Szczegóły

Kategoria: Przedsięwzięcia trwające

Partnerzy projektu:

Kontakt z organizacjami partnerskimi projektu:

Stacja Terenowa Klubu Przyrodników - Muzeum Łąki,

Owczary 17, 69-113 Górzyca, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.,  tel. 694 206 397

Fundacja Dziupla Inicjatyw Przyrodniczych

ul. Lipowa 15, 69-113 Górzyca, Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.,  tel.  796 131 490

Szczegóły

Kategoria: Przedsięwzięcia trwające

Klub Przyrodników niemal od początku swojego istnienia starał się wykupywać tereny cenne przyrodniczo. Pierwszymi z nich były fragmenty muraw kserotermicznych w Owczarach. Potem grunty w dolinie Obry i Leniwej Obry. W ostatnich kilku latach, w ramach różnych projektów, wykupowaliśmy głównie murawy kserotermiczne i torfowiska rozproszone na terenie całej Polski, od Doliny Odry po dolinę Rospudy. Łączny areał naszych gruntów w roku 2020 wynosił nieco ponad 130 ha.

W roku 2021 podjęliśmy współpracę z Fundacją WWF Polska w celu realizacji projektu „Obszary chronione prywatnie”. Otrzymane w ramach współpracy fundusze pozwoliły nam do końca roku 2022 wykupić następujące grunty:

- torfowiska nad Rospudą (Fot. 1) o pow. ok. 2,5 ha. Teren obejmuje płat torfowiska alkalicznego w dużym kompleksie jednych  z najlepiej zachowanych torfowisk tego typu w Polsce i Środkowej Europie. Łącznie w dolinie Rospudy, wraz z terenami wykupionymi w ramach projektu ochrony torfowisk alkalicznych w latach 2012-2018, posiadamy areał ponad 20 ha,

Fot. 1. Fragment torfowiska w Dolinie Rospudy.

- fragment muraw kserotermicznych nad Bobrem (Fot. 2) o pow. ok. 0,9 ha przylegający do wcześniej zakupionych gruntów w ramach akcji „Kupujemy murawy nad Bobrem”,

Fot. 2. Fragment wykupionych muraw nad Bobrem.

- fragment torfowisk alkalicznych w obrębie kompleksu torfowiskowego i obszaru Natura 2000 Mechowiska Sulęczyńskie (Fot. 3) o pow. 1,26 ha. W granicach torfowiska posiadamy już kilka działek, które zakupiliśmy w ramach projektu ochrony torfowisk alkalicznych w latach 2012-2018. Zakupione poprzednio tereny, na wniosek Klubu Przyrodników, zostały objęte ochroną rezerwatową.

Fot. 3. Widok na Mechowiska Sulęczyńskie.

              Jeżeli uzyskamy zgodę KOWR, to na początku 2023 r. wspólnie z Fundacją WWF zakupimy nieco ponad 8 ha torfowisk i łąk w dolinie Konotopu (dopływ rzeki Pliszki; Fot. 4). W ten sposób w obszarze Natura 2000 Dolina Pliszki posiadać będziemy ok. 20 ha torfowisk, łąk i lasów łęgowych.

Łączna powierzchnia gruntów, których będziemy właścicielami bądź współwłaścicielami osiągnie wartość ponad 150 ha!

Fot. 4. Widok na torfowiska nad Konotopem.

Szczegóły

Kategoria: Przedsięwzięcia trwające

We wrześniu 2021 r. Klub Przyrodników rozpoczął realizację międzynarodowego projektu ochrony motyla – niepylaka apollo Parnassius apollo we współpracy z Karkonoski Park Narodowy, Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie oraz organizacjami z Czech Vzdělávací a informační středisko Bílé Karpaty, Český svaz ochránců přírody (Pomáhám přírodě, JARO - ochranářská skupina i Austrii European Wilderness Society.

Głównym celem projektu jest odtworzenie populacji Parnassius apollo w 3 obszarach funkcjonalnych: Sudety i Białe Karpaty w bioregionie kontynentalnym oraz wzmocnienie Alp austriackich w bioregionie alpejskim.

Zachęcamy do odwiedzenia strony projektu po więcej informacji.

Szczegóły

Kategoria: Przedsięwzięcia trwające

Murawy kserotermiczne – jedno z najrzadszych siedlisk w Polsce, jedyne miejsce życia gatunków stepowych, potrzebują naszej pomocy by przetrwać! Mowa tu o kompleksie muraw nad dolnym Bobrem pomiędzy miejscowościami Prądocinek i Brzeźnica, na południe od Krosna Odrzańskiego, pięknych ciepłych zboczach wciąż jeszcze pełnych rzadkich roślin i owadów. To jeden z obiektów proponowanych do ochrony rezerwatowej w wydanej przez Klub monografii „Rezerwaty przyrody w woj. lubuskim – przeszłość, teraźniejszość, przyszłość”, niestety na ich skuteczną ochronę przez Państwo nie widzimy szans.

Murawy ciągnące się na długości kilku kilometrów zajmują strome zbocza prawej strony doliny rzeki Bóbr, schodząc prawie do samego brzegu lub zajmując skłony w pewnym oddaleniu od rzeki, jak to ma miejsce w okolicach wsi Brzeźnica czy w Prądocinku. Są inne od tych jakie znamy i chronimy w Owczarach i nad dolną Odrą. Należą jednak również do typu siedliska chronionego w sieci Natura 2000 i występuje tu cała gama, typowych dla muraw, rzadkich, zagrożonych i pięknie kwitnących gatunków, między innymi pszeniec różowy, przelot pospolity, wiązówka bulwkowata, krwiściąg mniejszy, dzwonek boloński i skupiony, przymiotno ostre, przetacznik pagórkowaty, szałwia okręgowa, len przeczyszczający, traganek pęcherzykowaty, wyka długożagielkowa, krzyżownica czubata, gorysz siny i pagórkowy. U podstawy muraw, w miejscu trochę wilgotniejszym, wyciąga się do słońca niedośpiałek maleńki, drobna roślinka z rodziny pierwiosnkowatych. Spośród grzybów występuje tu bardzo interesujący gwiazdosz czarnogłowy i wiele innych. Wszystko to razem tworzy trudny do opisania klimat pięknej, kwietnej łąki, nad którą w słoneczne dni unoszą się dziesiątki gatunków motyli, pszczół i innych owadów. Dawniej murawy nad dolnym Bobrem zajmowały kilkadziesiąt hektarów, jednak dziś większość z nich powoli, lecz systematycznie przekształca się w zarośla krzewów lub nieciekawe łąki. Powodem jest brak użytkowania. Murawy zarastają, głównie krzewami tarniny i derenia, pilnie wymagają użytkowania, najlepiej wypasu owiec i kóz. Są także zagrożone zasypywaniem szczątkami roślin uprawnych oraz spływem nawozów z przylegających pól. Jednak największym zagrożeniem, które pojawiło się stosunkowo niedawno, jest możliwość zabudowy rekreacyjnej. Wiele działek z murawami, szczególnie w pobliżu miejscowości, zostało wystawionych na sprzedaż. Zabudowa to ich koniec!

W ramach przeprowadzonej zbiórki, w latach 2020-22 udało nam się pozyskać fundusze w wysokości ok. 62 tys. zł. Wszystkim darczyńcom jeszcze raz bardzo serdecznie dziękujemy! W roku 2021 do akcji włączyła się Fundacja WWF Polska, z którą podjęliśmy się wspólnej realizacji projektu pt. „Obszary chronione prywatnie”. Po wielu miesiącach trwania różnych procedur związanych z podziałem gruntów, zmian w księgach wieczystych itp. zakupiliśmy działki o łącznej powierzchni prawie 2 ha. W roku 2022 przeprowadziliśmy również w ich obrębie pierwsze zabiegi ochronne polegające głównie na usuwaniu zakrzaczeń. Działania te będziemy kontynuować w kolejnych latach rozszerzając je o wypas owiec. Zgodnie z deklaracją, jeśli tylko nadarzy się kolejna okazja podejmiemy starania w kierunku wykupu kolejnych fragmentów muraw nad Bobrem. Dlatego obecnie nasze dotychczasowe działania traktujemy jedynie jako zamknięcie I etapu szerszej akcji pt. „Kupujemy murawy nad Bobrem”. O kolejnych będziemy informować na bieżąco.

Tekst autorstwa Romualda Piotrowskiego pochodzi z nr 2/2020 BOĆKA.

Cenne gatunki muraw nad Bobrem:

Szczegóły

Kategoria: Przedsięwzięcia trwające

Wspólnie z dziewięcioma partnerami pięciu krajów nadbałtyckich – Polski, Niemiec, Litwy, Łotwy i Estonii rozpoczęty został w 2016 r. projekt LIFE z priorytetu Climate Change Mitigation (przeciwdzałanie zmianom klimatu) pod nazwą “Peat Restore”. Przez 5 lat trwania projektu zrealizowano w krajach partnerskich działania mające na celu ponowne uwodnienie zdegradowanych torfowisk obejmujących obszar 5,3 tys. ha, tak aby przywrócić ich naturalną funkcję akumulacji węgla.

W Polsce miejscem realizacji projektu są torfowiska Słowińskiego Parku Narodowego. Powierzchnia: 1350 ha Status: obszar NATURA 2000 (PLH i PLB),                  Rezerwat Biosfery UNESCO MAB,                  obszar Ramsar,                  Międzynarodowy Obszar Ochrony Ptaków (IBA) Typy siedlisk: Lasy I bory bagienne (91D0*),                                Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (7110*),                                Zdegradowane torfowiska wysokie zdolne do naturalnej regeneracji (7120) Klimat: Umiarkowany Temperatury: Ø Styczeń: -2.8°C, Ø Lipiec: 19°C Opady: Ø 652 mm/rok

Jednym z celów projektu w Polsce jest przywrócenie naturalnego reżimu wodnego na torfowiskach objętych projektem poprzez budowę 214 zapór (zastawek) wykonanych z drewna i zdegradowanego torfu, tak aby roślinność torfotwórcza mogła znów się rozwinąć i zainicjować ponowne odkładanie złóż torfu. Co więcej obecna roślinność, taka jak krzewy i drzewa, która pogarsza warunki wodne na torfowisku, zostanie usunięta. Działanie to spowoduje poprawę warunków wodnych torfowisk.

Pozyskane drewno zostanie użyte do zablokowania rowów melioracyjnych i spowoduje dodatkową akumulację węgla.

Finansowanie przedsięwzięcia

Łączny budżet projektu wynosił 6,010,517 Euro (koszt kwalifikowany 5,943,535 euro). Wartość projektu w części Polskiej wyniosła: 6 981 481 zł.

Projekt jest finansowany z wielu źródeł. W Polsce podmiotami dofinansowującymi są:

• Program LIFE - 4 149 236 zł

• Fundacja Ochrony Morza Bałtyckiego BaltCF - 1 299 157 zł

• NABU - 767 838 zł

• Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gdańsku - 700 000 zł,

• środki własne Klubu Przyrodników - 65 250 zł.

Zachęcamy do zapoznania się ze szczegółowymi Sprawozdanie LIFE PeatRestore

Szczegóły

Kategoria: Przedsięwzięcia trwające

I. Syntetyczny opis celów i założeń zadania

Projekt jest polską częścią przedsięwzięcia międzynarodowego, realizowanego spójnie i podobnymi metodami  realizowanym w Niemczech, Polsce, na Litwie, Łotwie i w Estonii. Celami całego, międzynarodowego projektu są:

• Demonstracyjne ograniczenie emisji CO₂ ze złóż torfu poprzez renaturyzację wybranych torfowisk na Nizinie Wschodnio-i Środkowoeuropejskiej;
• Rozwój innowacyjnych metod przywracania procesu torfotwórczego na torfowiskach zniszczonych w wyniku eksploatacji torfu;
• Rozwój metodyki szacowania bilansu gazów cieplarnianych na naturalnych, zdegradowanych i renaturyzowanych torfowiskach;
• Wymiana doświadczeń krajów południowego zlewiska Bałtyku w zakresie utrzymania i odtwarzania torfowisk jako narzędzia przyczyniającego się do łagodzenia zmian klimatu;
• Zainicjowanie budowy świadomości społecznej w zakresie roli torfowisk w bilansie gazów cieplarnianych i w konsekwencji ich znaczenia dla ochrony klimatu.

Projekt w Polsce obejmie trzy kompleksy torfowe torfów wysokich o powierzchni ok 1310 ha, oraz zbiorniki wodne po dawnej eksploatacji torfu, o łącznej powierzchni ok. 30 ha, w Słowińskim Parku Narodowym. Celami projektu są:

• Zakonserwowanie i zabezpieczenie przed dalszym rozkładem i emisją CO₂ złóż torfu w Słowińskim Parku Narodowym i zagwarantowanie trwania procesu torfotwórczego;
• Synergicznie z konserwacją złóż torfu, zapewnienie ochrony torfowych siedlisk przyrodniczych stanowiących przedmioty ochrony Słowińskiego Parku Narodowego i obszaru Natura 2000 na obszarze co najmniej 500 ha, oraz utrzymanie różnorodności biologicznej ekosystemów torfowiskowych;
• Wypracowanie innowacyjnych metod ponownego inicjowania procesu torfotwórczego na zalanych wodą wyrobiskach po eksploatacji torfu;
• Wypracowanie dostosowanej do warunków polskich, a zgodnej ze standardami międzynarodowymi, metody szacowania roli naturalnych, zdegradowanych i renaturyzowanych torfowisk mszarnych w bilansie gazów cieplarnianych;
• Poprawa akceptacji bagiennych warunków wodnych przez lokalną społeczność;
• Budowa wśród specjalistów w Polsce świadomości społecznej w zakresie znaczenia torfowisk nie tylko dla różnorodności biologicznej, ale i dla ochrony klimatu.

W skali globalne torfowiska zajmując ok. 3,7 mln km² = ok. 2,5% lądów Ziemi, gromadzą ok 25-30% zasobów węgla zakumulowanego w ekosystemach, co odpowiada szacunkowo 60-75% zasobów węgla w atmosferze i dwukrotności zasobów węgla zgromadzonym przez lasy. Żywe torfowiska, akumulując biomasę w postaci torfu, akumulują także zasoby węgla. Degradacja torfowiska, np. jego przesuszenie, powoduje murszenie i rozkład torfu i uwalnianie dwutlenku węgla. Wg szacunków Wetlands International, światowa emisja CO₂ ze zdegradowanych torfowisk świata wynosi ok. 2 mld ton. Emisja dwutlenku węgla ze zdegradowanych antropogenicznie torfowisk jest szacowana na ok. 5-6% łącznej antropogenicznej emisji tego gazu, a ok 30% emisji wynikającej z użytkowania ziemi i zmian tego użytkowania. Istnieje potrzeba podjęcia i rozwinięcia działań na rzecz ochrony torfowych zasobów węgla, jak również rozwijania metod, które umożliwiłyby bardziej wiarygodne włączenie torfowisk do krajowych, europejskich i światowych bilansów.

W Polsce powierzchnia torfowisk jest szacowana na 1211 tys. ha (=12,11 tys. km²). Na podstawie powierzchni torfowisk zalesionych i użytkowanych rolniczo oraz średnich wskaźników emisji szacuje się roczną emisję CO2 z wszystkich zdegradowanych torfowisk w Polsce na 25,8 mln ton, czyli 7,5% w porównaniu do emisji ze spalania paliw kopalnych. Stawiałoby to Polskę w grupie 10 największych światowych emiterów CO₂ z powierzchni zdegradowanych torfowisk. Dotąd nie podejmowano działań specjalnie w celu ochrony zakumulowanych w nich zasobów węgla, ani w celu ochrony lub odtworzenia procesu torfowej akumulacji węgla; choć pośrednio taki skutek mogły i mogą mieć działania podejmowane w ramach ochrony przyrody ekosystemów torfowiskowych.

Lokalnie, w Słowińskim Parku Narodowym, duże złoża torfów ulegają obecnie wciąż degradacji wskutek dawniejszego odwodnienia, co oznacza także postępującą degradację siedlisk przyrodniczych pokrywających te torfowiska. Choć skala zachodzącej w wyniku tego emisji CO₂ jest przyczynkowa w skali wszystkich torfowisk w Polsce, obiekt ten dobrze nadaje się do podjęcia pilotażowej próby zwrócenia uwagi na zagadnienie i próby ochrony torfowych zasobów węgla w synergii z ochroną przyrody torfowisk.

W SPN miejscem realizacji części projektu są:

• Torfowisko Kluki: ok. 530 ha kompleks borów i brzezin bagiennych oraz leśnych degeneracyjnych zbiorowisk zastępczych na przesuszonych torfach, porastający dwudzielne torfowisko złożone z dwóch basenów rozdzielonych pasem wydmowym.
• Torfowisko Ciemińskie Błota: Ok 150 ha kompleks borów i lasów bagiennych w pobliżu brzegu jez. Łebsko, stanowiący pn. cześć kompleksu wykraczającego poza park narodowy i chronionego jako rezerwat Bagna Izbickie.
• Torfowisko Wielkie Bagno: ok. 630 ha kompleks torfowisk wysokich złożony z płytkich, ok. 1,2 m głębokości (ale starych!) torfowisk w nieckach deflacyjnych miedzy wydmami porośniętego przez mszary oraz bory bagienne, oraz z położonego na granicy SPN torfowiska ok. 5 m głębokości, zbudowanego w spągu z torfów niskich, a w stropie nakrytego ok 1m warstwa torfów wysokich.
• Przekazane parkowi narodowemu wyrobiska potorfowe kopalni torfu Krakulice, po wyeksploatowaniu torfu. Wyrobiska te, po likwidacji połączenia z rowami odwadniającymi teren kopalni, samorzutnie napełniły się wodą (do czego przyczyniła się seria lat wilgotnych) i obecnie mają formę trzech dużych, prostokątnych zbiorników wodnych, o łącznej pow. ok. 50 ha, stosunkowo ubogich przyrodniczo. Z punktu widzenia bilansu węgla, a także z punktu widzenia ochrony przyrody, taka postać terenu poeksploatacyjnego jest niekorzystna. Sytuacja taka daje możliwość podjęcia innowacyjnych prób restytucji roślinności torfotwórczej, które – jeśli zakończyłyby się powodzeniem – docelowo zarówno poprawiłyby bilans gazów cieplarnianych, jak i zwiększyłyby walory przyrodnicze zbiorników.

Projekt obejmuje:

• konserwację złóż torfu przez zahamowanie ich odwadniania, poprzez zablokowanie rowów odwadniających w 214 punktach,
• ochronę procesu torfotwórczego poprzez usunięcie z torfotwórczych mszarów drzew oraz odrośli i nalotów, na pow. 57 ha;
• próbę zainicjowania rozwoju roślinności torfotwórczej w zbiorniku po eksploatacji torfu (o obecnej powierzchni ok. 16 ha) poprzez kształtowanie fragmentu linii brzegowej tego zbiornika oraz ;
• próbę zainicjowania rozwoju roślinności torfotwórczej w zbiorniku po eksploatacji torfu (o obecnej powierzchni ok. 16 ha) za pomocą introdukcji zaczątków takiej roślinności na elementach pływających;
• organizację i prowadzenie monitoringu objętych projektem obiektów w standardzie dostosowanym do potrzeb szacowania bilansu gazów cieplarnianych metodą GEST, a zarazem zapewniającym równoległy monitoring kluczowych aspektów przyrodniczych;
• organizację ścieżki poznawczej w terenie i zapewnienie na niej informacji o znaczeniu ochrony torfowisk dla klimatu,
• organizację ogólnopolskiego seminarium na temat aspektów klimatycznych ochrony torfowisk oraz 4 spotkań dla lokalnej społeczności;
• publikację i rozpowszechnienie polskiej broszury na temat znaczenia ochrony torfowisk dla klimatu, oraz książki podsumowującej doświadczenia i wiedzę uzyskaną o obiektach projektu;
• udział w wymianie doświadczeń między krajami projektu, w wymianie doświadczeń z innymi projektami LIFE, a także udział i prezentację wyników w naukowej wymianie doświadczeń na konferencjach i seminariach.,

Projekt wpisuje się w krajową strategię redukcji emisji gazów cieplarnianych do roku 2020. Mimo że w skali kraju zmniejszenie emisji w wyniku projektu będzie mieć tylko przyczynkową skalę, to projekt otwiera nowe podejście do torfowisk, które - przy szerokiej i masowej ich renaturyzacji w skali Polski - mogłyby łącznie zmniejszyć krajową emisję o kilka procent, co jest już istotne.

Projekt przyczynia się do integracji polityki klimatycznej z polityką ochrony różnorodności biologicznej. Projekt wpisuje się także w rolę, jaką strategia wskazuje dla organizacji pozarządowych: wspieranie przedsięwzięć w zakresie ograniczenia emisji gazów powodujących zmiany klimatu tzw. gazów cieplarnianych; popularyzacja problematyki zmian klimatu. Dodatkowo, projekt przyczynia się do ochrony różnorodności biologicznej w kontekście zmian klimatu, zgodnie z celami i kierunkami działań Strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030.

Projekt wpisuje się w Program ochrony i zrównoważonego użytkowania różnorodności biologicznej / programu działań na lata 2014-2020", bezpośrednio przyczyniając się do ochrony i odtwarzania siedlisk przyrodniczych chronionych w parku narodowym i w obszarze Natura 2000. Dodatkowo, przyczynia się do realizacji działania "Ustalenie priorytetowych działań zmniejszających ryzyko wpływu zmian klimatycznych na ekosystemy z uwzględnieniem potrzeby poprawy retencji wodnej na obszarach podmokłych", w ramach tego Programu.

Projekt wpisuje się w Priorytetowe Ramy Działań dla sieci Natura 2000, realizując zadanie „Odtwarzanie siedlisk przyrodniczych poprzez poprawę stosunków wodnych” w stosunku do priorytetowych siedlisk przyrodniczych 7110 (żywe torfowiska wysokie) i 91D0 (bory bagienne).

Projekt będzie realizowany w parku narodowym i na obszarze Natura 2000. Jest zgodny z potrzebami ochrony tych obszarów, zidentyfikowanymi w dokumentacji do aktualnie opracowywanych planów ochrony (działania projektu zostały zaczerpnięte z tych dokumentacji). Projekt jest uzgodniony z SPN i będzie realizowany w pełnej współpracy z Parkiem.

Projekt zakłada poprawę świadomości społecznej w zakresie usług ekologicznych torfowisk:

• w skali krajowej poprzez organizację krajowego seminarium, publikacje, stronę internetową, a przede wszystkim przez dostarczenie przykładu skutecznej renaturyzacji torfowisk i terenów poeksploatacyjnych;
• w skali lokalnej poprzez warsztaty adresowane do mieszkańców i organizację ścieżki edukacyjnej.

II. Sprawozdanie z realizacji

1. Przygotowanie do realizacji działań oraz monitoring (Zadania A1, A2, A3, A5 i D1)

Zadania typu A i D miały za zadanie opracować niezbędną dokumentację do przeprowadzenia działań ochronnych oraz organizację i prowadzenie monitoringu objętych projektem obiektów w standardzie dostosowanym do potrzeb szacowania bilansu gazów cieplarnianych metodą GEST, a zarazem zapewniającym równoległy monitoring kluczowych aspektów przyrodniczych;

W ramach projektu opracowano 5 tzw. Monitoring Protocol, które w bardzo szczegółowy sposób opisują i dokumentują działania podejmowane w celu zapewnienia oceny i monitorowania rezultatów. Wszystkie pięć protokołów można pobrać ze strony internetowej projektu. Poniżej opisujemy główne działania i kilka przykładowych wyników.

Wykonano także ekspertyzę zewnętrzną pozwalającą na prawidłowe zaplanowanie działań ochronnych – „Ocena wpływu planowanych działań na ornitofaunę i lepiderofaunę Słowińskiego Parku Narodowego”. Opracowano dokumentację projektowo – techniczną na potrzeby uzyskania niezbędnych zgód i pozwoleń na budowę przetamowań oraz prace ziemne związane z przekształcaniem wyrobiska potorfowego na Wielkim Bagnie.

ROŚLINNOŚĆ

Przygotowano listę jednostek roślinnych występujących na naszych torfowiskach i przypisano je do schematu GEST, wskazując obszary problemowe. Na podstawie tych danych, pochodzących również od innych partnerów projektu, NABU (Beneficjent Koordynujący projektu LIFE) opracował wspólne standardy projektu. Przygotowano kompletne aktualne mapy roślinności dla wszystkich torfowisk na obszarze objętym projektem.

Założono 38 powierzchni monitoringowych (16 w Wielkim Bagnie, 12 - w Ciemińskich Błotach, 10 - w Klukach), z których 21 znajduje się w płatach dotkniętych piętrzeniem rowów melioracyjnych, w tym w pobliżu piezometrów rejestrujących poziom wód gruntowych (monitoring hydrologiczny).

Każda powierzchnia monitoringowa ma wymiary 10 x 10 m i jest trwale oznaczona w terenie (fot. 1 i 2). Na każdej powierzchni, podobnie jak w latach 2018 i 2019, określono całkowite pokrycie (%) w każdej warstwie roślinności, wysokość warstw drzew i krzewów, pokrycie poszczególnych gatunków w % (poprzez szacunek wizualny na całej powierzchni, w skali Londo). Dodatkowo, w obrębie każdej powierzchni 10 x 10 m założono 4 podpowierzchnie - 1 x 1 m (w narożnikach; fot. 1), w celu bardziej szczegółowego monitorowania zmian w pokryciu roślin zielnych i mszaków (szacunek dla każdego gatunku, w %).

Dla każdego torfowiska w projekcie przygotowane zostały mapy roślinności – aktualną roślinności wg tradycyjnej metody mapowania fitosocjologicznego oraz jednostki roślinne wg metody GEST.

HYDROLOGIA

Monitoring hydrologiczny realizowany był w ramach następujących działań:

• Monitoring zmienności poziomu wód na 3 obiektach (Wielkie Bagno, Torfowisko Kluki, Ciemińskie Błoto) w oparciu o zautomatyzowaną sieć nurków rejestrujących poziom wód gruntowych i powierzchniowych (na rowach i kanałach melioracyjnych oraz wyrobiskach po eksploatacji torfu),
• Miesięczna inwentaryzacja dróg dopływu i odpływu wód powierzchniowych z badanych obiektów oraz pomiar objętości odpływu tymi drogami przy użyciu przepływomierza elektromagnetycznego (Valeport 801),
• Kwartalne kartowanie hydrograficzne określające stan retencji na torfowiskach - miejscach stagnacji i niedoboru wody,
• Comiesięczne pomiary prostych cech fizyko-chemicznych wód powierzchniowych i podziemnych metodą in-situ przy użyciu urządzenia wieloparametrowego firmy HACH (temperatura, pH, zawartość tlenu, przewodność elektrolityczna, zawiesina),
• Kwartalne pobieranie próbek wód powierzchniowych i podziemnych do dalszych badań laboratoryjnych: chlorków, azotu ogólnego i fosforu ogólnego, a także raz w roku pomiar stężenia wodorowęglanów, siarczanów, sodu, potasu, wapnia, magnezu, amoniaku, azotanów i fosforanów
• Stały monitoring warunków termicznych i pluwiometrycznych za pomocą samorejestrującej stacji meteorologicznej,

Utworzono sieć punktów pomiarowych, w których dokonywano pomiarów przepływu i poboru próbek wody. Określono stan retencji, określono wielkość strat wody w rowach i kanałach.

Zakupiono i zainstalowano w wybranych punktach na terenach objętych projektem 80 automatycznych rejestratorów ciśnienia słupa wody - TD Divers i 3 czujniki ciśnienia barometrycznego - Baro-divers, akcesoria do rejestracji i akwizycji danych oraz rejestrator danych meteorologicznych na bazie rejestratora EM50 z małym panelem słonecznym do długiej pracy bez wymiany baterii.

Celem wszystkich tych działań monitoringowych było określenie poziomu wód i ich jakości przed, w trakcie i po wprowadzeniu na torfowiskach działań ochrony czynnej, mających na celu minimalizację emisji CO₂.

Celem opracowanego w sierpniu 2018 r. planu batymetrycznego na największej niecce wyrobiska było określenie wielkości retencji zbiornikowej. Było to również cenne źródło informacji dla prac nad zmianą kształtu zbiornika ZL10.

STRATYGRAFIA

W 2019 r. wykonano również pomiary miąższości warstwy torfu oraz pobrano próbki do analizy uwodnienia torfu metodą prażenia. Przykładowy rozkład miąższości torfu na torfowisku Kluki przedstawiono na ryc. 5 a, a wielkość uwodnienia w poszczególnych punktach pomiarowych torfowiska Kluki na ryc. 5 b i 5c.

Przeprowadzone badania terenowe wykazały zróżnicowaną budowę stratygraficzną i miąższość osadów torfowych i jeziornych w poszczególnych kompleksach torfowiskowych.

Wykonano łącznie 61 odwiertów za pomocą świdra torfowego typu Instorf. W czterech punktach (dwóch na torfowisku Kluki oraz dwóch na torfowisku Wielkie) pobrano z poszczególnych warstw torfu próby w celu ich datowania metodą radiowęglową (łącznie 18 próbek). Datowania wykonało Naukowo-Dydaktyczne Laboratorium ¹⁴C i Spektometrii Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Przeprowadzone badania terenowe wykazały zróżnicowaną budowę stratygraficzną oraz miąższość złóż torfowych i osadów jeziornych w poszczególnych kompleksach. Najgłębsze złoża torfów i osadów jeziornych (ok. 900 cm) odnotowano w kompleksie „Kluki” i „Ciemińskie Błota”.

Osady w obu kompleksach mają podobną stratygrafię. Podłoże torfowe budują osady jeziorne przykryte torfem szuwarowym, natomiast wierzchnią warstwę tworzy torf mszysty. Analiza stratygraficzna wykazała również istotne zmiany warunków wodnych podczas rozwoju torfowiska, skutkujące zmiennymi warunkami hydrologicznymi i ekosystemami torfowiskowymi związanymi z transgresją Morza Bałtyckiego.

Kompleks torfowiskowy „Kluki” w granicach SPN obejmuje tylko część (ok. 30%) dużego złoża torfowego o powierzchni blisko 3 tys. ha, położonego pomiędzy Jeziorem Łebsko, rzeką Pustynką a terenami położonymi na południowy-zachód od jego granic. Pod względem genezy można go uznać za pojeziorny. Zalegające najgłębiej osady (punkt K4), których wiek datowany jest na ok. 9000 lat B.P. świadczą o obecności zbiornika wodnego w obrębie którego następowała akumulacja osadów jeziornych – różnego typu gytii, głównie organicznych. Proces lądowacenia pierwotnego zbiornika w obrębie całego kompleksu trwał niezwykle długo, co potwierdzają znacznej miąższości pokłady zagytionych torfów szuwarowych.

Wielke Bagno charakteryzuje się nieco inną stratygrafią. W stosunku do torfowisk w Klukach i Ciemińskich Błotach złoże jest płytsze i tylko w kilku miejscach (obniżeniach) torf jest podścielony płytką warstwą gytii. W profilach, oprócz torfu mszystego w wierzchniej warstwie, stwierdzono znaczny udział torfu turzycowo-mszystego. Przykłady wierceń z Kluk i Ciemińskich Błot przedstawiono na rycinie 8. Przeprowadzone datowanie wskazuje, że pierwsze zbiorowiska mszarne pojawiły się tu ok. 5000 lat temu.

2. Konserwacja złóż torfu przez zahamowanie ich odwadniania, poprzez zablokowanie rowów odwadniających (zadanie C2)

W 2019 r. opracowano model matematyczny przyszłego poziomu wody po zablokowaniu rowów, który został zasilony danymi hydrologicznymi i założeniami.  Na podstawie wyników zweryfikowaliśmy dokładną lokalizację punktów zatorowych i wybraliśmy te punkty, które mogą być realizowane bez konieczności uzyskiwania decyzji administracyjnych (pozwolenie na budowę). Dotyczy to takich rozwiązań, jak zapory torfowe czy "zapory biologiczne" wykonane poprzez przesadzenie do rowu lokalnych roślin w celu ich naturalnego zarastania. W miejscach, gdzie takie rozwiązania nie będą możliwe ze względu na przepływ wody lub średnicę rowu - budowane były zapory drewniane.  Ze Słowińskim PN wynegocjowano kilka wstępnych propozycji. Proces ten był bardzo delikatny i wrażliwy politycznie (okoliczni rolnicy i mieszkańcy uważali, że zablokowanie rowów będzie miało negatywny wpływ na ich grunty) - dlatego musiał być przeprowadzony z dużą dozą dyplomacji i rozwagi.

Pełna niezbędna dokumentacja została dostarczona przez wykonawcę w III kwartale 2020 roku. Przed ogłoszeniem przetargu nieograniczonego na budowę zapór postanowiliśmy przeprowadzić kilka testów, aby sprawdzić wybrane rozwiązania. Po niewielkich korektach wszystkie okazały się dobrze dopasowane do okoliczności. W styczniu 2021 r. ogłoszono przetarg nieograniczony na wykonanie blokady rowów. Umowy podpisano w styczniu 2021 r., a termin realizacji wyznaczono na czerwiec 2021 r. Prace zostały ukończone bez opóźnień. W sumie zainstalowano 360 punktów zatorowych.

3. Ochrona procesu torfotwórczego poprzez usunięcie z torfotwórczych mszarów drzew oraz odrośli i nalotów (zadanie C2)

Umowy na usunięcie drzew zostały podpisane w styczniu 2018 r. i we wrześniu 2019 r. Termin realizacji pierwszej umowy przypadał na luty 2019 r., a drugiej - na koniec stycznia 2020 r. Usuwanie drzew i krzewów przeprowadzono na powierzchni 67 ha. Prace mogą być wykonywane tylko poza okresem wegetacyjnym i w wąskim oknie, które wyklucza również okresy lęgowe i godowe rzadkich gatunków ptaków występujących na tym terenie.

W październiku 2021 r. podpisano dodatkową umowę na usuwanie nowych pędów. Nowe pędy zostały usunięte z wcześniej wyciętych powierzchni na łącznym obszarze 9,5 ha.

4. Próba zainicjowania rozwoju roślinności torfotwórczej w zbiorniku po eksploatacji torfu poprzez kształtowanie fragmentu linii brzegowej tego zbiornika oraz za pomocą introdukcji zaczątków takiej roślinności na elementach pływających (zadanie C3)

Przygotowana mapa batymetryczna akwenu w 2019 roku oraz zebrane informacje na temat stratygrafii dna akwenu były warunkiem wyboru właściwych rozwiązań. Niestety, wykonawca, który miał przygotować szczegółową koncepcję rozwiązań technicznych, nie wywiązał się z tego zadania. Musieliśmy szukać nowego wykonawcy. Umowa została podpisana w lutym 2020 roku, a szczegółowa koncepcja została przygotowana i dostarczona w czwartym kwartale 2020 roku. Konieczne było jednak wprowadzenie pewnych drobnych poprawek do koncepcji, a niezbędna dokumentacja została ostatecznie dostarczona w I kwartale 2021 roku.

W poprzednich latach przeprowadziliśmy także kilka testów rozwiązań dla pływających wysp. Przetestowano 6 różnych rozwiązań technicznych i przeprowadzono obserwacje, jak te rozwiązania radzą sobie w zimie (zamarznięta powierzchnia, zamoknięcie itp.). Ostatni test przeprowadzono zimą 2019/2020 i wybrano ostateczne rozwiązanie. Obejmuje ono zastosowanie mat korkowych (aby wyspa unosiła się na wodzie), drewnianych nóg stabilizujących wyspę oraz wypełnienia kokosowego pod warstwą torfu. Wyspy są łączone za pomocą haków w kilka grup (o kształcie liniowym i kwadratowym). Ogłoszono przetarg nieograniczony, a umowę podpisano w sierpniu 2020 roku (termin realizacji: luty 2021).

4. Strona internetowa projektu (zadanie E1)

Strona internetowa projektu funkcjonuje we wszystkich językach narodowych partnerów projektu oraz w języku angielskim. Strona ta była i jest na bieżąco aktualizowana o aktualności projektowe oraz publikacje. Dodatkowo na potrzeby spełnienia wymogów WFOŚiGW stworzono osobną podstronę projektu na stronie Klubu Przyrodników. Wkrótce zostanie ona przeniesiona na listę projektów zakończonych i tam będzie funkcjonować przez długi okres czasu.

5. Obsługa międzynarodowej wystawy obwoźnej o torfowiskach (zadanie E3)

Niestety wizyta obwoźnej wystawy fotograficznej w Polsce odbyła się w okresie największych restrykcji związanych z pendemią Covid-19. Wystawa stała co prawda w Muzeum Słowińskiego Parku Narodowego przy Dyrekcji SPN jednakże przez większość czasu Muzeum było zamknięte dla ruchu turystycznego. Nie mieliśmy także możliwości zorganizować oficjalnego otwarcia wystawy z uwagi na zakaz organizacji imprez zbiorowych. Wystawa zatem w Polsce przeszła nie zauważona. Jednakże ten problem dotyczył także innych krajów i dlatego partnerzy zdecydwoali się na opracowanie wersji online wystawy.

6. Organizacja krajowych i lokalnych spotkań dla budowy świadomości społecznej (zadanie E4), publikacja materiałów informacyjnych (zadanie E5) oraz wymiana doświadczeń z innymi projektami LIFE oraz ze środowiskiem naukowym (udział w warsztatach i konferencjach) (zadanie E7)

W ramach współpracy projektu z innymi projektami związanymi z torfem: Carbon Connects, Care-Peat, DESIRE i CANAPE została opracowana i wydana broszura "Peatlands Across Europe: Innovation and Inspiration Published to Guide Vital Action on Peatlands for World Peatlands Day".

Wzięliśmy udział jako prelegenci w kilku konferencjach:

• W 2017 r. w XIII Dorocznej Konferencji "Aktywne metody ochrony przyrody w zrównoważonym leśnictwie - Mokradła w lesie jako gorące punkty różnorodności biologicznej". Prezentowaliśmy projekty w wystąpieniu "Torfowiska jako pochłaniacze dwutlenku węgla - projekt odtworzenia torfowisk w Słowińskim Parku Narodowym". Materiały pokonferencyjne zostały opublikowane (Studia i Materiały CEPL w Rogowie R. 19. Zeszyt 51 / 2 / 2017).
• W 2018 r. w Tulczy uczestniczymy w Międzynarodowej Konferencji "Water resources and wetlands", prezentacja projektu.
• W 2018 roku - Criewen, Międzynarodowa Konferencja "Torfowiska w Europie Środkowej - miejsca, zagrożenia i ochrona"
• Projekt i jego efekty prezentowaliśmy również w latach 2017-2021 podczas Walnego Zebrania Członków Klubu Przyrodników.

 Zorganizowano kilka spotkań ad hoc z lokalnymi interesariuszami (bez dodatkowych kosztów poza kosztami podróży) w celu omówienia kwestii, które pojawiły się w trakcie realizacji projektu (np. blokowanie rowów, pływające wyspy itp.).

W 2021 roku opublikowano "Księgę najlepszych praktyk w zakresie odtwarzania torfowisk i łagodzenia zmian klimatu". Można ją znaleźć na stronie internetowej projektu.

Opracowano także broszurę „Słowińskie torfowiska dla klimatu”, która została wydrukowana w wersji polskiej. Dwie wersje językowe – polska i angielska dostępne są na stronie internetowej projektu.

Opracowanych zostało także szereg ekspertyz i mniej specjalistycznych opracowań tj. „ramy prawne ochrony torfowisk” , „Zostaw torf na torfowisku”, których jedynie część jest w języku polskim. Większość z nich opracowana została w j. angielskim i dostępna jest na stronie internetowej projektu.

Z powodu pandemii wirusa Covid-19 i ograniczeń wprowadzonych przez wszystkie kraje europejskie wiele zaplanowanych spotkań nie odbyło się. Odwołano również konferencję krajową zaplanowaną na rok 2020, ale konferencja końcowa, która odbyła się w dniach 20-21.10.2021, była bardzo udanym wydarzeniem, w którym wzięli udział interesariusze, praktycy i naukowcy. Gościliśmy ponad 700 osób. Szczegółowe informacje o wydarzeniu, prezentacje i nagrania można znaleźć na stronie internetowej projektu (https://burger.expo-ip.com/stand/1156)

W 2021 opublikowano także książkę „Kompleksy torfowe Kluki, Ciemińskie Błota i Wielkie Bagno w Słowińskim Parku Narodowym. PRZYRODA I OCHRONA. Doświadczenia przedsięwzięcia LIFE PeatRestore” podsumowującą doświadczenia projektu. Publikacja dostępna jest na stronie w języku polskim. Jest także dostępna na stronie Klubu Przyrodników w dziale Publikacje.

Klub Przyrodników jako partner projektu brał także udział w realizacji dwóch filmów dotyczących projektu. Filmy dostępne są na stronie internetowej projektu

Odbyło się również wiele wydarzeń, w których uczestniczyli partnerzy projektu. Plakaty i relacje w mediach można znaleźć na stronie internetowej projektu

Zaznaczyć także należy, że każda oficjalna korespondencja i dokumenty, takie jak umowy, protokoły czy publikacje itp. są opatrzone logotypami naszych współfinansujących, niezależnie od tego, czy dany temat/kontrakt jest bezpośrednio związany z umową z danych współfinansujących czy nie. Globalnie stosujemy szablon projektu LIFE15 CCM/DE/138, który informuje o podmiotach współfinansujących. Kolejność logotypów wskazuje na wysokość dofinansowania:

7. Organizacja ścieżki poznawczej w terenie i zapewnienie na niej informacji o znaczeniu ochrony torfowisk dla klimatu

Jednym z elementów projektu w Polsce jest próba zmiany postrzegania torfowisk Słowińskiego Parku Narodowego i ich roli nie tylko dla lokalnej społeczności ale także w szerszym kontekście. Działania projektu, dążące do „zabagnienia” terenu Parku mogą być nieprzychylnie odbierane przez miejscową społeczność.

W tym celu zaplanowano m.in. utworzenie ścieżki edukacyjnej wykorzystującej odcinek istniejącego szlaku turystycznego Kluki – Izbica. Szlak ten przebiega obecnie terenem miejscami podmokłym i jest bardzo trudno dostępny. Tylko na kilku odcinkach w gminie Izbica szlak został zaopatrzony w pomosty drewniane umożliwiające przejście przez najbardziej podtopione punkty. Dalsze bardzo silnie podtopione miejsca utrudniające przejście, pozostawały jednak nieudostępnione. I choć podtopienia szlaku są punktowe to występują licznie. W lipcu na terenie tego szlaku stworzono zatem kilkadziesiąt 10 m drewnianych modułów, które miejscami łączone w dłuższe ciągi – na nowo udostępniły szlak dla ruchu turystycznego zachowując jednocześnie jego „bagienny” charakter.