą regulacją i dziś nadal można podziwiać jak pracowicie rzeźbi swoje koryto i przylegające do niego tereny.
W krajach Europy Zachodniej nie ma równie dzikiej i wspaniałej rzeki - z piaszczystymi wyspami, okolonej zielonym szalem lasów łęgowych, z rosnącymi w jej dolinie podmokłymi łąkami, soczystymi pastwiskami, z całym bogactwem świata roślin i zwierząt. Zanim jeszcze nad rzeką wzniosły się obronne grody, wyrosły miasta i wsie, pojawiły się pola uprawne, w przestrzeni królowały ptaki, a w wodzie ryby. Do dziś Wisła wraz ze swoją doliną od źródeł po ujście stanowi miejsce gniazdowania aż 76 % występujących w Polsce gatunków lęgowych ptaków. Dla wielu z nich, jest ju dzi niestety jedną z ostatnich ostoi.
Wisła jest naszym wielkim skarbem. Tak jak łączy góry z morzem, tak samo powinna łączyć ludzi w podejmowaniu działań na rzecz zachowania przyrodniczego i kulturowego bogactwa, które ze sobą niesie.
Wisła w liczbach
Źródło: 1106 m n.p.m.
Długość 1047 km2
Powierzchnia dorzecza: 194 424 km˛
Średni roczny przepływ: 1054 m3/s przy ujściu
Transport rumowiska: 2,2 mln m3/s rok
Opad w dorzeczu: ok. 120 km3 wody
Odpływ: ok. 30 km3
Zlodzenie: ok. 110 dni w roku
Podkategorie
Strona 2 z 3
