Na portalu Sejmu pojawiły się dwa projekty ustaw o zmianie ustaw w celu wsparcia odbiorców energii elektrycznej, paliw gazowych i ciepła oraz niektórych innych ustaw. Na pierwszy rzut oka nie powinny one dotyczyć środowiska przyrodniczego, ale..  O ile druk 71 zawiera rządowy projekt ustawy o treści zgodnej z tytułem i faktycznie nie dotyczącej przyrody, to druk 72 zawiera projekt posłów nie mającej jeszcze rządu koalicji demokratycznej – i oprócz zasadniczej treści, zawiera daleko idące wrzutki legislacyjne mające znaczenie dla przyrody: dotyczące lokalizacji elektrowni wiatrowych i ogólnych zasad zagospodarowania przestrzennego. Wnioskodawców (wśród których jest m.in. Zielona Urszula Zielińska) reprezentuje poseł Krzysztof Gadowski, ale medialnie z projektem wiązana jest Paulina Hennig-Kloska, uważana za przyszłą Minister Klimatu i Środowiska.

Posłom – wnioskodawcom udała się trudna sztuka wysadzenia w powietrze politycznych deklaracji Koalicji o naprawie procesu legislacyjnego i skupienia w jednym projekcie wszystkich znanych dotąd demonów złej legislacji, tak hołubionych dotychczas przez PiS: używania ścieżki poselskiej do wnoszenia projektów z ominięciem konsultacji resortowych i społecznych oraz pracy legislacyjnej; stosowania wrzutek legislacyjnych tj. ujmowania w projekcie ustawy przepisów nie związanych z celem ustawy; wprowadzania specprocedur psujących system prawa w szerszej dziedzinie; ignorowania unijnych wymogów środowiskowych; niedbałości o spójność proponowanych przepisów.

Projekt, we „wrzutkowej” sferze mającej wpływ na przyrodę i krajobraz zakłada m. in.

• Utrzymanie istniejącego art. 4c ust 1 ustawy o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych, tj. zakazu lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenach parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000;
• Zmniejszenie odległości od rezerwatu przyrody i parku narodowego, w jakiej może być lokalizowana elektrownia wiatrowa poza jego granicami (projekt: wieża wiatraka nie bliżej niż 300m; dotychczas: granica elektrowni nie bliżej niż 10H od parku narodowego, 500 m od rezerwatu);
• Uznanie odnawialnych źródeł energii (a więc nie tylko wiatraków, ale i farm fotowoltaicznych oraz elektrowni wodnych!) o mocy > 1MW za inwestycje celu publicznego – wskutek czego w parkach krajobrazowych i obszarach chronionego krajobrazu ich lokalizacja nie będzie podlegać zakazom (dziś dla przedsięwzięć mogących oddziaływać na środowisko wymaga zwolnienia z zakazu przez udowodnienie w ocenie oddziaływania na środowisko braku negatywnego wpływu na przyrodę i krajobraz obszaru chronionego).
• Możliwość lokalizacji elektrowni wiatrowych  wbrew systemowi planów zagospodarowania przestrzennego, w trybie tzw. uchwały Rady Gminy o ustaleniu lokalizacji inwestycji. Uchwała taka miałaby moc „specplanu zagospodarowania przestrzennego” i mogłaby ignorować plan ogólny i miejscowy (poza sytuacjami, gdy te plany wyraźnie zakazywałyby wiatraków). Miałaby być poprzedzona uzyskaniem decyzji środowiskowej, ale nie podlegałaby żadnym uzgodnieniom ani opiniowaniu ze strony służb ochrony przyrody. Nie byłoby też jak zainicjować kontroli sądowej środowiskowych aspektów takiej uchwały, a uchylenie wyjściowej decyzji środowiskowej wcale by jej nie uchylało (co jest konstrukcją naruszającą wymagane w UE prawo do sądu w zakresie środowiska);
• Przedłużenie o 2 lata, tj. do końca 2027 r., terminu obowiązywania dotychczasowych studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (obecne przepisy wymagają, by najdalej do końca 2025 r. obecne studia zostały zastąpione przez plany ogólne gmin) oraz strategii rozwoju gmin. To unikatowy przykład „piętrowej” wrzutki, bo ta regulacja nie tylko nie wiąże się z cenami energii, ale nie wiąże się nawet z zagadnieniami wiatrakowymi. Wnioskodawcy zapomnieli przedłużyć odpowiednio gminom możliwość wydawania decyzji o warunkach zabudowy bez uprzedniego ustanowienia planu ogólnego (wygasającą obecnie z końcem 2025 r.), co byłoby dobrą wiadomością, gdyby utrzymało się w Sejmie.  

Jak informowaliśmy wcześniej, 9 listopada 2023 r. Parlament Europejski i Rada Europejska w ramach tzw. trilogu uzgodniły porozumienie w sprawie ostatecznej treści unijnego rozporządzenia o odtwarzaniu przyrody (tzw. Nature Restoration Law)

Wcześniej o projekcie tego rozporządzenia pisaliśmy 22 czerwca 2022 r. oraz 19 lipca 2023 r. 

Do dotychczasowych informacji dodajemy dziś kilka drobnych, ale ważnych aktualizacji:

• 22 listopada przedstawiciele Państw Członkowskich UE w tzw. COREPER roboczo zaakceptowali rezultat trilogu (formalnie jest to zapowiedź, że jeśli Parlament przyjmie ten rezultat, to Rada UE zgodzi się z jego stanowiskiem). Przy okazji opublikowany został ostateczny tekst potencjalnego rozporządzenia
• 29 listopada Komisja ENVI Parlamentu Europejskiego, stosunkiem głosów 53:28, zatwierdziła rezultat trilogu (niestety, żaden polski europoseł nie przyczynił się do tego)

W przypadku wejścia w życie projektowanego rozporządzenia, w Polsce powinniśmy, między innymi:

• W ciągu 2 lat dorobić się powszechnej inwentaryzacji „naturowych” siedlisk przyrodniczych i gatunków, także poza obszarami Natura 2000, wraz z oceną, które płaty siedlisk są w dobrym stanie, a które nie są; z przynajmniej zgrubną mapą lokalizacji wymagających renaturyzacji, oceną jakie powinny być „zasoby referencyjne” w skali kraju, oraz planem środków mających na celu przywrócenie siedlisk do dobrego stanu. Będzie to potrzebne, bo takie dane i plan działań musimy pokazać w krajowym planie odtwarzania przyrody. Do 2030 r. powinniśmy wdrożyć środki mające na celu przywrócenie do dobrego stanu 30% niebędącego w dobrym stanie krajowego areału siedlisk przyrodniczych z zał. I, w pierwszej kolejności w obszarach Natura 2000, a także odtworzenie 30% brakującego areału. W kolejnych dwóch dziesięciolatkach musimy wdrażać środki odtwarzania na kolejnych potrzebujących tego powierzchniach (do osiągnięcia 60% w 2040, 90% w 2050 r.). Istnieją wprawdzie pewne ścieżki odstępstw, np. przy braku wiedzy, lub dla szeroko rozpowszechnionych siedlisk, ale warunki odstępstw są dość restrykcyjne i ograniczone w czasie.
• Zapewnić niezwłocznie, że stan siedlisk „naturowych” nie będzie znacząco pogarszany, także poza obszarami Natura 2000 (wyjątek dla siły wyższej, przedsięwzięć nadrzędnego interesu publicznego, skutków zmian klimatycznych).
• W ciągu 2 lat przedstawić inwentaryzację sztucznych barier podłużnych i poprzecznych na rzekach, oraz plan ich usuwania, wraz ze środkami przywracającymi funkcjonalność terenów zalewowych w dolinach. Pokazać inwentaryzację i plan działań w krajowym planie odtwarzania przyrody. A następnie rozpocząć wdrażanie tego planu – usuwając priorytetowo bariery nie służące dziś żadnym celom, przyczyniając się do 2030 r. do zrenaturyzowania w UE 25 tys. km rzek do stanu „swobodnie płynących”.
• Zapewnić, że do 2030 r. nie dojdzie w skali kraju do utraty netto terenów zielonych w miastach, a później rozpocznie się trend wzrostowy, aż do osiągnięcia „satysfakcjonującego poziomu” (który powinniśmy określić w krajowym planie odtwarzania przyrody)
• Do 2030 r. odwrócić spadek populacji dzikich zapylaczy.
• Wdrożyć środki zapewniające odwrócenie spadkowego trendu Farmland Bird Index, tak by w 2030 r. osiągnąć 105% wartości z 2024 r., a w kolejnych dziesięciolatkach wzrost do 115% w 2050 r.
• W ciągu 2 lat wybrać i pokazać w krajowym planie odtwarzania przyrody dwa z trzech innych wskaźników odnoszących się do przestrzeni rolniczej (indeks motyli łąkowych, zawartość węgla w glebach mineralnych, udział terenów z elementami zróżnicowanego krajobrazu), dla których wykażemy w 2030 r. trend poprawy;
• Zapewnić dobrowolne zachęty dla rolników, które sprawią, że do 2030 r. co najmniej ok. 330 tys. ha użytkowanych rolniczo, odwodnionych torfowisk „będzie objętych środkami odtwarzania gleb organicznych”, w tym co najmniej 82,5 tys. ha ponownie nawodnionych [z tym, że trudno wyobrazić sobie jakiekolwiek sensowne środki odtwarzania gleb organicznych nie zakładające nawodnienia odwodnionego torfowiska]. W kolejnych dziesięciolatkach areał ponownie nawodnionych torfowisk rolniczych powinien osiągnąć: do 2040 r. – 147 tys. ha, w 2050 – 183 tys. ha. Ewentualna liberalizacja tego celu jest możliwa, ale wymagałaby rygorystycznego uzasadnienia.
• W ciągu 2 lat wybrać i pokazać w krajowym planie odtwarzania przyrody sześć z siedmiu wskaźników odnoszących się do lasów (martwe drewno stojące, martwe drewno leżące, udział drzewostanów o zróżnicowanej strukturze wieku, łączność lasów, węgiel organiczny, udział lasów z gatunków rodzimych, różnorodność gatunkowa drzew), dla których wykażemy w 2030 r. trend poprawy. Będziemy też musieli wykazać pozytywny trend indeksu pospolitych ptaków leśnych;
• Przyczynić się do posadzenia w UE 3 mld dodatkowych drzew poza lasami do 2030 r. (przy rozbiciu proporcjonalnym do powierzchni, na Polskę przypadałoby ok. 230 mln; tj. po 76 tys. drzew na gminę).
• W ciągu 2 lat przedstawić w krajowym planie odtwarzania przyrody planowany harmonogram działań realizujących wszystko powyższe.

9 listopada Parlament Europejski i Rada Europejska ogłosiły, że w ramach tzw. trilogu (przy współpracy Komisji Europejskiej) ich przedstawiciele uzgodnili porozumienie w sprawie ostatecznej treści unijnego rozporządzenia o odtwarzaniu  przyrody (tzw. Nature Restoration Law). Wcześniej o projekcie tego rozporządzenia pisaliśmy w wiadomościach KP tu i tu.

Obecny projekt, uzgodniony w ramach trilogu przez przedstawicieli Parlamentu i Rady, będzie musiał być jeszcze przyjęty przez całą Radę (22 listopada?) i cały Parlament (Komisja ENVI pod koniec listopada, głosowanie plenarne w grudniu lub lutym); jeżeli obie instytucje go przyjmą, to stanie się obowiązującym prawem.

Aktualny projekt nie został jeszcze opublikowany i można go tylko częściowo rekonstruować z komunikatów prasowych Parlamentu, Rady i Komisji. Wynika z nich, że projekt jest mniej ambitny od pierwotnego wniosku Komisji, ale znacząco lepszy, niż lipcowe stanowisko Parlamentu. Przywrócono, choć w rozmiękczonej formie, ważne wątki, które Parlament chciał w ogóle wykreślić.

M. in. cele odtwarzania siedlisk (wdrożenie środków mających na celu renaturyzację 30% wymagającej tego powierzchni grup typów siedlisk do 2030 r., 40% do 2040, 90% do 2050; wdrożenie środków mających na celu odtworzenie brakującej powierzchni 60% siedlisk do 2040 r . i co najmniej 90% do 2050 r.) mają się jednak stosować do siedlisk w całym ich zasięgu, a nie tylko na obszarach Natura 2000. Jednak, do 2030 r. priorytet mają mieć obszary Natura 2000.

Ma być obowiązek wdrożenia środków zapobiegających znaczącemu pogarszaniu, zarówno obszarów podlegających renaturyzacji które osiągnęły dobry stan, jak i samych siedlisk chronionych wymienionych w załącznikach.

Przywrócone zostały także cele dotyczące ekosystemów rolnych, w tym odwodnionych torfowisk, choć w zredukowanym zakresie. Obowiązkiem odtwarzania ma być objęte 30% takich obszarów do 2030 (z czego ¼ ma być ponownie nawodniona – wielką zagadka pozostaje, jak prawodawcy wyobrażają sobie odtwarzanie pozostałych ¾), 40% do 2040 (1/3 ponownie nawodniona), 50% do 2050 (1/3 ponownie nawodniona). Dodano jakieś „zapisy zapewniające państwom członkowskim elastyczność podczas ponownego nawadniania torfowisk”, jak również zapisano, że nawadnianie nie będzie obowiązkiem rolników i prywatnych właścicieli gruntów, a to obowiązkiem państw będzie stworzenie odpowiednich zachęt. W całej przestrzeni rolniczej państwa mają „wdrożyć środki w celu osiągnięcia tendencji wzrostowych co najmniej dwóch z trzech wskaźników: indeks motyli użytków zielonych, udział gruntów rolnych o wysokiej różnorodności cech krajobrazu (HDLF), zasoby węgla organicznego w glebie mineralnej pól uprawnych”; będą także cele dotyczące zwiększenia wskaźnika ptaków krajobrazu rolniczego na poziomie krajowym.

W lasach „państwa będą zobowiązane do wprowadzenia środków mających na celu zwiększenie różnorodności biologicznej ekosystemów leśnych i osiągnięcie na poziomie krajowym tendencji wzrostowych w zakresie niektórych wskaźników, takich jak posusz stojący i leżący oraz  wskaźnik pospolitych ptaków leśnych, biorąc pod uwagę ryzyko pożarów lasów”.

W całym rozporządzeniu obowiązki nakładane na państwa mają dotyczyć raczej wysiłków (obowiązek wdrożenia środków mających na celu…), a nie wyników (obowiązek osiągnięcia…).

Krajowe plany odtwarzania ekosystemów na okres do 2032 r. mają powstać w ciągu 2 lat od wejścia w życie rozporządzenia, następnie mają być etapowane co 10 lat. Mogą uwzględniać „różnorodne wymagania społeczne, gospodarcze i kulturalne, specyfikę regionalną i lokalną oraz gęstość zaludnienia”. Plany do 2032 nie mogą nakładać obowiązku przeprogramowania środków w ramach wspólnej polityki rolnej lub wspólnej polityki rybołówstwa na lata 2021–2027.

W ciągu roku Komisja ma przedstawić przegląd zasobów finansowych dostępnych na poziomie UE, ocenę potrzeb finansowych oraz analizę luk w finansowaniu. Przegląd może zawierać propozycje odpowiedniego finansowania do wprowadzenia po 2028 r. Do 2033 r. Komisja dokona przeglądu i oceny stosowania rozporządzenia oraz jego wpływu na sektor rolny, rybołówstwo i leśnictwo, a także jego szersze skutki społeczno-gospodarcze. Tekst wprowadza także możliwość zawieszenia wdrażania przepisów rozporządzenia dotyczących ekosystemów rolniczych na okres do jednego roku w drodze aktu wykonawczego, „w przypadku wystąpienia nieprzewidzianych i wyjątkowych zdarzeń pozostających poza kontrolą UE i mających poważne skutki dla całej UE dla bezpieczeństwa żywnościowego”.

10 października 2023 r. RDOŚ w Opolu wydał zarządzenie w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Narok”

Nowy rezerwat ma powierzchnię 113,8 ha i będzie największy w województwie. Obejmuje dobrze zachowany las dolinny porastający paleomenadry Odry – łęg dębowo-wiązowy Ficario-Ulmetum (z fragmentami grądów Galio-Carpinetum) oraz łęgi olszowo-jesionowe Fraxino-Alnetum przy starorzeczach Chrościckiej Strugi (Krzywuli, Dołżyny). Położony jest na lewym brzegu Odty, między Opolem a Brzegiem, w sięgającym tu Stobrawskim Parku Krajobrazowym, nieco powyżej ujścia Nysy Kłodzkiej.

 

Znamienny jest wysoki udział w runie wiosennych geofitów, w tym łany czosnku niedźwiedziego Allium ursinum i przebiśniegów Galanthus nivalis. W starorzeczach żyje różanka Rhodeus sericeus, piskorz Misgurnus fossilis, rzadki w opolskiem karaś pospolitego Cyprinus carassius i rzadki chrząszcz wodny Dytiscus circumflexus, w lesie m. in. dzięcioł średni Dendrocoptes medius, dzięcioł zielonosiwy Picus canus, muchołówka białoszyja Ficedula albicollis, karliki: większy, malutki i drobny Pipistrelllus nathusii, Pipistrellus pipistrellus i Pipistrellus pygmaeus, kwietnica okazała Protaetia speciosissima, biegacz skórzasty Carabus coriaceus, biegacz Ulricha Carabus ulrichii.

 

Województwo opolskie jest jedynym w Polsce, które zleciło opracowanie ekspertyzy docelowej sieci rezerwatów i powoli, ale konsekwentnie ją wdraża w życie. Nowy rezerwat jest trzecim utworzonym w tym roku. Więcej o potrzebnych jeszcze rezerwatach w Opolskiem na naszej stronie przedsięwzięcia „Rezerwaty przyrody, czas na come back”

 

Rzecznik generalny Trybunału Sprawiedliwości UE Athanasios Rantos przedstawił 21 września opinię w sprawie C-301/22. Sprawa dotyczy 8-hektarowego, prywatnego jeziora Loch an Mhuilinn w Irlandii i zezwolenia na pobór wód z niego w ilości ok. 5000 m³ tygodniowo. Trafiła do TSUE w wyniku zaskarżenia tego zezwolenia przez Petera Sweetmana i pytania predjudycjalnego, zadanego Trybunałowi przez Irlandzki sąd. Ciekawostką jest, że pisemne stanowisko w tej sprawie przedstawił także rząd polski. Treść opinii

Według tej opinii: mimo że Ramowa Dyrektywa Wodna nie wymaga uznania tak małego jeziora za jednostkę planistyczną gospodarowania wodami (jednolitą część wód), a tym samym nie wymaga jego charakterystyki i okresowej oceny jego stanu ekologicznego, to jednak takie jezioro wciąż jest „częścią wód” i Dyrektywa wymaga jego ochrony. W szczególności:

1. Program środków, będący częścią planu gospodarowania wodami w dorzeczu, musi zawierać także środki zapewniające kontrolę poboru wód, nie tylko z wód wyznaczonych jako jednolite części wód, ale także np. z takich małych jezior;
2. Zakaz pogarszania stanu wód stosuje się także do takiego małego jeziora, a nie tylko do wód wyznaczonych jako jednolite części wód. Państwo jest zobowiązane odmówić wydania zezwolenia na przedsięwzięcie, jeżeli może ono pogorszyć stan takiej wody lub może stanowić zagrożenie uzyskania dobrego stanu, chyba że uzna się, iż przedsięwzięcie to wchodzi w zakres odstępstwa zgodnie z art. 4 ust. 7 tej dyrektywy. W tym celu, stan ekologiczny jeziora musi zostać przeanalizowany ad hoc, na użytek postępowania w sprawie przedsięwzięcia.

Nie wiadomo jeszcze, czy TSUE w ostatecznym wyroku potwierdzi tę opinię. Gdyby jednak tak się stało, to oznaczałoby to jednak konieczność głębokiej zmiany praktyki implementacji RDW w wielu krajach, dziś bowiem dominuje raczej przekonanie, że dyrektywa dotyczy tylko „jednolitych części wód” (za które muszą być uznawane jeziora > 50 ha, ale nie mniejsze) i ich stanu.

 

Peter Sweetman jest Irlandczykiem, który treścią swojego życia uczynił sądową walkę z decyzjami niszczącymi środowisko. To czwarta zainicjowana przez niego sprawa docierająca do TSUE. Poprzednimi były: sprawa C‑258/11 obwodnicy Galway, sprawa C‑323/17 dotycząca wpływu farmy wiatrowej na rzekę Nore i sprawa C‑164/17 dotycząca możliwości ujęcia pozytywnego wpływu farmy wiatrowej w Limerick i Tipperay na siedliska błotniaka zbożowego jako przesłanki na rzecz budowy wiatraków w obszarze Natura 2000. We wszystkich tych trzech sprawach Trybunał orzekał na rzecz Sweetmana i przyrody, istotnie doprecyzowując – także na przyszłość i na użytek całej UE - wymogi względem oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar Natura 2000 (art. 6.3 dyrektywy siedliskowej).

 

Z ogromną przyjemnością informujemy, że pierwszym Laureatem Medalu im. Ludwika Tomiałojcia dla osób zasłużonych dla badań i ochrony przyrody w Polsce został nasz kolega, wieloletni pracownik Klubu Przyrodników Paweł Pawlaczyk.

Wręczenie Nagrody Komitetu Biologii Środowiskowej i Ewolucyjnej PAN odbyło się w trakcie ceremonii otwarcia konferencji Polish Evolutionary Conference na Uniwersytecie Jagiellońskim w dniu 18.09.2023 r. w Krakowie (https://pec2023.confer.uj.edu.pl/pl).

 

Gratulujemy Pawłowi!  Dzięki swoim dotychczasowym osiągnięciom i obecnym działaniom na rzecz ochrony przyrody w Polsce nie mieliśmy wątpliwości, że medal ten powinien trafić właśnie w Jego ręce.

Poniżej załączamy krótką charakterystykę osiągnięć Pawła (stanowiącą również uzasadnienie przyznania nagrody przez Kapitułę),  w której nie sposób ująć Jego wszystkich zasług. Jesteśmy pewni, że z każdym rokiem lista ta będzie się powiększać o kolejne działania na rzecz ochrony cennych siedlisk, gatunków i obszarów w Polsce. 

Paweł Pawlaczyk

Medal im. Ludwika Tomiałojcia

 

Uzasadnienie Kapituły:

 

Paweł Pawlaczyk (ur. 1966 w Szczecinie) jest absolwentem Wydziału Leśnego Akademii Rolniczej w Poznaniu, mgr inż. leśnictwa. Po ukończeniu studiów, w latach 1990-91 pracował jako asystent w Białowieskiej Stacji Geobotanicznej Uniwersytetu Warszawskiego, prowadząc badania ekosystemów leśnych pod kierunkiem prof. Janusza Falińskiego. W tym czasie brał udział w wyprawach na Syberię Zachodnią w ramach międzynarodowego projektu badawczego „Pichtovka”.

W roku 1992 został starszym asystentem w Pracowni Naukowo-Badawczej Drawieńskiego Parku Narodowego, gdzie zajmował się m.in. geobotanicznymi podstawami ochrony przyrody. Pokłosiem pracy w Drawieńskim PN jest m.in. zredagowany przez P. Pawlaczyka 11 tom serii Idee Ekologiczne, liczne artykuły naukowe oraz kilka opracowań popularyzatorskich, w tym przewodniki turystyczne.

 Od roku 2001 jest zatrudniony w Klubie Przyrodników na stanowisku samodzielnego specjalisty przyrodnika i jednocześnie pełni funkcję członka zarządu. W ramach pracy w Klubie Przyrodników kieruje wieloma przedsięwzięciami, których celem jest przede wszystkim zwiększenie powierzchni obszarów chronionych kraju, poprawa jakości ich zarządzania oraz wypracowanie skutecznych metod ich ochrony.

W ramach działalności Klubu Przyrodników Paweł Pawlaczyk brał udział w latach 2002-2004 w opracowywaniu i wdrażaniu zasad systemu certyfikacji FSC w Lasach Państwowych, co przyczyniło się – przynajmniej czasowo – do „ekologizacji” gospodarki leśnej na terenie całego kraju, w tym skuteczniejszej ochrony cennych gatunków i siedlisk przyrodniczych.

Jako ekspert zewnętrzny Fundacji EkoFundusz w latach 2000-2007 oceniał aplikacje projektów mających na celu ochronę różnorodności biologicznej na terenie całego kraju. Dzięki temu projekty finansowane przez Fundację Ekofundusz charakteryzowały się nie tylko wysokimi standardami w zakresie ochrony przyrody, ale też wnosiły wiele nowatorskich, niejednokrotnie pionierskich rozwiązań w aspekcie czynnej ochrony siedlisk i gatunków.

Wśród największych zasług Pawła Pawlaczyka na polu ochrony polskiej przyrody wymienić należy pracę na rzecz rozwoju sieci Natura 2000 oraz nieustającą troskę o chronione w niej gatunki i siedliska przyrodnicze. Przyczyniły się do tego liczne przedsięwzięcia inicjowane, realizowane bądź koordynowane przez niego, tj.:

‐ opracowanie szczegółowej metodyki ochrony wielu siedlisk i gatunków leśnych z Aneksu dyrektywy siedliskowej;

‐ opracowanie modeli szkoleniowych do zakładania i wdrażania obszarów NATURA 2000;

‐ planowanie i prowadzenie sesji terenowych w gospodarce leśnej zgodnie z dyrektywami UE w sprawie ptaków i siedlisk;

‐ szkolenia z zakresu finansowania i zarządzania obszarami chronionymi;

‐ opracowywanie podręczników szkoleniowych.

 

Paweł Pawlaczyk, jako lider współpracujących ze sobą organizacji przyrodniczych (WWF Poland, PTOP Salamandra, Klub Przyrodników), odpowiadał m.in. za przygotowanie i aktualizację tzw. shadow list Natura 2000 w Polsce oraz brał udział w seminariach biogeograficznych, które wykazały konieczność poszerzania sieci Natura 2000 w Polsce.

Od 2006, jako ekspert w zakresie monitoringu siedlisk IOP PAN w Krakowie, odpowiadał za:

‐ opracowanie krajowej metodyki monitoringu stanu zachowania siedlisk leśnych (zarówno na obszarach Natura 2000, jak i poza nimi);

‐ monitoring terenowy siedlisk leśnych i nieleśnych;

‐ przygotowanie wytycznych w zakresie kompensacji przyrodniczych w procedurze OOŚ, wytyczne dotyczące art. 6 ust. 4 dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG.

Ponadto brał udział w przygotowaniu warunków korzystania z wód regionu wodnego Dolna Wisła oraz dla Górnej Odry, Kłodnicy, Małej Wisły, Przemszy, Ropy, Soły, zlewni Łady – jako ekspert odpowiedzialny za cele środowiskowe ds. obszarów chronionych i strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Jest autorem wytycznych w zakresie dobrych praktyk związanych z utrzymaniem rzek i gospodarką wodną. W latach 2018-2020 jako ekspert krajowy wykonywał ekspertyzę krajową w projekcie „Wzmocnienie inwestycji w Natura 2000 i poprawa synergii z instrumentami finansowymi UE” (DAPHNE Institute of Applied Ecology).

Od 2008 roku jest ekspertem krajowym w zakresie oceny działań ustanowionych na obszarach specjalnej ochrony i ich skuteczności.

W ostatnich dwóch dekadach koordynował kilka projektów z zakresu ochrony torfowisk wysokich w obszarach Natura 2000, w tym pierwszy w Polsce projekt finansowany z Funduszu Life (Projekt ochrony wysokich torfowisk bałtyckich na Pomorzu). Jest jednym z koordynatorów ogólnopolskiej akcji Klubu Przyrodników „Rezerwaty przyrody – czas na comeback”.

 Jest ekspertem w zakresie prawa krajowego i międzynarodowego dotyczącego ochrony przyrody. Prowadzi działalność interwencyjną i kontrolną w zakresie stanu środowiska przyrodniczego oraz przestrzegania przepisów i zasad ochrony przyrody (każdego roku angażuje się czynnie w co najmniej kilkadziesiąt postępowań administracyjnych), w tym między innymi inicjuje i bierze udział w postępowaniach administracyjnych i postępowaniach sądowych, wyrażając opinię na temat spraw z zakresu ochrony przyrody.

Jest autorem i redaktorem licznych podręczników i opracowań z zakresu ochrony siedlisk i gatunków w Polsce oraz autorem i współautorem kilkuset artykułów naukowych, popularyzatorskich, opracowań, planów zadań ochronnych, planów ochrony itp. Jest jednym z redaktorów kwartalnika Przegląd Przyrodniczy. Jest również autorem licznych wystąpień dotyczących ochrony przyrody w Polsce, gospodarki leśnej i gospodarki wodnej.

FSC Polska poinformowało o opracowaniu kolejnej - czwartej – wersji projektu zmodernizowanego standardu FSC odpowiedzialnej gospodarki leśnej dla Polski. Jak informowaliśmy wcześniej, próby opracowania nowelizacji standardu przez wspólną grupę roboczą złożoną z przedstawicieli izby gospodarczej, społecznej i przyrodniczej, z włączeniem także przedstawiciela Lasów Państwowych, skończyły się niepowodzeniem, wersje 3 i 4 projektu opracowała tzw. techniczna Grupa Robocza powołana przez FSC Polska (zbudowana z audytorów form certyfikujących). Obecna wersja projektu Standardu jest ostateczna w krajowych pracach nad projektem zmodernizowanego standardu i została przekazana do analizy i ewentualnego zatwierdzenia przez organy FSC International. Dokument jest dostępny pod adresem: https://pl.fsc.org/pl-pl/media/fsc-ins-polpl-projekt-nr-4

 

Ostateczny projekt jest zbliżony do poprzedniej wersji nr 3. W szczególności zagadnienia budzące dotychczas największe kontrowersje rozstrzygnięto następująco:

• projekt wymagałby uczciwego wyceniania i udzielania zamówień na prace leśne;  
• wymagałby w skali nadleśnictwa 3% tzw. powierzchni referencyjnych (ale tworząc niebezpieczną furtkę: dopuszcza się działania mające na celu przywrócenie takich powierzchni do bardziej naturalnych warunków);
• wymagałby pozostawiania fragmentów drzewostanów podczas cięć rębnych (wszystkich typów rębni) w wymiarze 5% bloku drzewostanów rębnych (ostępu);
• teoretycznie wymagałby by nadleśnictwie na 10% powierzchni ochrona (ale także „aktywna”!) była głównym i w pewnych warunkach wyłącznym celem – równocześnie jednak umożliwiałby wliczanie do tego powierzchni Natura 2000 (cokolwiek to znaczy), ekosystemów nieleśnych i lasów ochronnych (jako „HCVF 4”)!;
• umożliwiłby skracanie nawrotu cięć rębni zupełnej do 4 lat (obecnie wymogiem FSC jest con. 5 lat);
• dopuszczałby planowanie pozyskania wyższego od przyrostu;
• zmniejszyłby strefy ochronne przy wodach (które jednak mogą być użytkowane w sposób inny niż zrębem zupełnym) z obecnej szerokości = 2 wysokości drzewostanu do 25 m mierzonej po skarpie;

 

Niezależnie od dalszych kroków w pracy nad standardem, może nie być go do czego zastosować. Polskie Lasy Państwowe nie chcą utrzymywać certyfikatu FSC, bo wydaje się, że nie są w stanie sprostać nawet obecnym jego wymaganiom. Jeszcze niedawno certyfikowane były wszystkie RDLP z wyjątkiem RDLP Krosno. W 2021 r. audyt stwierdził naruszenie warunków certyfikatu przez RDLP w Łodzi, co doprowadziło do wycofania się tej RDLP z certyfikacji. Następnie z przedłużania certyfikatu FSC zrezygnowały, albo ogłosiły już taki zamiar, RDLP: Gdańsk, Toruń, Poznań, Warszawa, Radom, Piła, Wrocław, Lublin i Białystok. Jako oficjalny powód wskazywana jest niezgoda na postanowienia umowy licencyjnej FSC, nieoficjalnie Lasom przeszkadzają zawarte w standardzie wymagania.  

FSC Polska organizuje 23 sierpnia webinarium prezentujące projekt ostatecznie opracowany standardu; można się na nie zgłaszać pod: https://pl.fsc.org/pl-pl/newsfeed/webinarium-na-temat-stanu-rewizji-krajowego-standardu-odpowiedzialnej-gospodarki-lesnej Przedstawiony zostanie także Aktualny status certyfikacji FSC w Polsce.

Forest Stewardship Council (FSC) jest międzynarodową niezależną organizacją, zarządzającą systemem dobrowolnej certyfikacji gospodarki leśnej, używanym  na całym świecie, choć z różną intensywnością. W poszczególnych krajach opracowywane sa Krajowe Standardy Odpowiedzialnej Gospodarki Leśnej, jako adaptacje do warunków lokalnych wspólnych, międzynarodowych zasad, kryteriów i ramowych wskaźników. Potrzeba modernizacji krajowych standardów we wszystkich krajach, w tym w Polsce, wynika ze zmodernizowania w 2015 r. standardu międzynarodowego. Certyfikat FSC powinien być potwierdzeniem, że gospodarka leśna jest prowadzona w sposób chroniący wartości ekologiczne, odpowiedzialny społecznie i sensowny ekonomicznie. Jest on ceniony wyżej od innych certyfikatów leśnych, np. PEFC, choć często podnoszone jest, że w ostatnich latach i on ulega dewaluacji.

Od 29 lipca 2023 r. istnieje nowy rezerwat przyrody - Gęsi Bastion  w woj. zachodniopomorskim, o powierzchni 724 ha. Rozporządzenie RDOŚ z 13 lipca 2023 r. w tej sprawie: http://e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl/legalact/2023/4091/   

Rezerwat chroni teren tzw. Kostrzyneckiego Rozlewiska (dotychczas duży użytek ekologiczny): fragment zalewowej doliny Odry ze starorzeczami, między rzeką a drogą Stary Kostrzynek - Stara Rudnica – Siekierki, obejmując cenną mozaikę siedlisk stanowiących lęgowiska, żerowiska i noclegowiska ptaków, o znaczeniu regionalnym i ponadregionalnym. Granice są jednak skomplikowane: wyłączają enklawy działek gminy Cedynia, całą sieć dróg dojazdowych do działek, przecinającą obszar ścieżkę rowerową do mostu w Siekierkach na starym nasypie kolejowym. RDOŚ obiecał także Wodom Polskim że mimo istnienia rezerwatu, na niezmienionych warunkach  będą mogły prowadzić w rezerwacie plac składowy materiałów do prowadzonej wbrew wyrokom sądów administracyjnych inwestycji odbudowy ostróg na Odrze i dojeżdżać do niego wyłączonymi z rezerwatu drogami. Rezerwat objął grunty Skarbu Państwa będące w większości w zarządzie RDOS w Szczecinie, a także kilka działek w zarządzie Wód Polskich (starorzecza) oraz KOWR.

Rezerwat można zobaczyć z nasypu kolejowego w Siekierkach (obecnie ścieżka rowerowa do Niemiec)  i punktów widokowych na dawnym moście kolejowym przez Odrę: https://goo.gl/maps/jyNJHjWhUZyT4Csr8

Większość obszaru jest okresowo zalewana w ciągu roku podczas zimowo-wiosennych i jesiennych podwyższonych stanów wód Odry. Rezerwat jest jednym z kluczowych noclegowisk i stałych miejsc koncentracji migrujących gęsi i żurawi w Polsce (zwykle od 5 000 do 20 000, kiedyś nawet do 45 000  gęsi tundrowych, zbożowych, białoczelnych i gęgaw), do 3600 żurawi. Obszar ten jako noclegowisko wykorzystują też inne ptaki stosujące strategię grupowego nocowania na terenach podmokłych: czaple białe, kormorany, szpaki, pliszki żółte i dymówki. teren jest wykorzystywany podczas migracji i zimowania przez łabędzie nieme Cygnus olor (po 100-200 osobników), a także łabędzie krzykliwe Cygnus cygnus (do 350 osobników, największe koncentracje na Pomorzu Zachodnim). W okresie pozalęgowym (jesień-wiosna) corocznie stwierdzane są koncentracje kaczek i łysek (stada po kilka tysięcy osobników), obok gatunków stosunkowo licznych (krzyżówki, czernice), z obszaru korzystają regularnie głowienki, płaskonosy, świstuny, cyraneczki, rożeńce i krakwy. Wśród ww. gatunków często rejestrowane są gatunki rzadkie: hełmiatka, ogorzałka. Kostrzyneckie Rozlewisko stanowi ważny element szlaku wędrówkowego ptaków z rzędu siewkowych. Licznie obserwowana jest tutaj podczas migracji sezonowych czajka (regularnie zgrupowania po kilka tysięcy), kszyk (stada do 100 osobników), batalion (największe notowane stada 200-700 osobników), kulik wielki (stada do 60 osobników), łęczak (regularnie po kilkadziesiąt osobników, czasem kilkaset) oraz sieweczka rzeczna (stada do 30 osobników). Obszar stanowi cenne i ważne miejsce lęgowe w dolinie Odry, notowano tu m.in. gatunki takie jak: ohar (6-7 par), krakwa (25-30 par), cyranka (20-25 par), płaskonos (10-12 par), zausznik (2-3 pary), kropiatka (7 samców), puchacz (1 para) oraz rybitwa czarna (max 53 pary w 2012 r). Kostrzyneckie Rozlewisko jest kluczowym obszarem w obszarze Natura 2000 Dolina Dolnej Odry PLB320003 i nawet jako samodzielny obiekt spełniałoby kryteria BirdLife kwalifikujące tereny o międzynarodowym znaczeniu dla ptaków (IBA).

Rezerwat w tym miejscu był od dawna proponowany. Starał się o niego szczególnie ornitolog Piotr Chara, mocno przyczynili się także badający ptaki na tym obszarze: Łukasz Ławicki i Dominik Marchowski. Przeciwne było przede wszystkim polujące na ptaki na tym terenie Koło Łowieckie Trop (szeroki odzew w początkach 2023 r. wzbudził odcinek videobloga Mirczumet „Spotkałem Myśliwych” poświęcony argumentacji przeciw rezerwatowi, w którym myśliwy i strażnik leśny chwali się… pozyskaniem chronionej bernikli białolicej), gmina Cedynia i obecny Zarząd Zachodniopomorskich Parków Krajobrazowych. Trwające dotychczas polowania na ptaki, których nie blokował status użytku ekologicznego ani nie potrafił zablokować plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000, były dotąd identyfikowane jako poważne zagrożenie dla wartości ornitologicznych tego terenu.

Zachodniopomorski RDOŚ jest w skali Polski zdecydowanym liderem w tworzeniu rezerwatów przyrody. Licząc łącznie z „Gęsim Bastionem”, od chwili powstania tego urzędu w 2009 r., powołał on 32 rezerwatów o łącznej powierzchni ponad 1900 ha, co daje średnie tempo 2,3 rezerwatu rocznie. Dane przyrodnicze wskazują jednak, że w tym województwie potrzebnych jest jeszcze ok. 227 nowych rezerwatów:  https://kp.org.pl/pl/rezerwaty-przyrody-czas-na-comeback/projektowane-i-proponowane-rezerwaty/wojewodztwo-zachodniopomorskie

 

27 lipca 2023 r. Komisja Europejska opublikowała oczekiwane od dawna wytyczne w sprawie „bliższej naturze gospodarki leśnej” (closer to nature forest management). Opracowanie tych wytycznych było jednym z zadań Strategii na rzecz Różnorodności Biologicznej’ 2030, powtórzonym i uszczegółowionym w przyjętej przez państwa UE Nowej Strategii Leśnej. Zobowiązanie zawarte w Strategii Leśnej brzmiało: Komisja do drugiego kwartału 2022 r. opracuje definicję praktyk z zakresu leśnictwa bliższego naturze i wytyczne dotyczące takich praktyk, a do pierwszego kwartału 2023 r. opracuje dobrowolny system certyfikacji gospodarki leśnej bliższej naturze; proces jest więc opóźniony o ponad rok.

 

Wytyczne, opublikowane formalnie jako „dokument roboczy służb Komisji” są dostępne (po angielsku) .

Wytyczne nie stanowią jednolitego standardu i nie bardzo wiadomo, w jaki sposób można by o nie oprzeć system certyfikacji. Nie prezentują jednego modelu „bliskiej naturze” gospodarki leśnej, ale raczej sposoby, na jakie różnorodne formy gospodarki leśnej można uczynić nieco „bliższe naturze”. Przedstawiają paletę możliwych do zastosowania sposobów ekologizacji gospodarki leśnej, akcentując różnorodność lasów europejskich, konkretnych sytuacji i możliwych rozwiązań; opartych jednak na wspólnych, generalnych zasadach:

- dopuszczenia naturalnych procesów i uczenia się na ich przykładzie;

- utrzymania złożoności strukturalnej lasów;

- integracji funkcji lasu w różnych skalach przestrzennych;

- naśladowania, przez systemy rębni, lokalnie typowych reżimów naturalnych zaburzeń;

- zmniejszania oddziaływania pozyskania drewna na bioróżnorodność, gleby i klimat: zwracania uwagi na elementy pozastawiane i ich znaczenie przyrodnicze.

Bliższa naturze gospodarka leśna ma zakładać zwiększanie strukturalnej złożoności lasów i szersze wykorzystanie ich naturalnej dynamiki; w tym nawet wykorzystywanie zjawisk katastroficznych do wzmacniania przyrodniczych walorów lasów.

Wytyczne omawiają różne systemy stosowanego w Europie prośrodowiskowego, leśnego użytkowania terenu:  system ProSilva, zintegrowaną gospodarkę leśną (kombinacja przestrzenna lasów oddanych przyrodzie i lasów zagospodarowanych w sposób uwzględniających potrzeby przyrody), systemy „ciągłej pokrywy leśnej”, leśnictwo triady ( lasy chronione, lasy intensywne, lasy  integrujące ochronę przyrody z gospodarką), systemu rolno-leśne i leśno-pastwiskowe, ideę „leśnictwa retencyjnego” (pozostawiania niektórych drzew, grup drzew i całych drzewostanów, we wszystkich skalach przestrzennych).

 

Paleta proponowanych środków  ekologizujących leśnictwo (The closer-to-nature forest management toolbox) obejmuje:

1. Stosowanie odnowienia naturalnego w przeważającej większości przypadków (odnowienie sztuczne tylko jako uzupełniające w szczególnych sytuacjach), z wykluczeniem lub ograniczeniem silnej ingerencji w gleby i stosunki wodne (orka, rowy odwadniające, drogi);
2. Minimalizacja oddziaływania cięć (cięcia pojedynczych drzew, grup lub gniazd, maks. do 0.2-0.5ha; pozostawianie con. 30m nieciętych stref buforowych od wód, także od małych strumieni; pozostawianie drzew biocenotycznych z siedliskami nadrzewnymi, oszczędzanie drzew mających potencjał do rozwoju w biocenotyczne podczas trzebieży; zaniechanie lub ograniczanie cięć w okresie lęgowym ptaków.
3. Ograniczane innych interwencji (nawożenia, użycia pestycydów);
4. Ochrona i odtwarzanie gleb, mokradeł i wód w lasach, w tym ochrona mikroflory leśnej i unikanie niszczących dla niej zabiegów, ochrona lasów na brzegach cieków;
5. Odtwarzanie zasobów martwego drewna (nie podano progów ilościowych ale podano cytaty literatury; istniejąca w krajobrazie leśnym sieć drzewostanów z >20m3 martwego drewna jest zwykle lepsza niż niższe wyrównane wartości we wszystkich drzewostanach); ograniczanie cięć sanitarnych i cięć po zdarzeniach katastroficznych;
6. Pozostawianie niektórych, co najmniej kilku- lub kilkunastohektarowych, fragmentów lasu bez użytkowania;

 

Wytyczne sugerują, że „leśnictwo bliższe naturze” może być ekonomiczne korzystniejsze, niż leśnictwo intensywne – mniejsze pozyskanie drewna jest bowiem kompensowane mniejszymi kosztami operacyjnymi, mniejszymi kosztami ochrony lasu, możliwością indywidualnej produkcji cennych sortymentów, zwłaszcza gdy proces przekształcania rozpocznie się w ok. 55-letnich drzewostanach.

Przedstawiono specyfikę ekologizacji leśnictwa w poszczególnych regionach biogeograficznych i przykłady dobrych praktyk (las Ebrach w Bawarii, Lasy Miejskie Lubeki, wytyczne Forest Management for Nature Lasów Państwowych Austrii).

Równolegle Komisja Europejska opublikowała Przewodnik do tworzenia publicznych I prywatnych systemów płatności za usługi ekosystemów leśnych (Guidance on the Development of Public and Private Payment Schemes for Forest Ecosystem Services), wskazując że takie schematy mogą być wdrażane w ramach niektórych instrumentów UE (np. Wspólnej Polityki Rolnej), ale i poza nimi.

24 lipca 2023 r. prezydent podpisał zmianę ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Nowe przepisy w tym zakresie zostały więc ostatecznie ustalone. Treść ustawy: https://orka.sejm.gov.pl/proc9.nsf/ustawy/3097_u.htm

Nowe regulacje wejdą w życie w zasadzie po 30 dniach od ich opublikowania (co do dziś jeszcze nie nastąpiło), z tym że do końca 2025 r. trwać będzie okres przejściowy, w którym częściowo będą funkcjonować jeszcze regulacje dotychczasowe.

 

Z końcem 2025 r. wygasną wszystkie dotychczasowe studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania gmin, a gminy stracą możliwość wydawania decyzji o warunkach zabudowy na obszarach nie objętych żadnym planem. Gminy muszą do tej daty opracować tzw. plany ogólne, obejmujące obszar całej gminy. Będą one aktami prawa miejscowego, wiążącymi przy wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy.
Plany ogólne mają być dokumentami znacznie prostszymi niż obecne studia. Określą tylko:

• strefy planistyczne (wg wyliczenia z ustawy, nie jest przewidywana żadna strefa przeznaczana na cele środowiskowe, a co najwyżej strefa zieleni i rekreacji)
• gminne standardy urbanistyczne (w tym tzw. profil funkcjonalny stref planistycznych, maksymalne parametry zabudowy w każdej z nich – co oznacza, że plan może dopuścić zabudowę w każdej strefie!);
• ewentualnie strefy uzupełniania zabudowy

Ogólne uwarunkowania i kierunki polityki lokalnej, w tym przestrzennej, dziś ujmowane w studium, należy umieszczać w strategii rozwoju gminy lub strategii rozwoju ponadlokalnego (dokumenty sporządzane po 2020 r. na podstawie ustawy o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, dziś fakultatywne, ale w myśl nowych przepisów będą potrzebne do sporządzenia planu ogólnego).

Przy sporządzaniu planów miejscowych, plany ogólne będą wiążące w zakresie przeznaczenia terenu zgodnego z profilem funkcjonalnym strefy planistycznej, minimalnego udziału powierzchni biologicznie czynnej oraz  intensywności zabudowy.  

Podobnie jak dziś studia uwarunkowań, plany ogólne mają uwzględnić m. in. zapewnianie kompleksowego rozwiązania problemów zabudowy miast i wsi, ze szczególnym uwzględnieniem gospodarki wodne; uwzględnianie konieczności ochrony wód, gleby i ziemi przed zanieczyszczeniem w związku z prowadzeniem gospodarki rolnej; zapewnianie ochrony walorów krajobrazowych środowiska i warunków klimatycznych. Nie muszą jednak ustalać, wymaganych dziś teoretycznie od studiów, proporcji pozwalających na zachowanie lub przywrócenie równowagi przyrodniczej.

Dyrektor parku narodowego będzie uzgadniał  plany ogólne w części dotyczącej parku narodowego i jego otuliny, w zakresie ustaleń mogących mieć wpływ na ochronę przyrody parku narodowego;

RDOŚ będzie uzgadniał  plany ogólne w części dotyczącej: rezerwatów z otulinami, parków krajobrazowych z otulinami, obszarów chronionego krajobrazu, obszarów Natura 2000 (ale nie małych form!), w zakresie ustaleń mogących mieć negatywny wpływ na te obszary. W pozostałym zakresie RDOS będzie wyrażał opinię w ramach strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Dyrektor RZGW będzie uzgadniał plany ogólne w zakresie zabudowy i zagospodarowania terenu położonego na obszarach szczególnego zagrożenia powodzią.

Nowym organem opiniującym projekt plany ogólnego stanie się właściwy miejscowo nadleśniczy.

Wejście w życie planu ogólnego nie powoduje utraty mocy obowiązującej planów miejscowych.

 

Pojawiają się nowe warianty tworzenia planów miejscowych: tzw. postępowanie uproszczone oraz zintegrowany plan inwestycyjny. Ogólna opinia RDOŚ do planu miejscowego będzie wyrażana w procedurze strategicznej oceny oddziaływania na środowisko.

Poza obszarami objętymi planem miejscowym, zmiana zagospodarowania terenu (nie tylko budowlana) będzie wymagać decyzji o warunkach zabudowy; nadal uzgadnianej z dyrektorem parku narodowego w odniesieniu do obszarów położonych w granicach parku i jego otuliny lub z RDOŚ w odniesieniu do innych obszarów objętych ochroną na podstawie przepisów o ochronie przyrody. Na obszarach form ochrony przyrody decyzje będą wymagane także na niektóre rodzaje obiektów budowlanych niewymagających pozwolenia na budowę ani zgłoszenia budowy (np., pomosty, urządzenia melioracji wodnych, budynki gospodarcze, umocnienia brzegów wód, ). Zasięg obszaru analizowanego nie będzie mógł być większy niż 200m (a nie można wydać decyzji o warunkach zabudowy jeśli żadna działka w tym obszarze, dostępna z tej samej drogi publicznej, nie jest zabudowana w sposób pozwalający na określenie wymagań dotyczących nowej zabudowy).  Decyzje będą ważne 5 lat.

Powstanie Rejestr Urbanistyczny, zapewniający dostęp online do  aktów planowania przestrzennego wraz z uzasadnieniem, ich konsultowanych projektów, decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu oraz wniosków o ich wydanie. W odrębny rozdział wydzielono przepisy o konsultacjach społecznych, przewidując ich nowe formy (oprócz samego zbierania uwag będą wymagane spotkania otwarte lub panele eksperckie lub warsztaty, poprzedzone prezentacją projektu aktu planowania przestrzennego; a także spotkania plenerowe lub spacery studyjne lub ankiety lub geoankiety lub wywiady lub prowadzenie punktu konsultacyjnego lub dyżury projektanta i zasady sprzyjające partycypacji społecznej (np. wymóg organizacji spotkań po godzinach pracy, możliwość głosu także dla młodzieży od 13 lat bez zgody przedstawiciela ustawowego).

Deklaratywnie dodano, że zagospodarowanie przestrzenne uwzględnia potrzeby zrównoważonego rozwoju, zapewnienie udziału społeczeństwa oraz potrzeby związane z kształtowaniem rolniczej przestrzeni produkcyjnej, a sytuowanie nowej zabudowy ma uwzględniać m.in. walory przyrodnicze.

Zgoda Ministra rolnictwa na odrolnianie gruntów rolnych będzie mogła nastąpić w formie milczącej, po 60 dniach.

W ustawie o ochronie przyrody zmiana podstawia plan ogólny w miejsce studium uwarunkowań i kierunków. Dotychczasowe plany ochrony parków narodowych, rezerwatów przyrody i parków krajobrazowych oraz plany zadań ochronnych i plany ochrony dla obszarów Natura 2000 zachowują moc do dnia wejścia w życie nowych (mimo zmian w delegacji ustawowej do ich ustanowenia) i mogą być zmieniane. Powstaje jednak luka: ustalone w PZO Natura 2000 wskazania do zmian studium po 2025 r. staną się bezprzedmiotowe, bo nie staną się wskazaniami do ustalenia nowego planu ogólnego; w nowych PZO można będzie ustalać wskazania do zmian planu ogólnego, ale nie wskazania do ustalenia pierwszego planu.  

 

Nowela zawiera także wiele innych zmian; tu skoncentrowaliśmy się na tych, które są najważniejsze dla ochrony przyrody.

Wody Polskie ogłosiły przetarg na opracowanie nowych Planów utrzymania wód

Produktem ma być 11 planów utrzymania wód dla poszczególnych RZGW. Jako załącznik do opisu przedmiotu zamówienia, Wody Polskie zamieściły… oczekiwaną treść planów, które mają „być opracowane” – tj. gotowe już tabele, dla wszystkich rzek w Polsce, wyliczające m.in. „odcinki na których występują zagrożenia dla swobodnego przepływu wód oraz spływu lodów” oraz „wykaz planowanych działań utrzymaniowych” na poszczególnych odcinkach rzek. Wykonawca ma w ciągu 5 miesięcy: wziąć te dane; przeanalizować wpływ działań na możliwość osiągnięcia celów środowiskowych; wskazać „możliwe do zastosowania działania minimalizujące pozwalające na utrzymanie lub osiągnięcie ww. celów środowiskowych”; w razie potrzeby – gdy nie da się zminimalizować oddziaływania – zaproponować w uzgodnieniu z zarządami Zlewni rezygnację z niektórych działań; a następnie przekazać Wodom Polskim te tabele z powrotem jako projekty planów.

Zamawiający szacuje, że za tę usługę, z przyległościami w postaci opracowania prognozy oddziaływania na środowisko, przeprowadzenia konsultacji społecznych, działań informacyjno-promocyjnych, opracowania projektów aktów prawa miejscowego (w ciągu kolejnych 8 miesięcy), gotów jest zapłacić 4 516 987,43 zł brutto.

Wykazy planowanych działań utrzymaniowych zamieszczono jako „załącznik 1 do Opisu Przedmiotu Zamówienia” w tym przetargu. Sporządziły je jednostki terenowe Wód Polskich.

Nasza wstępna analiza sugeruje, że te wykazy są niemal takie same, jak w 2016 r. - są pełne agresywnych środowiskowo działań, jak masowe odmulanie rzek, usuwanie z nich roślinności wraz z osadami, usuwanie żywych i martwych drzew itp. – ignorując wszystko co od tamtych czasów zrobiono w dziedzinie cywilizowania prac utrzymaniowych…  Także w obszarach chronionych. Także w obszarach, w których wyraźnie zidentyfikowano już, że takie prace są zagrożeniem i zapisano to w planach działań ochronnych. Także na ciekach, dla których w Krajowym Programie Renaturyzacji Wód Powierzchniowych wskazano już wcześniej, że potrzebują ograniczenia lub modyfikacji prac utrzymaniowych. Przy sporządzaniu Wykazów zignorowano „Dobre praktyki prac utrzymaniowych”, opracowane w 2018 r. przez Ministerstwo Środowiska, mimo wcześniejszych deklaracji, że opracowanie to zostało „zalecone do wykorzystywania” w Wodach Polskich.

Potencjalny wykonawca zamówienia powinien wprawdzie te wykazy doprowadzić do zgodności z celami środowiskowymi, ale przy tej skali pracy i wymogu uzgodnienia każdej zmiany z zarządami zlewni, przeznaczony na to czas 5 miesięcy jest  skrajnie krótki.

Naszym zdaniem przyrodnik, który chce znać zagrożenia dla interesującej go rzeki, powinien jak najszybciej zajrzeć do tych wykazów i jak najprędzej oprotestować zamiary szkodliwych działań...

Plany utrzymania wód są sporządzane przez Wody Polskie i – w obecnym stanie prawnym - przyjmowane przez wojewodów jako akty prawa miejscowego. Ich treść i procedurę ustanawiania określa art. 327 Prawa wodnego. Plany określają w szczególności odcinki rzek, na których mają być realizowane tzw. prace utrzymaniowe. Po zmianie Prawa wodnego w 2017 r., Wojewodowie mieli obowiązek przyjąć plany utrzymania wód do 21 grudnia 2021 r., ale nie zrobili tego, bo Wody Polskie nie przedstawiły projektów. W poprzednim stanie prawnym, plany utrzymania wód ustanowili dyrektorzy RZGW w 2016 r.

Tzw. prace utrzymaniowe obejmują m.in. np. koszenie roślinności na brzegach, koszenie i usuwanie roślinności w nurcie, usuwanie drzew, odmulanie, usuwanie lub przemieszczanie żwirów, usuwanie rumoszu, usuwanie martwych drzew z nurtu, zasypywanie i zabudowę podcięć erozyjnych w brzegach. Obejmują też działania określane potocznie jako „przekopywanie rzek”. Ze względu na masową skalę realizacji, są w Polsce jedną z poważniejszych presji na cieki.

Aby ucywilizować praktykę realizacji prac utrzymaniowych i ograniczyć ich negatywne oddziaływanie na środowisko, w 2018 r. opracowano „Katalog dobrych praktyk w zakresie robót hydrotechnicznych i prac utrzymaniowych wraz z ustaleniem zasad ich wdrażania”, obejmujący także zagadnienie planowania prac utrzymaniowych. W 2020 r. powstał Krajowy Program Renaturyzacji Wód Powierzchniowych, wskazujący że 72% rzek w Polsce potrzebuje ograniczenia lub modyfikacji realizowanych na nich prac utrzymaniowych, a w Podręczniku Renaturyzacji Wód opisano potrzeby i przesłanki ograniczania takich prac w celu umożliwienia renaturyzacji cieków.

 

OGŁOSZENIE O PRACĘ – asystent/ka kierownika projektu

Szacowany termin rozmów rekrutacyjnych: kwiecień

 

Szacowany termin rozpoczęcia pracy: początek maja 2023.

 

Miejsce pracy:  Praca w pełni zdalna, z wyjazdowymi spotkaniami zespołu

 

O organizacji: Misją Klubu Przyrodników jest zachowanie przyrody – bogactwa i naturalności flory, fauny, ekosystemów i krajobrazów. Bogata przyrodniczo Polska jest częścią bogatej przyrodniczo Europy.

 

Projekt LIFE Apollo2020:

We wrześniu 2021 r. Klub Przyrodników rozpoczął realizację międzynarodowego projektu ochrony motyla – niepylaka apollo Parnassius apollo. W projekcie biorą udział: Karkonoski Park Narodowy, Klub Przyrodników, Instytut Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, dwie organizacje z Czech: Vzdělávací a informační středisko Bílé Karpaty i Český svaz ochránců přírody (Pomáhám přírodě, JARO – ochranářská skupina) oraz jedna organizacja z Austrii: European Wilderness Society.

Głównym celem projektu jest odtworzenie populacji Parnassius apollo w dwóch obszarach funkcjonalnych: Sudetach, Białych Karpatach w bioregionie kontynentalnym oraz wzmocnienie populacji w Alpach austriackich w bioregionie alpejskim. Zachęcamy do odwiedzenia strony projektu po więcej informacji.

 

Cel istnienia stanowiska:

• Project Assistant będzie wspierać pracę międzynarodowego zespołu projektowego LIFE Apollo 2020 w celu rzetelnej realizacji zadań w projekcie

• Project Assistant będzie wspierał także bezpośrednio Project Managera

 

Zakres obowiązków:

A. Zadania związane z zarządzaniem i koordynacją w projekcie:

• Wsparcie Project Managera w zarządzaniu projektem, realizacją i rozwojem zadań

• Samodzielna realizacja części zadań

• Prace administracyjno–zarządcze: ogłaszanie przetargów, opracowywanie dokumentacji przetargowej, w tym umów, nadzór nad ich realizacją, monitoring kosztów i ich kwalifikowalności

• Koordynacja prac zespołów w różnych państwach

• Koordynacja prac realizowanych w Polsce

• Wsparcie zespołu bezpośrednio odpowiedzialnego za realizację zadań na terenie Polski

• Przygotowywanie materiałów (prezentacji, grafik, schematów)  i systematyzacja wiedzy ze spotkań grup roboczych w języku angielskim

• Dbanie o logistykę i owocny przebieg spotkań międzynarodowych (organizacja wyjazdów i spotkań, organizacja spotkań online, wspieranie moderacji)

B. Wsparcie komunikacji (zewnętrznej i wewnętrznej):

•  Zapewnienie regularnej komunikacji z międzynarodowym zespołem ds. komunikacji, koordynującym/cą zespół komunikacji oraz zespołem Citizen Science

• wsparcie promocji i komunikacji w projekcie, zweryfikowanie jakości materiałów do opublikowania, proofreading (administracja w narzędziach online projektu np. Wordpress, Canva, Google Drive)

• Planowanie i umieszczanie angażujących postów w mediach społecznościowych (Facebook, Instagram i inne, a także kontakt z mediami (wg potrzeb)

• Tłumaczenia PL-EN, EN-PL

• Wsparcie w zakresie koordynacji kampanii Citizen Science 

 

Niezbędne kwalifikacje/umiejętności:

• Wykształcenie wyższe, mile widziane z zakresu administracji, zarządzania, ochrony środowiska, geografii etc.

• Bardzo dobra znajomość języka angielskiego oraz polskiego (niezbędne!)

• Bardzo dobra znajomość obsługi komputera oraz pakietu MS 365 Office, Dysku Google, Zoom, Trello, szybkie odnajdywanie się w nowych aplikacjach

• Dokładność oraz odpowiedzialność w wykonywaniu powierzonych zadań

• Samodzielność i dobra organizacja pracy

• Wysoka samodyscyplina

• Wysoki poziom umiejętności społecznych

 

Dodatkowym atutem będzie:

• Znajomość specyfiki funkcjonowania organizacji pozarządowych i przepisów z tym związanych

• Znajomość przepisów dotyczących zamówień publicznych

• Znajomość specyfiki realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE, w tym LIFE

• Doświadczenie w pracy w szeroko pojętej administracji

• Umiejętności projektowania graficznego, np. plakatów oraz zarządzania procesem powstawania materiałów wizualnych

• Umiejętność pracy w aplikacjach Wordpress, Canva i innych programów graficznych, oraz tworzenie i publikowanie treści w mediach społecznościowych (Instagram, Facebook i innych)

• Doświadczenie w pracy zdalnej

• Posiadanie prawa jazdy kat. B

 

 

Co oferujemy:

• Zatrudnienie na umowę o pracę w wymiarze 75% etatu (min. 30h w tygodniu) do 100% etatu

• Wynagrodzenie w wysokości 5000- 5400 brutto (za pełny wymiar godzin)

• Pracę w pełnym trybie zdalnym

• Ruchome godziny pracy uzależnione od indywidualnego wyboru pracownika (pory dzienne)

• Pracę w międzynarodowym zespole

• Przyjazną i luźną atmosferę pracy

• Możliwość realnego wpływu na ochronę cennych przyrodniczo obszarów

• Pracę przy ciekawym projekcie w zespole pasjonatów, osób pracujących z dużym zaangażowaniem

Specyfika pracy:

Praca łączy się ze sporadycznymi wyjazdami. Na co dzień praca opiera się na kontaktach oraz współpracy z zespołem rozproszonym w różnych częściach Polski i za granicą. 

Swoje zgłoszenia wraz z listem motywacyjnym prosimy składać do dnia 26 marca godz 23:59 pocztą elektroniczną na adres: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. 

 

Pytania proszę kierować na powyższy adres e-mail.

Zastrzegamy sobie prawo do nieudzielania informacji zwrotnej na temat powodów nie wybrania konkretnej kandydatury.

W zgłoszeniu prosimy o umieszczenie klauzuli: „Niniejszym wyrażam zgodę na przetwarzanie przez Klub Przyrodników moich danych osobowych w celach związanych z przeprowadzeniem procesu rekrutacyjnego. Zostałem/am/x poinformowany/a/x, że administratorem danych osobowych jest Klub Przyrodników o KRS:0000022399. Adres Korespondecji: Owczary 17, 69-113 Górzyca. Oświadczam, iż jestem świadomy/a/x prawa do wglądu do swoich danych, prawa poprawiania danych oraz prawa do żądania usunięcia danych, a dane zostały podane dobrowolnie”.

UWAGA! Zgłoszenia bez załączonej powyższej klauzuli nie będą rozpatrywane.

Przetwarzanie danych osobowych.

Jak wiadomo, trwają prace sejmowe nad zmianą tzw. ustawy wiatrakowej, w kierunku redukcji ograniczeń w lokalizacji elektrowni wiatrowych. Generalną intencją posłów jest odblokowanie możliwości rozwoju energetyki wiatrowej w Polsce, co jest jednym z kamieni milowych KPO. W przekazie medialnym na temat prac dokonuje dyskusja nad kryteriami lokalizacji wiatraków od zabudowań. Zmieniana ustawa zawiera jednak także ograniczenia lokalizacji wiatraków względem form ochrony przyrody. Co w tej sprawie proponują projekty zmiany?

Do Sejmu wpłynęło łącznie osiem projektów zmiany ustawy, w tym: projekt rządowy, dwa projekty senackie i pięć projektów poselskich. Są dostępne na: https://www.sejm.gov.pl/Sejm9.nsf/proces.xsp  Jeden z projektów Senatu tu pomijamy bo dotyczy innego zagadnienia. Przedmiotem obecnych prac jest projekt rządowy, choć deklarowane jest włączenie do niego niektórych elementów innych projektów. Poniżej zestawiliśmy, jak brzmiałby przepis dotyczący form ochrony przyrody wg każdego z projektów:

 

Stan obecny – ustawa z 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (Dz. U. z 2021 r. poz. 724.)

Art. 4.2. Odległość 10H wymagana jest również przy lokalizacji i budowie elektrowni wiatrowej od parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000, oraz od leśnych kompleksów promocyjnych.

 

Projekt rządowy – druk 2938

Art. 4c. 1. Zakazuje się lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenach parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000.  2. W przypadku lokalizacji elektrowni wiatrowej odległość elektrowni od: 1) parku narodowego – jest równa lub większa od 10H; 2) rezerwatu przyrody – wynosi nie mniej niż 500 metrów.

 

Projekt senacki – druk 2939

W przypadku lokalizacji i budowy elektrowni wiatrowej w sąsiedztwie parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000 oraz leśnych kompleksów promocyjnych, odległość elektrowni wiatrowej od tych form ochrony przyrody lub kompleksów, nie może być mniejsza niż określona w decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, a także mniejsza niż 500 m.

 

Projekt poselski Malgorzata Chmiel (PO) i inni – druk 2940

Zniesienie ustawowych ograniczeń dot. form ochrony przyrody

 

Projekt poselski Paulinę Hennig-Kloska (Polska 2050) i inni – druk 2941

Zniesienie ustawowych ograniczeń dot. form ochrony przyrody

 

Projekt poselski Mieczysław Kasprzak (PSL) i inni – druk 2942

Odległość [500 m] wymagana jest również przy lokalizacji i budowie elektrowni wiatrowej od parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000, oraz od leśnych kompleksów promocyjnych.

 

Projekt poselski Małgorzata Tracz (Zieloni) i inni – druk 2324

Zniesienie ustawowych ograniczeń dot. form ochrony przyrody

 

Projekt poselski Beata Maciejewska (Lewica) i inni – druk 1230

Odległość [500 m] wymagana jest również przy lokalizacji i budowie elektrowni wiatrowej od parków narodowych, rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000, oraz od leśnych kompleksów promocyjnych.

Komisja Europejska ogłosiła rewizję treści tzw. „Pollinators Initiative”, czyli strategii ochrony dzikich owadów zapylających w UE (istniejącej od 2018 r.). Zmieniona wersja nosi tytuł „Nowy Ład dla Zapylaczy”. Chodzi o ochronę dzikich zapylaczy (tj. nie dotyczy to pszczoły miodnej). Dokument określa priorytety, cele (do osiągnięcia w 2030 r.) i działania (głównie plan działań Komisji Europejskiej, z terminami realizacji). Obecna rewizja istotnie wzmacnia i rozszerza jego treść.

Treść dokumentu, także po polsku.

Uzupełniające informacje zebrano w towarzyszącym „Dokumencie Służb Komisji” (tylko po ang.)

Informacje na temat Pollinators Initiative zebrane są na stronie internetowej.

Pollinators Initiative jest dla państw członkowskim dokumentem politycznym i „zaproszeniem do działania”, nie pociągającym za sobą twardych zobowiązań, ale Komisja ustala w nim dla siebie konkretny plan działań. W wyniku tych zaplanowanych działań Komisji można spodziewać się bardziej szczegółowych wytycznych i działań standaryzujących, np.:

- wspólnej unijnej metodyki monitorowani dzikich owadów zapylających (2026);

- wspólnych wskaźników oceny stanu populacji owadów zapylających i presji na jakie są narażone;  

- Europejskiej Czerwonej Księgi kluczowych grup owadów zapylających – pszczół, bzygów, motyli i ciem (2024);

- określenia, we współpracy z państwami członkowskimi, kluczowych obszarów dla dzikich zapylaczy w UE (2025);

- europejskich planów ochrony owadów zapylających (dla krajobrazów rolniczych, dla krajobrazów leśnych i dla Wysp Kanaryjskich);

- identyfikacji dzikich zapylaczy typowych dla poszczególnych typów siedlisk przyrodniczych i zapewnienia, by cele i działania ochronne dla siedlisk przyrodniczych zapewniały ochronę związanych z nimi zapylaczy;

- sieci korytarzy ekologicznych dla owadów zapylających – „Buzz Lines” – wymagającej włączenia do polityki planowania przestrzennego;

rozporządzenia wykonawczego określającego procedurę i kryteria identyfikacji niedopuszczalnych składników obojętnych w środkach ochrony roślin, w tym kryteria ochrony środowiska obejmujące owady zapylające (2024);

- wezwania państw członkowskich do opracowania krajowych strategii ochrony dzikich zapylaczy (2025).

Oprócz niewiążącej strategii, zagadnienie ochrony dzikich zapylaczy jest ujęte w projekcie Rozporządzenia UE w sprawie odtwarzania zasobów przyrody. Zgodnie z projektem tego rozporządzenia, podlegającym obecnie unijnej procedurze legislacyjnej, państwa członkowskie byłyby zobowiązane do zahamowania, do 2030 r., spadkowego trendu dzikich zapylaczy i osiągnięcia pozytywnego trendu ich odtworzenia. To zobowiązanie miałoby już charakter wiążący.

W Polsce nie odnotowaliśmy dotychczas specyficznych działań administracji państwowej na rzecz ochrony dzikich zapylaczy. Pozarządowa organizacja Greenpeace zorganizowała Radę Naukową i opracowała Narodową Strategię Ochrony Owadów Zapylających https://www.greenpeace.org/poland/narodowa-strategia-ochrony-owadow-zapylajacych/ (obejmującą także pszczołę miodną i nie odwołującą się wprost do europejskiej Pollinators Initiative).

30 grudnia 2022 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska we Wrocławiu wydał zarządzenia w sprawie rezerwatów przyrody Śnieżnik Kłodzki i Jaskinia Niedźwiedzia”, powiększając je łącznie o 164 ha. Rezerwat Śnieżnik Kłodzki został powiększony o ok. 20 ha w kierunku wschodnim, do 213 ha, obejmując stare bory świerkowe pod grzbietem granicznym i cenne mszarne torfowisko Sadzonki z populacją listery sercowatej Listera cordata. Rezerwat Jaskinia Niedźwiedzia został powiększony  aż o 144 ha, do 234 ha; włączone zostały głównie lasy różnych typów, ale także dawny kamieniołom Kletno I z jeziorkiem, procesami sukcesji, murawami kserotermicznymi na zboczach, inicjalnymi torfowiskami alkalicznymi i cenną florą (m. in. kukułka Fuchsa Dactylorhiza fuchsii, kukawka Orchis militaris, skrzyp pstry Equisetum variegatum).

 

Po powiększeniach oba rezerwaty graniczą ze sobą, tworząc ciągły, 450-ha obszar chroniony, od Kletna po szczyt Śnieżnika. Tym samym, po prawie 80 latach, udało się dorównać do przestrzennej skali ochrony sprzed 80 lat: 450-hektarowy rezerwat na Śnieżniku istniał już w latach 1938-1945. Do konsekwentnej i kompleksowej ochrony rezerwatowej Śnieżnika należałoby jeszcze objąć ochroną rezerwatową kompleks Mały Śnieżnik-Goworek (bory górnoreglowe, świerczyny na torfie, wysokogórskie borówczyska bażynowe i gołoborza gnejsowe, ziołorośla górskie, tj. kolejne 237 ha ku zachodowi, które były chronione już przed II wojną światową). Warto byłoby też skuteczniej chronić istniejący rezerwat (w 2022 r., mimo statusu rezerwatu, gmina Stronie Śląskie zbudowała za zgodą RDOŚ na szczycie Śnieżnika dysharmonijną krajobrazowo wieżę widokową).

 

Zarządzenia powiększające wejdą w życie 16 stycznia. Ich teksty są dostępne w Dzienniku Urzędowym: https://edzienniki.duw.pl/legalact/2023/31/ oraz https://edzienniki.duw.pl/legalact/2023/32/   Szersze informacje o walorach przyrodniczych najlepiej przedstawiono w serwisie przyrodnicze.pl: Torfowisko Sadzonki, Śnieżnik Kłodzki, Jaskinia Niedźwiedzia, Kamieniołom Kletno I

Zarządzeniem z 6 grudnia 2022 r. RDOŚ w Kielcach uznał za rezerwat przyrody „Bliżyn – Kopalnia Ludwik” obszar o powierzchni 92,37 ha w Lasach Suchedniowskich, w gminie Bliżyn, na gruntach nadleśnictwa Suchedniów, w leśnictwie Świnia Góra. Rezerwat przylega do istniejącego rezerwatu „Świnia Góra”, tworząc razem z nim zwarty obszar chronionego lasu o powierzchni prawie 143 ha. Celem ochrony jest zachowanie charakterystycznych dla Płaskowyżu Suchedniowskiego, zbliżonych do naturalnych, lasów bukowych oraz borów jodłowych, wraz z gatunkami roślin chronionych, w tym gatunków górskich, występujących na stanowiskach z widocznymi śladami pozyskania rud żelaza

                Rezerwat obejmuje eutroficzne i mezotroficzne lasy: grądy (w tym żyzne grądy z czosnkiem niedźwiedzim i żywcami cebulkowym i gruczołowatym), lasy jodłowe oraz olsy. W runie występuje wiele chronionych gatunków roślin, w tym buławnik mieczolistny, buławnik wielkokwiatowy, czosnek niedźwiedzi, gnieźnik leśny, liczydło górskie, podrzeń żebrowiec. Występują tu również rzadkie i chronione gatunki owadów w tym ponurek Schneidera Boros schneideri. Powstanie rezerwatu to zasługa starań przyrodnika Łukasza Maślikowskiego (TBOP) i jego współpracy z Nadleśnictwem Suchedniów, które ostatecznie złożyło formalny wniosek o utworzenie rezerwatu na swoim terenie.

W ramach przedsięwzięcia Klubu Przyrodników „Rezerwaty przyrody – czas na come back”, współpracujące z nami TBOP identyfikowało tu projekt  utworzenia małego rezerwatu „Grąd przy kopalni Ludwik”, jednak ostatecznie ochroną udało się objąć znacznie większą powierzchnię.

                Rezerwat leży w obszarze Natura 2000 Lasy Suchedniowskie PLH260010 i jest częścią rdzeniowego „obszaru szczególnie cennego przyrodniczo” wyznaczonego w dokumentacji PZO tego obszaru (A. Przemyski 2010), kluczowego dla ochrony owadów ksylobiontycznych i leśnych siedlisk przyrodniczych, wymagającego szczególnych modyfikacji gospodarki leśnej. Rezerwatowa ochrona tego fragmentu jest więc także krokiem w kierunku właściwej ochrony obszaru Natura 2000. Wciąż jednak jest to za mało dla skutecznej ochrony najcenniejszej, rdzeniowej części  Lasów Suchedniowskich.

                Zarządzenie w/s rezerwatu: na stronach RDOS w Kielcach (z uzasadnieniem) lub w Dzienniku Urzędowym województwa – zostało ogłoszone 19 grudnia 2022 r., wejdzie w życie 2 stycznia 2023 r. Zdjęcia w komunikacie RDOŚ w Kielcach.

Wcześniej, zarządzeniem z 22 listopada 2022 r. RDOŚ w Katowicach powiększył rezerwat przyrody Las Murckowski o ok. 40 ha, do 141,56 ha. ochroną została objęta nowa enklawa wschodnia w oddz. 328 i 329 nadleśnictwa Katowice o powierzchni 14,72 ha, a dotychczasowy rezerwat  został powiększony z ok. 101 do ok. 120 ha. Utworzono też otulinę rezerwatu.

Przyłączona do rezerwatu enklawa wschodnia to las bukowy o charakterze zbliżonym do lasów naturalnych, o walorach przyrodniczych unikatowych w skali województwa, w tym starodrzew bukowy w wieku 150-195 lat, z drzewami o wymiarach pomnikowych oraz z występowaniem puszczyka uralskiego. W planie urządzenia lasu nadleśnictwa Katowice te drzewostanu były zaplanowany do cięć rębnych, ale zamiar ich rozpoczęcia wywołał sprzeciw społeczny. Szczególnie zaangażowane było Stowarzyszenie Duchy Lasu. W sierpniu 2021 r. z inicjatywy społecznej miasto Katowice utworzyło tu zespół przyrodniczo-krajobrazowy Las Murckowski–Buczyna (choć inicjatywą obywatelską był użytek ekologiczny). Pod presją społeczną nadleśnictwo samo złożyło wniosek o ochronę rezerwatową tego fragmentu, a we współpracy z RDOŚ ustalono także kilkunastohektarowe powiększenie głównego fragmentu rezerwatu.

Dokonane powiększenie poprawia ochronę Lasów Murckowskich ale nie wystarcza do  zapewnienia jej skuteczności. W szczególności, zabezpieczono w ten sposób tylko jedno z osiemnastu stwierdzonych ostatnio w tym kompleksie stanowisk zgłębka bruzdkowanego Rhysodes sulcatus, zasługujących na ochronę rezerwatową.

Zarządzenie w/s rezerwatu: na stronach RDOS w Katowicach lub w Dzienniku Urzędowym województwa – zostało ogłoszone 23 listopada 2022 r., weszło w życie 7 grudnia 2022 r.  Zdjęcia i mapka poglądowa w komunikacie RDOŚ w Katowicach.

 

Najwyższa Izba Kontroli opublikowała wyniki kontroli „Przebieg procesu legislacyjnego dotyczącego projektu rozporządzenia w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego oraz sprawowanie nadzoru nad jego działalnością”. Streszczenie oraz pełny raport są dostępne na stronach www NIK.

 

W opinii NIK, rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2021 r. w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego zostało wydane z naruszeniem prawa w zakresie wyłączenia z granic SPN działek na Świętym Krzyżu. Ministerstwo Środowiska podczas prac legislacyjnych argumentowało, że w tym przypadku nie stosuje się art. 10 ust. 1a ustawy o ochronie przyrody, z którego wynika, że zmniejszenie obszaru parku narodowego następuje wyłącznie w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych jego obszaru, ponieważ ŚPN nie ulega zmniejszeniu bo do jego obszaru równocześnie  włączono inne działki o większej powierzchni. Zdaniem NIK, takie podejście było bezprawne i może prowadzić do wystąpienia niebezpiecznego precedensu, bowiem pod pretekstem powiększenia granic parku narodowego będzie możliwie wyłączanie z jego granic obszarów cennych przyrodniczo i kulturowo. NIK skierował do Prezesa Rady Ministrów wniosek pokontrolny o podjęcie działań mających na celu nowelizację rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 grudnia 2021 r. w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, polegającą na ponownym włączeniu w granice ŚPN działek ewidencyjnych stanowiących własność Skarbu Państwa, leżących na terenie gminy Nowa Słupia, o nr 2039/1, 2039/2, 2039/3 o łącznej powierzchni 1,3447 ha, tworzących enklawę na wzgórzu Święty Krzyż.

W tym samym raporcie NIK wytknął także, że Minister Środowiska, wbrew obowiązkowi ustawowemu, nie ustanowił w drodze rozporządzenia planu ochrony dla ŚPN. Ustawowy termin na sporządzenie tego planu upłynął w 2018 r., a projekt odpowiedniego rozporządzenia został przedłożony przez Dyrektora Parku ponad cztery lata temu (w sierpniu 2017 r.), tymczasem Minister do dziś go nie ustanowił. Stanowi to naruszenie art. 19 ust. 5 uoop, zgodnie z którym plan ochrony dla parku narodowego ustanawiany jest w terminie 6 miesięcy od dnia otrzymania projektu tego planu lub w przypadku niezgodności z celami ochrony przyrody, odmawia się jego ustanowienia. NIK skierował do Ministra Środowiska wniosek pokontrolny o wydanie rozporządzenia ustanawiającego plan ochrony dla ŚPN.

NIK wytknął też Ministrowi niewydanie, wymaganego ustawą, rozporządzenia określającego warunki wynagradzania za pracę pracowników parków narodowych i przyznawania im innych świadczeń związanych z pracą, wnioskując o jego pilne wydanie.

Inne wyniki kontroli dotyczą nieprawidłowości w zakresie realizacji konsultacji społecznych oraz sporządzania i  ustanawiania zadań ochronnych dla ŚPN.

Anna Moskwa, Minister Środowiska, w czerwcu 2022 r. przyjęła skierowane do niej wnioski NIK do realizacji, ale Prezes Rady Ministrów dotychczas nie ustosunkował się do skierowanego do niego wniosku.

22 czerwca 2022 r., Komisja Europejska, wykonując jeden z punktów Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej UE do 2030 r., przedstawiła projekt Rozporządzenia Parlamentu i Rady UE w sprawie odtwarzania przyrody (tzw.  „Restoration Law”). Rozpoczęło to procedurę ustanawiania rozporządzenia przez Parlament Europejski i Radę UE. W wyniku tej procedury rozporządzenie może być przyjęte, przyjęte po zmianach lub odrzucone; procedura opiera się jednak na większości w Parlamencie i większości kwalifikowanej w Radzie; tj. nie przewiduje prawa weta dla poszczególnych państw. Ustanowione rozporządzenia obowiązują wprost i bezpośrednio wszystkie państwa UE.

Projekt Rozporządzenia (tylko po ang.)

Według przedstawionego projektu, między innymi:

• Państwa członkowskie muszą wdrożyć środki ochronne niezbędne do doprowadzenia do dobrego stanu siedlisk przyrodniczych wymienionych w aneksie (lista dla siedlisk lądowych odpowiada siedliskom „naturowym” z dyrektywy siedliskowej, choć jest inaczej pogrupowana; lista dla siedlisk morskich jest inna i szersza) – do 2030 r. na 30% areału, do 2040 na 60% areału, do 2050 na 90% areału każdej z grup siedlisk (grupy to np. lasy, mokradła, wody z aluwiami). Dotyczy to także siedlisk poza obszarami Natura 2000. Państwa członkowskie muszą dodatkowo, w swoich planach krajowych, określić referencyjne zasoby poszczególnych typów siedlisk i odtworzyć siedliska – do 2030 r. na 30% brakującego areału, do 2040 na 60% brakującego areału, do 2050 na 90% brakującego areału każdej z grup siedlisk. Wybór obszarów do w/w działań ma następować na podstawach naukowych. Państwa muszą zagwarantować, że udział areału siedlisk we właściwym stanie ochrony będzie wzrastał, az do osiągnięcia 90%.
• Państwa członkowskie muszą podjąć działania odtwarzające siedliska gatunków z zał. II, IV i V dyrektywy siedliskowej oraz siedliska ptaków, aż do osiągnięcia wystarczającej ilości, jakości i łączności ich siedlisk. Wybór obszarów do w/w działań ma następować na podstawach naukowych. Państwa muszą zagwarantować wzrostowy udział ilości i jakości odpowiednich siedlisk dla tych gatunków.
• Państwa członkowskie muszą zapewnić niepogarszanie stanu siedlisk przyrodniczych wymienionych w aneksie (dotyczy nie tylko obszarów Natura 2000!). Wyjątkiem może być sila wyższa, nieuniknione konsekwencje zmian klimatycznych lub nadrzędny interes publiczny przy braku rozwiązań alternatywnych, a na obszarach Natura 2000  dodatkowo zapewnienie kompensacji.
• Państwa członkowskie muszą do 2030 r. zapewnić, że nie zmniejszy się udział terenów zielonych w miastach i pokrycie koron drzew w miastach, w porównaniu do stanu z 2021 r.; do 2040 r. zwiększyć ten udział o 3%, a do 2050 r. – o 5%. Dodatkowo do 2050 r. państwa muszą zapewnić co najmniej 10% pokrycie koron drzew w miastach.
•  Państwa członkowskie muszą zinwentaryzować bariery w podłużnej i poprzecznej ciągłości wód powierzchniowych, ująć potrzeby ich usuwani a w krajowym planie odtwarzania ekosystemów, a następnie usuwać bariery zgodnie z tym planem.  Dotyczy to także barier między rzeką a terenami zalewowymi i powinno być spójne z odtwarzaniem naturalnego funkcjonowania terenów zalewowych.
• Państwa członkowskie muszą do 2030 r. zatrzymać spadek populacji zapylaczy, i odwrócić go do trendu wzrostowego, weryfikowanego co 3 lata. Komisja Europejska określi aktem wykonawczym metodę monitoringu.
• Państwa członkowskie muszą dodatkowo wdrożyć odpowiednie środki ochronne w krajobrazach rolniczych. Środki te muszą zapewnić wzrostowy trend wskaźników: indeks motyli, indeks ptaków krajobrazu rolniczego, ilość węgla w mineralnych glebach rolniczych. Muszą w szczególności zapewnić, że indeks ptaków krajobrazu rolniczego (tzw. FBI) wzrośnie do określonych poziomów – dla Polski byłoby to: do 2030 r. – 105 poziomu wyjściowego (na rok po wejściu w życie rozporządzenia), do 2040 r. – 110%, do 2050 r. – 115% (jak na razie, ten wskaźnik w Polsce spada i w 2021 r. wyniósł ok. 77% wartości z  2004 r.).
• Państwa członkowskie muszą wdrożyć środki ochronne torfowisk będących w użytkowaniu rolniczym -  do 2030 r. obejmujące co najmniej  30% areału takich torfowisk z czego na ¼ odtwarzające właściwe uwodnienie; do 2040 r. – 50%, z czego ½ z odtworzonym uwodnieniem; do 2050 r. – 70% .
• Państwa członkowskie muszą dodatkowo wdrożyć odpowiednie środki ochronne w lasach. Środki te muszą zapewnić wzrostowy trend wskaźników: ilość martwego drewna stojącego, ilość martwego drewna leżącego, udział lasów o strukturze różnowiekowej, łączność ekologiczna lasów, indeks ptaków leśnych, zasoby węgla organicznego w glebach leśnych.
• Dla wskaźników, wymienionych w rozporządzeniu dla których nie podano ogólnych wartości docelowych, państwa członkowskie określą do 2030 r., na podstawie naukowej, jaki poziom byłby uznany za satysfakcjonujący. Będzie to podlegało ocenie KE.
• Wskaźniki o których mowa w rozporządzeniu, muszą być monitorowane.
• Państwa członkowskie muszą opracować krajowe plany odtwarzania ekosystemów zapewniające wykonanie powyższych obowiązków, obejmujące perspektywę do 2050 r., z celami okresowymi. Plany określą m. in., w ramach wynikających z rozporządzenia, cele dla poszczególnych typów siedlisk i gatunków, środki ochronne  i obszary wybrane do ich odtwarzania, monitoring i ocenę efektywności. Projekty planów mają powstać w ciągu 2 lat od wejścia w życie rozporządzenia i będą podlegać ocenie Komisji Europejskiej, której spostrzeżenia państwa są obowiązane wziąć pod uwagę. Plany będą podlegały rewizji co najmniej raz na 10 lat. Gdy postęp będzie niewystraczający z punktu widzenia ogólnych celów, plany muszą być uzupełnione o dodatkowe środki. Gdy Komisja Europejska uzna, że postęp jest wystarczający, może żądać przedstawiania jej odpowiednio rozszerzonego planu.
• Wszyscy mający w tym uzasadniony interes, w tym wszystkie organizacje ekologiczne, muszą mieć możliwość zaskarżenia do sądu krajowych planów odtwarzania ekosystemów, oraz zaskarżania zaniechań właściwych organów państwowych.

Rozporządzenie ma stanowić ramy do osiągnięcia ogólnego celu w nim wymienionego: efektywnej renaturyzacji 20% terenu lądowego i obszaru morskiego UE do 2030 r., a do 2050 r. – renaturyzacji wszystkich potrzebujących tego ekosystemów. Może być to powiązane z innymi celami strategii – np. gdy obszary renaturyzowane spełnią wymogi stawiane obszarom chronionej przyrody i zostaną taką ochroną objęte – będą mogły być zaliczone na poczet celu „uznanie 30% terenu lądowego i 30% obszarów morskich UE za obszary chronione”. Jeżeli wskutek tej renaturyzacji w tych obszarach zostaną odtworzone naturalne procesy przyrodnicze (np. renaturyzacja przez oddanie naturalnym procesom, albo przez jednorazowe działania naprawcze i oddanie naturalnym procesom), to obszary takie będą mogły być zaliczone na poczet celu „objęcie 30% terenu lądowego i 30% obszarów morskich UE ochroną ścisłą”.

Wdrożenie w/w wymogów oznaczałoby, że wiele obszarów – także dziś nie chronionych – będzie musiało być poddanych daleko idącej renaturyzacji.

Aktualnie trwa procedura inwestycyjna zmierzająca do budowy dwóch nowych odcinków klasy ekspresowej w ciągu drogi krajowej nr 16: Mrągowo-Ełk i Ełk-Knyszyn w północno-wschodniej Polsce. Oba te fragmenty S16 będą znacząco oddziaływać na środowisko przecinając Krainę Wielkich Jezior Mazurskich i Biebrzański Park Narodowy.

Fundacja dla Biebrzy zleciła opracowanie i dziś opublikowala „Studium sieciowe przebiegu Via Carpatia i S16 w północno‐wschodniej Polsce", dotyczące aspektów planowania ruchu drogowego:

Jest to pierwsze w Polsce opracowanie tego typu obejmujące sieć dróg szybkiego ruchu na tak znacznym obszarze kraju. Bierze pod uwagę wzajemne powiązania pomiędzy poszczególnymi szlakami drogowymi na natężenie ruchu wszystkich dróg krajowych i wojewódzkich znajdujących się w badanym obszarze oraz uwzględnia w pełni środki transportu publicznego. Studium zawiera prognozy ruchu drogowego na lata 2040 i 2050 dla różnych wariantów sieci drogowej w północno-wschodniej Polsce. Przeanalizowano w sposób kompleksowy warianty preferowane przez GDDKiA oraz proponowane przez stronę społeczną.

Wyniki pokazują, że budowa S16 na odcinkach Mrągowo-Ełk i Ełk-Knyszyn nie ma uzasadnienia ruchowego, tj. prognozy ruchu na lata 2040 i 2050 nie uzasadniają rozbudowy ciągu drogi krajowej nr 16 do klasy ekspresowej. Analizy  i prognozy ruchu wykazały ograniczone znaczenie komunikacyjne tych odcinków dróg dla ruchu lokalnego i tranzytowego. [...]budowa drogi S16 na odcinku Mrągowo – Ełk i Ełk – Knyszyn jest nieopłacalna nawet w perspektywie roku 2050. Warto przypomnieć, że drogę opłaca się budować w klasie ekspresowej w przekroju 2 x 2 gdy dobowe natężenie ruchu przekracza 20 tys. pojazdów.

                Pod względem ruchowym i funkcjonalnym warianty społeczne (omijające Mazury i Biebrzański Park Narodowy) mogą być alternatywą dla przebiegów preferowanych przez GDDKiA. Wykazują wręcz większe obciążenie ruchem, co dowodzi, że budowa tam drogi ekspresowej ma większy sens z punktu widzenia potrzeb transportu i uzasadnienia dla wydatków publicznych.

                Dla trasy tzw. Via Carpatia, przebieg w ciągu drogi krajowej nr 63 od Ostrowi Mazowieckiej przez Siedlce do Radzynia Podlaskiego (skutkujący ominięciem Biebrzańskiego PN przez sieć dróg ekspresowych) byłby lepszy ruchowo, gdyż pozwoliłby na efektywniejsze połączenie szlaku tranzytowego z południa Europy z budowaną aktualnie Via Baltca.

Nakładem Fundacji WWF Polska ukazało się II wydanie książki „Drugie Zycie Drzewa”. Jest dostępne także w wersji elektronicznej (PDF).

„Drugie Zycie Drzewa”, autorstwa J.M. Gutowskiego, A. Bobca, P. Pawlaczyka i K. Zuba ukazało się po raz pierwszy w 2004 r. Obecne wydanie jest znacznie zmienione i rozbudowane, stosownie do obecnej wiedzy na temat ekologicznej roli martwych drzew. Wiedza ta przez 18 lat jakie minęły od I wydania, wzrosła niepomiernie: w 2021 r. internetowe wyszukiwarki literatury naukowej znajdowały ok. 40 tys. publikacji na ten temat. Blisko połowa z nich pochodzi z ostatniego dziesięciolecia.

Do autorów II wydania dołączyli: Michał Ciach i Anna Kujawa. W szczególności szeroko zostały opisane zagadnienia związane z rolą tzw. drzew biocenotycznych i mikrosiedlisk nadrzewnych w lasach. Zupełnie nową treść i jakość uzyskały rozdziały opisujące grzyby, porosty i śluzowce oraz ich związki z martwym drewnem. O nowe zagadnienia i treści został rozszerzony rozdział „Martwe drewno w ochronie lasu i ochronie przyrody”, który zaktualizowano też do obecnego stanu prawnego. Znacznie szerzej przedstawiono rolę martwego drewna w wodach. Zaktualizowano oraz uzupełniono, przede wszystkim o nową literaturę, również pozostałe rozdziały publikacji. Znacznie rozbudowano materiał ilustracyjny. Nowe wydanie liczy ponad 340 stron, dodatkowo na  większym formacie, co oznacza ok. dwukrotnie większą objętość od wydania I.

 

 

Na portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego ogłoszono projekt „ustawy usprawniającej”, zmieniającej ustawę o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, oraz kilka innych ustaw.

Najważniejsza proponowana zmiana dotyczy art. 66 ust 1 pkt 5 ustawy ooś i jest zła. Inwestor nie byłby już zobowiązany do obowiązkowego przedstawienia w raporcie oddziaływania na środowisko „racjonalnego wariantu najkorzystniejszego dla środowiska”, a tym samym nie byłby zobowiązany do znalezienia i przeanalizowana takiego wariantu. Byłby zobowiązany tylko do wskazania „wariantu najkorzystniejszego dla środowiska spośród analizowanych”. Zmiana zalegalizowałaby sytuację, w której inwestor przedstawiałby kilka wariantów, ale nie byłoby wśród nich wariantu najkorzystniejszego dla środowiska, nawet gdyby możliwość wskazania racjonalnego wariantu korzystniejszego środowiskowo od  wszystkich analizowanych narzucała się w sposób oczywisty. Wydaje się, że będzie to skutkować znacznym pogorszeniem ochrony środowiska w postępowaniach.

Poza tym projekt ustawy proponuje wiele drobnych zmian dotyczących szczegółów postępowań administracyjnych; w większości sensownych i słusznych. Spośród ważniejszych zagadnień o ogólniejszym znaczeniu:

• odmowa zgody na realizację przedsięwzięcia w przypadku niezgodności przedsięwzięcia z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego byłaby udzielana już na początkowym, a nie na końcowym  etapie postępowania środowiskowego (tak czy inaczej, nie dotyczy to tzw. „inwestycji strategicznych”, realizowanych na podstawie jednej z 18 specustaw, dla których
• raport oddziaływania na środowisko będzie musiał obligatoryjnie zawierać wyniki inwentaryzacji przyrodniczej w formie opisowej i kartograficznej (dotychczas tylko „jeżeli została przeprowadzona”);
• naruszenie warunków decyzji środowiskowej także na etapie eksploatacji, a nie tylko realizacji przedsięwzięcia, będzie przesłanką do wymierzania kary pieniężnej;
• RDOŚ uzyskają podstawę prawną do odmowy uzgodnienia projektu decyzji o warunkach zabudowy dla inwestycji zlokalizowanych na terenie form ochrony przyrody, gdy do wniosku o uzgodnienie tego projektu nie zostanie załączona decyzja o środowiskowych uwarunkowaniach, a jest ona wymagana.  

Projekt przewiduje także zmiany w ustawie Prawo Wodne. Miałby tu zostać dodany przepis upoważniający Wody Polskie  do nabywania w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa nieruchomości, urządzenia wodne lub ich części, niezbędnych do realizacji zadań wynikających z ustawy. Potencjalnie może to dotyczyć np. pasa terenu niezbędnego do renaturyzacji rzeki, w celu osiągnięcia jej celów środowiskowych – przed czym Wody Polskie dotąd się wzbraniały, wskazując na brak uprawnienia ustawowego do nabywania gruntów.

Ponadto, do zgłoszenia wodnoprawnego i do wniosku o pozwolenie wodnoprawne musiałoby być dołączane potwierdzenie skutecznego dokonania zgłoszenia zamierzenia do RDOŚ na podstawie art. 118 ustawy o ochronie przyrody, jeżeli jest wymagane.

 

 

W dniu 6 marca 2022 r., w wieku 69 lat, zmarł Włodzimierz Rudawski – doskonały przyrodnik, leśnik, jeden z członków założycieli Klubu Przyrodników, nasz Kolega i Przyjaciel. Przez pierwsze kilkanaście lat istnienia Klubu był w jego zarządzie, pełniąc funkcję skarbnika, później przez wiele lat był przewodniczącym Komisji Rewizyjnej. Całe swoje dorosłe życie przepracował jako inżynier nadzoru w Nadleśnictwie Trzciel, ale jego pasją były ptaki. Był współautorem pierwszej książki wydanej przez Klub – monografii „Ptaki Ziemi Lubuskiej”, z jego inicjatywy powstał leżący na północ od Trzciela rezerwat  ornitologiczny „Jezioro Wielkie” oraz obszar chroniony Klubu Przyrodników „Łąki nad Obrą”, nad którymi do końca życia sprawował społeczną opiekę. Przez całe życie angażował się w ochronę przyrody i edukację, zawsze znajdował na to czas i nigdy nie odmawiał pomocy. Był człowiekiem niezwykle pogodnym, w ciągu ponad 40 lat znajomości nigdy nie widzieliśmy go zagniewanego czy nie w humorze. Żegnaj Włodziu!     

16 lutego 2022 r. Forest Srewardship Council (FSC Intenational) zakomunikowało, że rozwiązuje Grupę Opracowującą Standard FSC dla Polski. 10-osobowa grupa, w skład której wchodzili 3 przedstawiciele izby ekonomicznej, 3 przedstawiciele izby społecznej, 3 przyrodnicy i zaliczony do Izby Przyrodniczej przedstawiciel Lasów Państwowych, miała opracować nowelizację Krajowego Standardu Gospodarki Leśnej FSC, co jest konieczne w związku z dokonanymi zmianami ramowych  kryteriów i wskaźników międzynarodowych. Grupa pracowała 4 lata i odbyła w tym czasie 39 spotkań i 15 dyskusji online, ale ostatecznie nie udało się jej uzgodnić treści standardu. Przyjęte zasady pracy wymagały do tego consensusu wszystkich izb (społecznej, ekonomicznej i przyrodniczej).

Najbliższy finału był 2 Projekt Standardu Gospodarki Leśnej dla Polski, podawany konsultacjom społecznym od lipca do września 2021. Już w tym projekcie zasygnalizowano jednak punkty, co do których grupie nie udało się osiągnąć wymaganego consensusu. Projekt ten nie był więc autoryzowany przez grupę roboczą,  a tylko przez FSC International. Kluczowe niezgodności dotyczyły:

• Żądania Lasów Państwowych, żeby w nowym standardzie znieść obowiązujący obecnie wymóg pozostawiania co najmniej 5% użytkowanego rębnie drzewostanu, na co nie zgadzali się pozostali członkowie Izby Przyrodniczej;
• Zapisania minimalnego udziału w certyfikowanych lasach tzw. ekosystemów referencyjnych, tj.  drzewostanów pozostawionych bez użytkowania (od lat 90-tych XX w. do 2013 r. certyfikowano większość RDLP Lasów Państwowych używając prowizorycznych standardów z wymogiem 5%, jednak w 2013 r. FSC International narzuciło standard nie zawierający żadnego wymogu procentowego, co spowodowało protest polskich organizacji przyrodniczych i np. wycofanie poparcia Klubu Przyrodnikow dla certyfikacji w systemie FSC). Większość członków Izby Przyrodniczej chciała przywrócenia tego progu, co najmniej na poziomie 3% powierzchni leśnej nadleśnictwa i 5% powierzchni leśnej RDLP, przedstawiciel LP nie był skłonny uzgodnić żadnych progów ilościowych;
• Żądania Lasów Państwowych, żeby dopuścić w skali nadleśnictwa pozyskanie drewna przekraczając przyrost i by dopuścić krótszy nawrót cięć (4 lata zamiast obecnie obowiązujących 5 lat), na co nie zgadzali się pozostali członkowie Izby Przyrodniczej.

Szczegółowy opis tych niezgodności znajduje się w konsultowanym projekcie.

FSC zamierza teraz opracować standard wg tzw. procedury alternatywnej, jako tzw. Przejściowy Standard Krajowy. FSC zapowiada, że w lutym lub marcu 2022 r. utworzy w tym celu nową grupę, tzw. Techniczną Grupę Roboczą (najprawdopodobniej korzystając z przedstawicieli obecnych na polskim rynku firm audytujących), której powierzy dokończenie prac w ciągu ok. 6-9 miesięcy. Projekt nr 2 Standardu zostanie wykorzystany jako początkowy projekt tego procesu. Techniczna Grupa Robocza zapozna się również z uwagami z wrześniowych konsultacji (dotychczasowa grupa nie analizowała całości tych uwag). Przeprowadzone zostaną jeszcze jedne konsultacje publiczne.

Informacja na stronach FSC Polska.

Forest Stewardship Council jest międzynarodową niezależną organizacją, zarządzającą systemem dobrowolnej certyfikacji gospodarki leśnej. Krajowe Standardy Gospodarki Leśnej FSC są podstawą przyznawania certyfikatów FSC. W Polsce certyfikaty takie posiada obecnie większość RDLP Lasów Państwowych z wyjątkiem RDLP Krosno,   RDLP Łódź i RDLP Białystok (w którym certyfikowana jest tylko grupa nadleśnictw bez trzech nadleśnictw w Puszczy Białowieskiej), a także LZD w Siemianicach. Certyfikat FSC powinien być potwierdzeniem, że gospodarka leśna jest prowadzona w sposób chroniący wartości ekologiczne, odpowiedzialny społecznie i sensowny ekonomicznie. Certyfikat FSC jest generalnie ceniony wyżej od innych certyfikatów leśnych, np. PEFC, choć często podnoszone jest, że w ostatnich latach i on ulega dewaluacji. Klub Przyrodników do 2014 r. wspierał certyfikację lasów w systemie FSC, ale wskutek tej dewaluacji, w grudniu 2014 r. uznaliśmy i ogłosiliśmy, ze Znak FSC nie będzie też już dla nas dłużej gwarancją odpowiedzialnego leśnictwa. Mimo to wspieraliśmy obecny proces rewizji polskiego standardu i współuczestniczyliśmy w nim, mając nadzieję że FSC wykorzysta go do odtworzenia swojego autorytetu.

25 stycznia 2022 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę wyrażającą zgodę na przekazanie Komisji Europejskiej listy zmian w sieci obszarów siedliskowych Natura 2000. O projekcie tych zmian sporządzonym przez GDOŚ informowaliśmy w Wiadomości KP z  4 września 2021 r.

Powstaną cztery nowe obszary: Bledzew i Różanki (odcinki leśnych pasów pożarowych porośnięte wrzosem, lubuskie), Kościół w Sławkowie (kolonia nietoperzy, śląskie), Dolina Białej Przemszy (przekształcenie obecnego obszaru 2 ha Torfowisko Sosnowiec-Bory w złożony z pięciu części, 1400-hektarowy obszar o nowej nazwie; wbrew nazwie obejmujący nie tylko odcinki doliny Białej Przemszy, ale także – jak oddzielne enklawy – piaskownie z wykształcającą się w nich roślinnością mechowiskową).  

30 istniejących obszarów będzie powiększonych. Część tych powiększeń to drobne korekty granic, ale część jest bardzo istotna. M. in. do obszaru Czarna Orawa w Małopolsce dodane zostają cenne, a dotąd niechronione dodane torfowiska alkaliczne na Orawie. O prawie 260 ha łąk będzie powiększony obszar Dzika Orlica w dolnosląskiem. Kamieńce w dolinie Kamienicy Nawojowskiej w Małopolsce znajdą się w granicach obszarów Nawojowa i Łabowa. Obszar Dolina Debrzynki (obecnie wielkopolskie) zostanie uzupełniony o 300 ha po pomorskiej stronie doliny (m. in. cenne torfowiska alkaliczne).  Obszar Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy będzie powiększony o ok. 260 ha przyległych borów bagiennych oraz estuarium. Do Ostoi Kozubowskiej dodane zostaną ciepłolubne zarośla wisienki stepowej w Młodzawach. O 900 ha będzie powiększony obszar Ławica Słupska na Bałtyku.

Osiem obszarów będzie zmniejszonych, w wyniku korekty granic. Największe zmniejszenia dotyczyłyby obszarów Dolina Dolnej Kwisy (ok. 86 ha), Rudniańskie Modraszki - Kajasówka (ok. 22 ha), Ostoja Kozubowska (75 ha); w pozostałych przypadkach są to korekty o maksymalnie kilka ha.

Łącznie powierzchnia obszarów siedliskowych Natura 2000 wzrośnie o 4645 ha

Zmiany wynikają z wszczętego przez Komisję Europejską postępowania przeciwnaruszneiowego o niewystarczające wyznaczenie siedliskowych obszarów Natura 2000  przez Polskę. Aktualne rozszerzenie sieci nie załatwia jednak wszystkich problemów; nie realizuje też w pełni obietnic, które Polska już złożyła, uznając w 2019 r. zasadność niektórych zarzutów.

Rząd wyraźnie chce uniknąć włączenia do sieci rozległych wrzosowisk na poligonie w Wędrzynie, dobrze utrzymujących się tam na czynnym poligonie wojskowym. Zamiast nich, do wypełnienia wytkniętej przez KE luki w reprezentacji wrzosowisk w lubuskiem, zaproponował tylko dwa obszary będące kilkukilometrowymi odcinkami porośniętych wrzosem leśnych pasów przeciwpożarowych w Puszczy Barlineckiej (Różanki)  i Skwierzyńskiej (Bledzew).

Powiększając obszar Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy PLH320068, nie włączono pasa wydm w kierunku zachodnim od obecnej granicy obszaru, pozostawiając poza granicą większość dużej populacji lnicy wonnej Linaria odora (mimo, że sytuacja została dokładnie zidentyfikowana w 2018 r. w planie zadań ochronnych obszaru).

Mimo istnienia przesłanek merytorycznych i obietnic złożonych Komisji w 2019 r. przez ówczesnego Ministra Klimatu, w projekcie nie pojawia się utworzenie obszaru Murawy nad Dolną Narwią, powiększenie Ostoi Nadbużańskiej o murawy kserotermiczne w Mielniku, ani objecie obszarem Natura 2000 całej rzeki Iny.

14 lutego 2022 weszła w życie zmiana ustawy o lasach i ustawy o ochronie przyrody z dnia 17 listopada 2021 r.

Zmiana jest reakcją na skargę wniesioną 15 lipca 2021 r. przez Komisję Europejską do Trybunału Sprawiedliwości UE, w której Komisja zarzucała Polsce m. in, że „wprowadzenie w 2016 r. do ustawy o lasach z 1991 r. przepisu art. 14b ust. 3, zgodnie z którym gospodarka leśna prowadzona w oparciu o wymogi dobrej praktyki nie narusza żadnych przepisów dotyczących ochrony przyrody stanowi nieprawidłową transpozycję dyrektyw, ponieważ ignoruje przewidziany w nich obowiązek ustanowienia rygorystycznych systemów ochrony gatunków zwierząt oraz obowiązek ochrony dzikiego ptactwa. W istocie takie nowe brzmienie przepisu art. 14b ust. 3 ustawy o lasach wprowadza szerokie odstępstwo od przepisów dyrektyw i kreuje jedynie fikcję prawną co do zgodności z nakazami ochrony gatunków przewidzianymi w art. 12 i 13 dyrektywy siedliskowej oraz art. 5 i 9 dyrektywy ptasiej. Ponadto artykuł 6 ust. 1 dyrektywy siedliskowej i art. 4 ust. 1 dyrektywy ptasiej wymagają przyjęcia środków ochronnych dla konkretnych obszarów. Zastosowanie art. 14b ust. 3 ustawy o lasach oznaczałoby, że w Polsce nie ma już potrzeby przyjmowania i wdrażania środków ochronnych w odniesieniu do tych konkretnych obszarów”.  Jednak, o ile Komisja sama nie wycofa sprawy (a w skardze był także inny, nie załatwiony dotąd zarzut), obecna zmiana ustawy nie wpłynie na wyrok TSUE, ponieważ Trybunał ocenia zawsze stan z chwili wydania tzw. „uzasadnionej opinii”.

Nowela kasuje niesławny art. 14b ustawy o lasach. Z systemu prawnego wypada więc rozporządzenie Ministra Środowiska z 18 grudnia 2017 r. w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej, ponieważ było wydane na podstawie ust. 2 uchylanego artykułu. Przede wszystkim jednak, przestaje funkcjonować fikcja prawna ust. 3 tego artykułu, w myśl której przyjmowano z samej mocy ustawy, że „Gospodarka leśna wykonywana zgodnie z wymaganiami dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów art. 51 i art. 52 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody”. To ten przepis był od 2016 r. źródłem rażącej niezgodności z prawem UE.

Nowela dodaje nowy art. 52b w ustawie o ochronie przyrody, dając ministrowi właściwemu ds. środowiska nową delegację do wydania nowego rozporządzenia w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej. Tym razem to rozporządzenie ma być obowiązkowe do stosowania przez właścicieli i lasów (choć bez sankcji za naruszenia), a nie dobrowolne jak dotychczas.

Delegacja do wydania rozporządzenia określa przesłanki, wg których co do zasady ma ono zapobiegać naruszeniom prawa europejskiego wobec gatunków chronionych, ale „uwzględniając cele i zasady gospodarki leśnej określone w ustawie z dnia 28 września 1991 r. o lasach, a także wymogi gospodarcze, społeczne i kulturowe”. Powielono tu jednak istotny błąd tłumaczenia treści dyrektywy siedliskowej, polegający na użyciu, w miejscu angielskiego deliberate, słowa „celowe” zamiast „umyślne”, co bezpodstawnie zawęża zakres ochrony  (umyślność obejmuje także bezmyślność i np. niezachowanie należytej staranności; TSUE kilkukrotnie orzekał że to też musi być zabronione).  Nie jest jasne, czy skorzystanie z tego błędu było celowe, czy tylko umyślne.

Jak na razie, nie wydano przedmiotowego rozporządzenia o wymogach dobrej praktyki. Jego projekt został jednak ujawniony w ramach prac nad ustawą – był zbliżony do wcześniejszego rozporządzenia z 18 grudnia 2017 r. w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej, ale w wielu punktach miał istotne wady sprawiające, że nie realizowałby skutecznie delegacji ustawowej.

Przy okazji jednak do ustawy wprowadzono przepis, wykraczający poza uwzględnienie zarzutów KE, a zmierzający do ograniczenia ochrony gatunkowej niektórych gatunków w lasach. Z art. 52 ust 5 ustawy, mówiącego że odstępstwo od zakazów ochrony gatunkowej zwierząt, dotyczące wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej lub rolnej jeżeli technologia prac uniemożliwia przestrzeganie zakazów, nie dotyczy gatunków wymienionych w załączniku II i  IV dyrektywy siedliskowej, a także chronionych gatunków ptaków usunięto odniesienie do załącznika II dyrektywy. Tym samym, stworzono podstawy, by zwolnić leśników z przestrzegania ochrony gatunkowej przynajmniej niektórych zwierząt – tych ujętych w załączniku II, ale nie w zał. IV dyrektywy siedliskowej.  Wymagałoby to wprawdzie jeszcze wprowadzenia analogicznej zmiany do rozporządzenia o ochronie gatunkowej zwierząt. To potencjalne osłabienie ochrony dotyczyłoby w szczególności rzadkich gatunków ksylobiontów „naturowych”: jelonka rogacza, ponurka Schneidera, zgłębka bruzdkowanego, pogrzybnicy  Mannerheima, średzinki, pilnicznika fiołkowego, ale także poczwarówek i ryb.

Na portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego udostępniono 2.02.2022 projekt ustawy o parkach narodowych. Nietransparentne prace nad tą ustawą trwały w Ministerstwie Środowiska, a później w Ministerstwie Klimatu i Środowiska, co najmniej od początków 2019 r. – o pierwszym projekcie pisaliśmy w Wiadomościach KP w  maju 2019 r.  O istnieniu projektu ustawy kilka miesięcy temu informowało także Ministerstwo, nie pokazało wówczas jednak żadnego konkretnego projektu. Nowa ustawa miałaby wyjąć z ustawy o ochronie przyrody przepisy dotyczące parków narodowych. Miałaby wejść w życie od 1 stycznia 2023 r.

 

Projekt można znaleźć na stronach Rządowego Centrum Legislacyjnego.   Ministerstwo oczekuje na uwagi w ramach konsultacji społecznych do 23 lutego 2022.

 

Projekt przewiduje m. in. następujące zmiany w stosunku do stanu obecnego:

• Utrata osobowości prawnej poszczególnych parków narodowych. W to miejsce, jedna państwowa osoba prawna „Polskie Parki Narodowe” (PPN), z zapisaną w ustawie siedzibą w Czerwińsku nad Wisłą, składająca się z dyrekcji i poszczególnych parków. Centralny budżet wszystkich parków i centralny roczny plan działalności; centralnie koordynowany monitoring, działalność naukowa, działalność edukacyjna, współpraca międzynarodowa. Poszczególne parki narodowe zachowałyby ograniczone prawo udzielania zamówień publicznych i zawierania umów „w imieniu oraz na rzecz interesów majątkowych Polskich Parków Narodowych”. Rada Polskich Parków Narodowych złożona  z przewodniczących Rad Naukowych poszczególnych parków;
• Zniesienie konkursów na dyrektorów parków. Dyrektorzy parków i dyrektor PPN swobodnie powoływani przez Ministra (wymóg m. in. 6-letniego stażu pracy w ochronie środowiska);
• Lustracja wszystkich pracowników parków narodowych zajmujących stanowiska kierownicze (tj. kierujących zespołem >  2 osób) i zakaz pracy przy jej negatywnym wyniku;
• Możliwość odwoływania w toku kadencji członków Rady Naukowych parków przez Ministra (jednak, sprzeczne zapisy co do możliwości odwołania członków obecnych Rad Naukowych, których członkowie pełnią nadal funkcję do upływu kadencji);
• Zmiana nazewnictwa stref ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej – miałyby się nazywać odpowiednio „obszar ochrony i obserwacji procesów naturalnych”, „obszar aktywnej ochrony różnorodności biologicznej” oraz „obszar ochrony krajobrazu”;
• W celach parku narodowego wyeksponowana jako jeden z celów „ochrona ekosystemów naturalnych lub zbliżonych do naturalnych charakterystycznych dla danego obszaru oraz zachodzących w nich procesów przyrodniczych” ; dodany cel „ochrony dziedzictwa kulturowego, materialnego i niematerialnego”;
• Przywrócenie deklaratywnej normy „Wszelkie działania na obszarze parku narodowego powinny być podporządkowane ochronie przyrody. Pierwszeństwo mają działania służące realizacji celów parku narodowego”;
• Ochrona przyrody parku narodowego (a nie tylko utworzenie lub powiększanie parku) zadeklarowana jako cel publiczny. Skutkuje to np. możliwością wywłaszczenia gruntu w strefie ochrony krajobrazowej, jeżeli w innym sposób nie da się realizować ochrony.
• Zamiast planów ochrony, miałyby funkcjonować „strategie ochrony parku narodowego” (bezterminowe; zakres zbliżony do obecnych 20-letnich planów ochrony, jednak zawierające „narzędzia i sposoby ochrony przyrody” zamiast szczegółowych zadań; ustanawiane przez Ministra ) i wynikające ze strategii „plany zarządzania” (na 1-5 lat, zawierające działania ochronne z zakresem i lokalizacją, ich koszty i źródła finansowania oraz ryzyka) zatwierdzane przez Dyrektora PPN.  Do czasu ustanowienia strategii, funkcjonowałyby, jak dziś, zadania ochronne zatwierdzane zarządzeniem Ministra. Przepisy oznaczają automatyczną utratę mocy obecnie obowiązujących dla niektórych parków planów ochrony (z wyjątkiem zakresu Natura 2000);
• Konieczne byłoby nowe rozporządzenie określające zakres prac koniecznych do sporządzenia projektu strategii ochrony parku narodowego, tryb sporządzania projektu strategii, tryb dokonywania zmian w strategii ochrony parku narodowego. Formalnie ta zmiana kasowałaby dorobek dotychczasowych prac  poszczególnych parków w kierunku opracowania planów ochrony (choć być może część materiałów dałoby się wykorzystać);
• Projekt strategii ochrony parku poddawany postępowaniu z udziałem społeczeństwa i opinii rad gmin (przyjmuje się milczącą opinię pozytywną gminy po upływie termin wyznaczonego przez dyrektora parku, nie krótszego niż 30 dni);
• Rezygnacja z ujmowania „zakresu Natura 2000” w dokumentach planistycznych parku narodowego. W Konsekwencji (nie wiedzieć czy zamierzonej), obszar parku narodowego byłby – oprócz własnych strategii , planów lub zadań - objęty zakresem planu zadań ochronnych ustanawianych przez RDOŚ bez uzgodnienia z parkiem.
• Funkcja korytarza ekologicznego wskazana jako jeden z celów istnienia otuliny parku narodowego. Przebieg korytarzy ekologicznych w parku i otulinie obowiązkowo określany w strategii ochrony parku narodowego;
• Ułatwienie zmniejszania parków narodowych – możliwe w przypadku „utraty wartości przyrodniczych lub kulturowych” (obecnie jest możliwe w przypadku „utraty wartości przyrodniczych i kultowych”);
• Wbrew wcześniejszym wersjom projektu i wbrew zapowiedziom rządu o „ułatwieniu tworzenia parków narodowych”, utrzymanie prawa veta samorządu wobec określenia lub zmiany granic parku narodowego (z wyjątkiem włączania  w granice parku nieruchomości których właścicielem jest park); jednak możliwość „milczącej zgody” samorządu przez niezajęcie stanowiska w ciągu 30 dni;
• Zniesienie opiniowania określenia lub zmiany granic parku narodowego przez „zainteresowane organizacje pozarządowe”, na rzecz postępowania z udziałem społeczeństwa;
• „W przypadku utworzenia parku narodowego, wraz z projektem rozporządzenia, o którym mowa w ust. 1, opracowuje się program działań na rzecz rozwoju jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się powyższe zmiany, wraz ze wskazaniem źródeł finansowania określonych działań”, po zaopiniowaniu przez organy samorządu terytorialnego przyjmowany uchwałą Rady Ministrów;
• Zakaz prowadzenia działalności komercyjnej (obecnie jest zakaz działalności „wytwórczej, handlowej i rolniczej”) poza miejscami udostępnionymi;
• Zakaz „przebywania, a także przemieszczania się w ruchu lądowym, wodnym i powietrznym” poza miejscami udostępnionym (obecnie jest zakaz „ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem”);
• Zakaz „przebywania ze zwierzętami domowymi, w szczególności psami i kotami” poza miejscami udostępnionymi (obecnie jest tylko zakaz wprowadzania psów);
• Zakazy „organizacji imprez” (>60 osób); „filmowania lub fotografowania, w celach komercyjnych; startowania, latania i lądowania statkami powietrznymi bez napędu, balonami, lotniami, motolotniami i paralotniami”; „używania dronów”;
• Miejsca udostępniane określane zarządzeniem dyrektora parku. Jednak, rezygnacja z określania „maksymalnej liczby osób mogących przebywać jednocześnie w tych miejscach”. Brak delegacji do określania sposobów korzystania z tych miejsc, czasu lub okresów ich udostepnienia, ewentualnych limitów osób;
• Zakaz wjazdu, wstępu, używania lodzi nie dotyczy wykonujących czynności służbowe pracowników Ministerstwa Środowiska, Polskich Parków Narodowych, GIOŚ i WIOS, geodetów i kartografów, podmiotów zarządzających gruntami Skarbu Państwa; funkcjonariuszy organów odpowiedzialnych za bezpieczeństwo i porządek publiczny;
• Dyrektor parku może zezwalać na prowadzenie badań naukowych, organizację imprez, filmowane lub fotografowanie do celów komercyjnych (nie może zezwolić na wstęp lub wjazd do swojego parku!);
• Dyrektor Polskich Parków Narodowych, jeżeli jest to uzasadnione potrzebą ochrony przyrody, wykonywaniem badań naukowych, celami edukacyjnymi, turystycznymi, rekreacyjnymi, sportowymi, kulturowymi lub kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na przyrodę parku narodowego, po zasięgnięciu opinii dyrektora parku narodowego, może zezwolić na odstępstwa od pozostałych zakazów;
• Minister może zezwolić na odstępstwo od wszystkich zakazów w celu realizacji inwestycji celu publicznego (obecnie tylko inwestycji liniowej lub telekomunikacyjnej). Otwiera drogę do odstępstw np. na obszar narciarski albo zbiornik wodny.
• Warunki „gospodarczego wykorzystywania obszarów objętych ochroną krajobrazu przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub osoby fizyczne oraz wykonywania prawa własności” określane w strategii ochrony parku narodowego. Jednak, zwolnienie z zakazów w tym celu w ochronie krajobrazowej warunkowane ogólną „zgodnością z celami parku narodowego” (ale nie zgodnością z warunkami określonymi w strategii!);
• Literalnie przyznana możliwość nabywania przez parki narodowe nieruchomości poza granicami parku, jeżeli służą one osiąganiu celów parku;
• Stałe dofinansowanie parków narodowych przez Lasy Państwowe w wysokości a 25% planowanego stanu Fundusz Leśnego na początek danego roku, nie mniej niż 35 mln zł rocznie (zamiast obecnego dofinansowywania celowego poszczególnych zadań wybieranych przez Lasy Państwowe);
• Swobodne określanie przez dyrektorów parków opłat za udostępnianie (w tym biletów za wstęp do parku). Wysokie sankcje za brak biletu (oplata dodatkowa w wysokości 50-krotności jego ceny; 40-krotność ceny biletu za nieudowodnienie dokumentem prawa do ulgi lub zwolnienia; odpowiedzialność wykroczeniowa za brak biletu i niewniesienie opłaty dodatkowej);
• Ograniczenie, do wyznaczonych przez dyrektora parku, dróg bezpłatnego udawania się do plaż lub miejsc kultu religijnego;
• Zapis ustawowy „Dyrektor parku narodowego nie ponosi odpowiedzialności za wypadki zaistniałe na obszarze parku narodowego poza miejscami udostępnionymi (…) oraz za wypadki spowodowane przez zjawiska i procesy naturalne, w szczególności spowodowane przez warunki atmosferyczne;
• Obecni dyrektorzy parków narodowych pozostają na stanowiskach do czasu odwołania.
• Ustawa zawiera wrzutki dotyczące innych form ochrony przyrody i innych zagadnień, np. tryb współpracy ministrów przy ustanawianiu obszarów ptasich Natura 2000, konieczność nowego rozporządzenia w sprawie sporządzania planów ochrony rezerwatu i parku krajobrazowego.

Komisja Europejska opublikowała ostateczną wersję dokumentu „Criteria and guidance for protected areas designations” (w języku angielskim):

Wytyczne odnoszą się do przyjętych w 2020 r. przez Radę Ministrów UE celów Europejskiej Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej do 2030 „przywracanie przyrody do naszego życia”, jakimi są:  

• objęcie ochroną prawną, do 2030 r., 30% powierzchni lądowej (wraz  wodami śródlądowymi) i 30% mórz w UE;
• z czego 1/3 czyli co najmniej 10% lądu i 10% mórz, ma być objęte ochroną ścisłą.

Od dawna oczekiwany dokument Komisji interpretuje w szczególności, jakie warunki powinny spełniać „obszary chronione” by można je zaliczyć na cel 30%, i jak należy rozumieć „ochronę ścisłą”, której dotyczy „cel 10%”.

Cele procentowe mają się odnosić do całych regionów biogeograficznych (np. Alpejskiego, Kontynentalnego) i całych mórz (np. Bałtyku), nie do terytorium i wód każdego państwa. Oczekuje się, że wszystkie państwa członkowskie UE  przyczynią się do osiągnięcia tych celów w stopniu proporcjonalnym do swoich wartości przyrodniczych i do swojego potencjału odbudowy przyrody. Każde państwo członkowskie przedłoży Komisji wykaz istniejących obszarów chronionych które spełniają kryteria oraz deklarację wyznaczenia nowych obszarów (w tym w zakresie ochrony ścisłej). Te przedłożenia będą przedmiotem dyskusji (w I połowie 2023 r.) w formule zbliżonej do tzw. seminarium biogeograficznego. W wyniku takiej dyskusji, państwa członkowskie mogą zostać poproszone o zrewidowanie swoich zobowiązań, tak aby wszyscy przyczyniali się w proporcjonalny sposób do osiągnięcia celów.

 

„Obszary chronione” to sieć Natura 2000 i te krajowe obszary chronione, które spełniają minimalne wymogi. Oczekuje się, że będą one wyznaczone wg kryteriów ekologicznych, jako obszary kluczowe dla ochrony różnorodności biologicznej, w tym siedlisk przyrodniczych i gatunków (ale nie tylko tych objętych dyrektywą siedliskową, lecz także tych, których ochrona jest ważna na szczeblu krajowym).  Państwa członkowskie powinny najpierw dokończyć wyznaczane sieci Natura 2000 likwidując pozostające jeszcze luki; następnie wskazać obszary które nie są i nie będą musiały być włączone do sieci Natura 2000, ale są ważne dla zwiększenia spójności sieci Natura 2000 i poprawy łączności między obszarami Natura 2000, w tym transgranicznie; następnie wskazać gatunki i siedliska wymagające ochrony krajowej, w tym ujęte na Czerwonych Listach; a następnie sprawdzić czy są wystarczająco ujęte w istniejących obszarach chronionych i w razie potrzeby utworzyć nowe. Mogą to być obszary renaturyzacji. Priorytet należy przyznać ochronie ekosystemów wychwytujących i magazynujących węgiel, np. torfowiskom, obszarom przybrzeżnym, morskim; starym lasom itp.

Każdy obszar chroniony zaliczany na  „cel 30%” musi mieć zidentyfikowane wartości przyrodnicze dla których jest chroniony, określone indywidualne cele i środki ochrony, a skuteczność ochrony musi  być regularnie weryfikowana, tj. musi być prowadzony monitoring realizacji celów ochrony obszaru.

Dopuszcza się zaliczenie na cel 30% także obszarów wyznaczanych prawnie w innych celach niż ochrona przyrody (np. obszary wodochronne, obszary ograniczonego rybołówstwa, tereny wojskowe z ograniczonym dostępem), jeżeli konsekwencją ich wyznaczenia jest stosowanie środków chroniących skutecznie i długoterminowo różnorodność biologiczną. Są to tzw. OECMs (skrót od „other effective area-based conservation measures”). Także w tym przypadku warunkiem jest istnienie celu ochrony, stosowanie środków ochronnych I monitoring.

„Obszary ściśle chronione” mają być podzbiorem w/w „obszarów chronionych”. Można je wyznaczyć za pomocą określonych krajowych instrumentów prawnych, takich jak rezerwaty przyrody, poprzez określone długoterminowe umowy, albo jako prawnie zdefiniowane strefy w większym obszarze chronionym ogólnie (np. za pomocą strefowania w planie ochrony).

Celem „ochrony ścisłej” ma być „zachowanie ochrona lub odtworzenie integralności  obszaru przyrodniczego o wysokiej różnorodności biologicznej z jego podstawową struktura ekologiczną i wpieranie procesów naturalnych. Procesy naturalne powinny pozostać w zasadzie niezakłócone presją człowieka i zagrożeniami, tak wewnętrznymi jak i zewnętrznymi”. Ścisła ochrona nie jest jednak celem samym w sobie, ale ma służyć ochronie ekosystemów które mogą rozwijać się dzięki naturalnym procesom, takim jak naturalne lasy, torfowiska wysokie, morskie łąki trawy morskiej.

Warunek pozostawienia procesów naturalnych w zasadzie niezakłóconych przez człowieka sprawia, że często tak rozumiana ochrona ścisła będzie ochroną bierną, z dopuszczeniem tylko ściśle ograniczonych interwencji zapobiegających zagrożeniom (zapobieganie pożarom, kontrola gatunków obcych), badan naukowych i nieszkodliwych dla przyrody form rekreacji.

Jednak, na poczet „obszarów ściśle chronionych” będzie można zaliczyć także obszary, na których stosuje się ochronę czynną podtrzymującą lub wzmacniającą naturalne procesy. Ingerencja musi wówczas jednak być ograniczona tylko do działań niezbędnych do odtworzenia lub zachowania siedlisk i gatunków, dla których obszar został wyznaczony (np. koszenie łąki w sposób optymlizujący jej walory przyrodnicze;  kontrola dzikich zwierząt kopytnych w celu zapewnienia dobrego stanu siedlisk i gatunków będących celem obszary chronione, gdy naturalne drapieżnictwo jest niewystarczające). Jednak, działania interferujące z naturalnymi procesami, ale nie podtrzymujące ani nie wzmacniające ich, nie są dozwolone.

Przykładowo, „obszarami ściśle chronionymi” są obszary kategorii I IUCN (rezerwaty ścisłe i obszary Wilderness) i niektóre strefy obszarów kategorii II IUCN (parków narodowych).

Obszary objęte ochroną ścisłą muszą mieć sens funkcjonalny, np. muszą być wystarczająco duże, aby kluczowe procesy naturalne przebiegały w sposób niezakłócony. Mogą być potrzebne strefy buforowe, otaczające takie obszaru, ale niezaliczone na ich powierzchnię. Takie obszary chronione mogą być ważnym elementem renaturyzacji, zwłaszcza tam gdzie wartości przyrodnicze mogą być przywrócone przez samo  zatrzymanie lub ograniczenie niektórych presji ze strony człowieka

Ochronie ścisłej powinny zostać podane wszystkie lasy naturalne i tzw. starolasy (old-growth forests). Państwa członkowskie powinny pilnie zaangażować się w identyfikację i monitorowanie takich lasów i zapewnienie braku pogorszenia ich stanu do czasu objęcia ochroną. Ścisłej ochronie powinny być podane także znaczące obszary (ale niekoniecznie całość) innych ekosystemów bogatych w węgiel, jak: torfowiska, łąki, tereny podmokłe, namorzyny i łąki trawy morskiej.

Obszary objęte ścisłą ochroną muszą mieć jasne cele ochrony, specyficzne dla danego obszaru. Ścisła ochrona oznacza, zgodnie ze strategią, pozostawienie naturalnych procesów w stanie zasadniczo niezakłóconym. Oczekuje się zatem, że środki zarządzania będą ograniczone do czynności absolutnie niezbędne do wspomagania lub wzmacniania naturalnych procesów, takich jak zapobieganie pożarom i ich gaszenie, zarządzanie wypalaniem w celu ochrony przyrody, kontrola gatunków inwazyjnych itp., proporcjonalnie do zidentyfikowanych zagrożeń.  Plany zarządzania specyficzne dla obszaru lub równoważne narzędzia zbędą musiały określić, w zależności od wymagań ekologicznych obszaru i przewidywanych scenariuszy klimatycznych, jakie działania są zgodne ze ścisłą ochroną terenu i pod jakimi warunki. Wszystkie takie działania muszą być regulowane, kontrolowane i monitorowane.

1 lutego 2022, po ponad roku od rytualnych konsultacji społecznych projektu, wejdzie w życie rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków.

 

Treścią zmiany jest korekta granic 19 ptasich obrazów Natura 2000.

26 listopada 2020 r. informowaliśmy o projekcie tego rozporządzenia: "...Niektóre z tych zmian są rozważane już od ponad 5 lat.

• Najważniejszą  zmianą jest powiększenie obszaru Gorce o ok. 830 ha, w celu włączenia do obszaru kompletu gorczańskich tokowisk głuszca – obecnie największe tokowisko pozostaje poza granicami obszaru, co wielokrotnie bywało słusznie krytykowane;
• Obszar Bagno Całowanie ma być powiększony o ok. 680 ha, przez włączenie kompleksu łąk i zarośli w dolinie rzeki Jagodzianki stanowiących siedliska derkacza;
• Obszar Jeziorsko ma być powiększony o ok. 160 ha (dopasowanie granic do działek, włączenie dodatkowych siedlisk krakwy i brzegówki);
• Obszar Puszcza Sandomierska ma być powiększony o ok. 120 ha u fragmentów lasów i łąk ze stanowiskami bociana czarnego, orlika krzykliwego, błotniaka stawowego, trzmielojada oraz derkacza;
• Obszar Zbiornik Otmuchowski ma być skorygowany przez dociągniecie granicy do działek i włączenie pozostawionej obecnie poza granica kolonii lęgowej czapli;
• Obszary Karkonosze, Łęgi Odrzańskie, Torfowiska Orawsko-Nowotarskie maja zostać zintegrowane do wspólnych granic z odpowiadającymi im obszarami siedliskowymi i stać się obszarami typu PLC (ptasio-siedliskowe obszary o wspólnych granicach), co będzie oznaczać także zmianę ich kodu. Wymaga to niewielkich powiększeń obszarów ptasich;
• Obszar zintegrowany Ujście Warty PLC080001 ma być skorygowany przez włączenie Fortu Sarbinowo (zimowisko nietoperzy) ale wyłączenie miejscowości Czarnów, co oznacza zmniejszenie o ok. 80 ha;
• Obszar Ostoja Warmińska ma być skorygowany przez dociągniecie granicy do działek i włączenie ok. 80 ha siedlisk żurawia, dzięcioła średniego, dzięcioła białogrzbietego i błotniaka stawowego;
• Obszary: Zbiornik Turawa, Pogórze Przemyskie, Góry Słonne, Jezioro Oświn i Okolice, Lasy Skaliskie, Dolna Odra mają być skorygowane przez dociągniecie granicy do działek, co zmienia ich powierzchnię o kilka-do kilkudziesięciu hektarów;
• Obszar Zbiornik Nyski ma być skorygowany przez dociągniecie granicy do działek i wyłączenie (zdaniem GDOŚ, bez wpływu na przedmioty ochrony) osadników  przy kopalni surowców mineralnych Wójcice;
• Obszar Bagienna Dolina Narwi ma być zmniejszony o ok. 300 ha przez wyłączenie drogi krajowej nr 8 oraz „terenów przemysłowych i zurbanizowanych w gminie Choroszcz” (zdaniem GDOŚ, bez wpływu na przedmioty ochrony);
• Obszar Przełomowa Dolina Narwi ma być zmniejszony o ok. 250 ha terenów rolniczych, wykraczających poza granice Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi.
• W efekcie wprowadzonych zmian łączna powierzchnia obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 w Polsce ma się zwiększyć się o ok. 4 830 ha, tj. o ok. 0,1%.

Ogłoszone obecnie konsultacje publiczne są tylko rytualne: zmiany te zostały już zatwierdzone przez Radę Ministrów uchwałą nr 16 z dnia 8 lutego 2019 r. i uchwałą nr 155 z dnia 10 grudnia 2019 r. i zostały już przekazane Komisji Europejskiej – co w OSR podnoszone jest jako główna przesłanka zobowiązująca do wydania rozporządzenia.”

 

1 lutego 2022 wejdzie w życie rozporządzenie Rady Ministrów „w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego”, zmieniające granice Parku i otuliny. Włączono do parku ok 63-hektarową enklawę lasów w gminie Waśniów, położoną daleko od głównego kompleksu. Z granic Parku wyłączono, mimo braku spełnienia ustawowej przesłanki „bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych” , ok. 1.3 ha terenu na Świętym Krzyżu. Dokonano wielu innych zmian porządkujących granicę. Zmieniono granice otuliny Parku.

Wydanie tego rozporządzenia poprzedzone było protestami społecznymi i licznymi opiniami, w tym Rady Naukowej SPN, wskazującymi na bezprawność wyłączania gruntów z granic parku narodowego, bez zaistnienia bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych na terenie wyłączanym spod ochrony (art. 10 ust 1a ustawy o ochronie przyrody). Wątpliwości w tym zakresie wyrażała także Komisja Prawnicza Rządowego Centrum Legislacji. Mimo to, Rada Ministrów zrobiła, o co wnioskował Minister Środowiska.

Minister Środowiska, skupiony na uzasadnianiu naruszenia art. 10 ust 1a ustawy, w  procesie konsultacji zupełnie zignorował (nie zamieścił nawet w podsumowaniu konsultacji i nie odniósł się do nich w żaden sposób!) inne uwagi, dotyczące  m. in.:

• wadliwego merytorycznie kształtu powiększenia w gminie Waśniów (objęło tereny o przeciętnej wartości przyrodniczej, a pominęło przylegle tereny cenniejsze);
• sygnalizowanej od dawna potrzeby powiększenia Parku w kierunku zachodnim, w rej. uroczyska Psarski Dół (obecna granica dzieli kompleks cennych świerkowo-jodłowych borów torfowcowych);
• wadliwego zaprojektowania otuliny (dodając kompleks w gminie Waśniów, Minister zapomniał odpowiednio powiększyć otulinę, tak by otuliła także ten kompleks)

Minister w procesie prac nad tym rozporządzeniem kilkukrotnie dopuścił się także nieudostępnienia informacji publicznej, najpierw ukrywając sam fakt prac, a później ignorując wnioski o udostępnienie formy kartograficznej proponowanych zmian.

30 grudnia 2021 r. opublikowane zostało zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Szczecinie w sprawie rezerwatu przyrody Łazy.

 

Zarządzenie, które wejdzie w życie 13 stycznia 2022 r., powiększa rezerwat o ok. 45 ha bagiennych lasów, na pn-zach. od dotychczasowych granic rezerwatu. W obszarze powiększenia znaleziono różne stadia rozwojowe bagiennych olsów, brzeziny bagienne, łęgi olszowe i natorfowe postaci lasów brzozowo-dębowych; zarośnięte chronionym wiciokrzewem pomorskim „tworzącym miejscami trudny do przebycia gąszcz”; z cenną florą roślin zarodnikowych m. in. Odonotoschisma denudatum, Nowelia curvifolia, Cephalozia catenulata, Sphagnum girgensohni, Sphagnum riparium. Rezerwat (uznany pierwotnie w 2007 r.) po powiększeniu będzie miał 265,33 ha powierzchni.   

Do 22 grudnia 2021 r. Polska, jak wszystkie inne państwa UE, miała obowiązek – zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną UE - przyjąć zaktualizowane plany gospodarowania wodami w dorzeczach (tzw. 2aPGW) , zawierające m. in. program środków doprowadzających do osiągnięcia, najpóźniej w 2027 r., celów środowiskowych (w większości przypadków tzw. dobrego stanu wód) dla wszystkich wód i dla obszarów chronionych zależnych od wód.

 

Jednak, 17 listopada 2021 r. Sejm uchwalił ustawę „o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw”, w której przemycono przepis zmieniający ustawę Prawo Wodne, tak że „plany gospodarowania wodami na obszarach dorzeczy – (…) podlegają przeglądowi i aktualizacji do dnia 22 grudnia 2022 r.”. Tym samym uchwalono, że termin realizacji obowiązku Dyrektywy Polska przedłuża sama sobie o rok…  W poprawkach Senatu, i tak zresztą odrzuconych przez Sejm 17 grudnia, nie odniesiono się do tego aspektu. 20 grudnia prezydent podpisał ustawę, a 21 grudnia została ona opublikowana w Dzienniku Ustaw.

 

Podobnie, do 22 grudnia 2022, przedłużono termin aktualizacji Planów Zarządzania Ryzykiem Powodziowym (aPZRP).

 

Uchwalenie w/w przepisu w Sejmie 17 listopada nastąpiło niemal jednogłośnie, przy pełnej współpracy rządu i opozycji: 418 głosami na 424 głosujących, przy braku głosów przeciwnych i tylko 6 głosach wstrzymujących się  - 5 z Konfederacji i 1 z KO: wyniki głosowania.  Tym samym, Sejm niemal jednogłośnie postanowił o świadomym naruszeniu przez Polskę Ramowej Dyrektywy Wodnej.

 

Nie wiemy, jakie i czyje zamiary stały za w/w zmianą ustawową; na pewno jednak nie ma ona nic wspólnego z epidemią COVID-19. Prace nad tymi planami postępowały dotychczas bez żadnych zakłóceń „epidemicznych” a powodem opóźnień było tylko udzielanie zamówień publicznych.  W październiku skończyły się półroczne konsultacje publiczne projektów tych planów. Przedkladane wówczas projekty nie były dobrej jakości (dotyczy szczególnie aPZRP – por. komentarze Greenmind i R. Koniecznego), ale dotychczas nikt się takimi drobiazgami nie przejmował; trudno więc przypuszczać że przyczyną jest chęć poprawienia planów.

Komisja Europejska opublikowała wytyczne „Usuwanie barier dla renaturyzacji rzek”. Są to wytyczne do wdrożenia jednego z celów Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej do roku 2030 – odtworzenia 25 tys. km „rzek swobodnie płynących”. Dostępne są pod adresem: https://ec.europa.eu/environment/publications/guidance-barrier-removal-river-restoration_en

 

Wytyczne wyjaśniają pojęcie „rzeki swobodnie płynącej” jako rzeki zachowującej ciągłość podłużną, ciągłość poprzeczną (łączność z równiną zalewową), ciągłość wertykalną (łączność z wodami gruntowymi i z atmosferą) i naturalną zmienność przepływów w czasie. W konsekwencji „bariery” rozumiane są szeroko! To nie tylko przegrody poprzeczne, ale także wszystkie struktury oddzielające rzekę od równiny zalewowej (nadmiernie przegłębione koryto, umocnienia brzegów, narzuty kamienne, wały. „Usuwania barier” nie można sprowadzać tylko do usuwania poprzecznych tam i przegród (tzw. dam removal), a tym bardziej do budowy przepławek.

Wytyczne wyjaśniają związek usuwania barier z celami Ramowej Dyrektyw Wodnej. Koncentrują się na proponowanych procedurach prioryteyzacji barier do usunięcia. Zawierają także wykaz instrumentów finansowych UE, które mogą być wykorzystane.

Trybunał Sprawiedliwości UE 28 października 2021 wydał ważny wyrok w sprawie C-357/20, dotyczącej ochrony chomika. Wyrok jest dostępny na stronie TSUE.

 

TSUE odpowiadał na pytanie prejudycjalne sądu w Wiedniu: Developer podjął prace związane z budową budynku na terenie, na którym miały siedlisko chomiki, zamówił biegłego który sporządził mapę wejść do nor  i ustalił, czy nory te były zamieszkane czy też nie. Przedsiębiorca, nie naruszając zajętych nor, zlecił zdjęcie warstwy roślinnej, uprzątnięcie miejsca budowy, budowę drogi budowlanej i budowę parkingu w bezpośrednim sąsiedztwie wejść do nor, zakładając że skłoni w ten sposób chomiki  do przeniesienia  się na teren sąsiedni. Zniszczył też nie zasiedlone nory. Miasto Wiedeń ukarało dewelopera za naruszenie przepisów o ochronie gatunkowej.

 

Trybunał potwierdził, że zapisany w Dyrektywie Siedliskowej „zakaz [choćby nieumyślnego] pogarszania stanu lub niszczenia terenów rozrodu lub odpoczynku” zwierząt z załącznika IV dyrektywy siedliskowej dotyczy nie tylko wąsko pojmowanych miejsc rozrodu (nory, pojedynczego drzewa itp.), ale także ich otoczenia decydującego o funkcjonalności takiego miejsca. Tj. że także zmiany wprowadzone w otoczeniu samego „miejsca rozrodu”, jeżeli tylko pogarszają funkcjonalność takiego miejsca, muszą być zabronione i penalizowane. „Ochrona terenu rozrodu chronionego gatunku zwierząt zostałaby pozbawiona skuteczności (effet utile), gdyby celem lub skutkiem działalności ludzkiej prowadzonej na obrzeżach tego terenu było to, że ten gatunek zwierząt nie odwiedzałby już danego terenu rozrodu”.  

 

Trybunał stwierdził też, że ochrona terenów rozrodu chronionego gatunku zwierząt, w żadnym razie nie ogranicza się w czasie do okresu konkretnego i faktycznego zamieszkiwania lub okresu ciąży i ewentualnego okresu wychowu tego gatunku zwierząt. Przeciwnie, ochrona ta rozciąga się również na tereny rozrodu, które nie są już zajmowane, jeżeli istnieje wystarczająco wysokie prawdopodobieństwo, iż gatunek chroniony powróci na te tereny.

 

Jest to już kolejny wyrok TSUE w sprawie ochrony chomika, który tym samym staje się  – obok zółwia karetta – gatunkiem chronionym najczęściej pojawiającym się w sprawach przed Trybunałem. Wcześniej TSUE podobnie orzekał o chomikach w sprawach C‑477/19 (dotyczyło interpretacji „terenów odpoczynku” w tej samej sytuacji faktycznej co w/w) oraz C-383/09 (Trybunał uznał że bierność Francji wobec swoich rolników zmieniających strukturę upraw w sąsiedztwie nor chomika również narusza zakaz pogarszania stanu terenów rozrodu. bo nory bez odpowiedniego zaplecza żerowego stają się niefunkcjonalne). Zapadłe na przykładzie chomika konkluzje są jednak bardziej uniwersalne i dotyczą wszystkich gatunków z załącznika IV – choćby dylematu, czy ochrona zgniotka cynobrowego wymaga tylko zachowania konkretnego zasiedlonego drzewa, czy całego fragmentu lasu.

 

21 października 2021 r. TSUE ogłosił opinię rzecznika Generalnego w innej sprawie C-463/20, dotyczącej ochrony gatunkowej. Rzecznik Generalny TSUE uważa, że warunki zezwolenia na odstępstwo od ochrony gatunkowej w związku z przedsięwięciem poddawanym ocenie oddziaływania na środowisko muszą być analizowane nie tylko w postępowaniu derogacyjnym, ale także w ocenie oddziaływania na środowisko (nawet jeśli zezwolenie derogacyjne zostałoby wydane wcześniej). Tj. organ prowadzący ocenę oddziaływania na środowisko nie jest związany wcześniej uzyskanym przez inwestora zezwoleniem na odstępstwo od ochrony gatunkowej.  Ponadto, zezwolenie derogacyjne musi być zaskarżalne na podstawie oceny oddziaływania na środowisko.

 

Nie przesądza to ostatecznie o wyroku Trybunału, ale zwykle wyroki są zgodne z opiniami rzecznika.

 

Polityka Insight (firma analityczno-informacyjna) i organizacja pozarządowa ClientEart opublikowały wspólnie raport „Polskie Parki Narodowe – dlaczego od 20 lat nie postał w Polsce park narodowy i jak to zmienić”. Raport jest dostępny online.   Raport rozwija propozycje, jakie ClientEarth zgłaszał w tym zakresie już w 2011 r.

 

Podstawowa odpowiedź na tytułowe pytanie jest powszechnie znana – rozwój sieci parków narodowych w Polsce został zablokowany przez wprowadzony w 2000 r. przepis wymagający uzgodnienia granic nowo tworzonego lub powiększanego parku narodowego z samorządami gmin, powiatu i województwa, na których terenie miałby powstać Park.  Takie uzgodnienia udało się uzyskać tylko dla utworzenia Parku Narodowego Ujście Warty (2001), uszczegółowienia granic Tatrzańskiego Parku Narodowego (2003), powiększenia Słowińskiego Parku Narodowego (2004), niewielkiego powiększenia Karkonoskiego Parku Narodowego (2016 r.),  niewielkiego powiększenia Poleskiego Parku Narodowego (2017 r.). Raport przybliża jednak także mniej znane niuanse tego przepisu:  o uzgodnienie samorządu powinna występować Rada Ministrów opracowawszy wpierw gotowy projekt rozporządzenia, a zapewne nie zrobi tego nie mając uzgodnienia samorządu… 

 

Nie jest więc zaskakująca przedstawiona przez ClientEarth propozycja rozwiązania problemu, jaką jest „przekształcenie modelu uzgodnienia w rozbudowaną ścieżkę konsultacji” (tylko z gminami, nie z innymi szczeblami samorządu). Wg propozycji, obligatoryjnym elementem konsultacji miałoby być przedstawienie przez rząd analizy skutków społeczno-gospodarczych utworzenia bądź powiększenia parku narodowego, a gdyby ta analiza wskazywała na straty gminy – kwota tych strat miałaby być zrekompensowana w formie „subwencji parkowej”. Raport przedstawia ramową propozycję metodyki takiej analizy, która miałaby być doprecyzowana w rozporządzeniu. „Subwencja parkowa” miałaby być wypłacana corocznie z budżetu gminom w których utworzono nowy lub powiększono istniejący park narodowy, a jej wysokość miałaby być aktualizowana co roku na podstawie wyników analizy utraconych korzyści, skonfrontowanych z rzeczywistymi przychodami gmin.

 

Raport proponuje także, by:

- parki narodowe płaciły gminom od swoich lasów 100% podatku leśnego, na co należałoby zwiększyć im dotację budżetową;

- inni właściciele gruntów rolnych i leśnych w parkach narodowych mogli zachować prawo do obniżonej, 50% stawki podatku, pod warunkiem zawarcia z parkiem narodowym umowy dotyczącej realizacji na swoim gruncie działań związanych z ochroną przyrody wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych;

- w parkach narodowych także nieużytki, użytki ekologiczne oraz grunty zadrzewione i zakrzewione (od których generalnie nie płaci się podatku rolnego i leśnego) były wliczane do kwoty wypłacanej gminom z budżetu jako „rekompensata utraconego podatku od nieruchomości” (nie sprecyzowano jednak, jak tę kwotę należałoby wyliczać, skoro dla takich gruntów nie ma stawki podatku);

- oferować gminom, w których utworzono nowy lub powiększono istniejący park narodowy, preferencyjne programy rozwojowe;

- oferować gminom, w których utworzono nowy lub powiększono istniejący park narodowy, preferencyjne warunki przy udzielaniu wszystkich dotacji i pożyczek NFOŚiGW (preferencyjne punkty, niższe oprocentowanie);

- rezerwować w parkach narodowych pulę drewna (w przypadku pozyskania go w lasach Parku) do sprzedaży okolicznym mieszkańcom;

- obligatoryjnie ujmować w planie ochrony lub w zadaniach ochronnych wyznaczenie obszarów dla zaspokojenia minimalnych potrzeb mieszkańców w zakresie pozyskania grzybów i roślin (za zgłoszeniem dyrektorowi parku, który określi maksymalną ilość);

- wyłączyć automatycznie otuliny parków narodowych z obwodów łowieckich i powierzyć parkom gospodarkę łowiecką i wypłacanie odszkodowań za szkody łowieckie w otulinach; albo przynajmniej dać parkom narodowym prawo uzgadniania, a nie tylko opiniowania planów łowieckich w otulinach;

- rozwinąć programy dobrowolnego wykupu gruntów prywatnych w parkach narodowych;

- umożliwić dzierżawę gruntów w parku narodowym w drodze przetargów ograniczonych, tylko dla miejscowych rolników;

- w przypadku tworzenia lub powiększania parku narodowego, dać ustawową gwarancję zatrudnienia pracownikom likwidowanych nadleśnictw;

- zlikwidować finansowanie wybranych działań w parkach przez Lasy Państwowe z Funduszu leśnego; w zamian utworzyć Fundusz Parków Narodowych jako państwowy fundusz celowy, zasilany przez 1% przychodów ze sprzedaży drewna przez Lasy Państwowe, 1% opłat i kar wpływających do NFOŚiGW za korzystanie ze środowiska, 1% przychodów Wód Polskich za usługi wodne oraz 1% przychodów województw za wyłączanie z produkcji gruntów rolnych.

 

Wcześniej podejmowano już próby zmiany prawa o tworzeniu parków narodowych. W 2011 r. do Sejmu wpłynął obywatelski projekt ustawy dotyczący zniesienia „prawa weta” samorządów  wobec tworzenia parków narodowych (druk 23 Sejmu VII Kadencji), pace sejmowe nad nim trwały jeszcze także w VIII kadencji, ale zamarły w komisji sejmowej. W 2018 r. projekt ustawy o zmianie ustawy o ochronie przyrody składała grupa posłów Nowoczesnej. reprezentowana przez Ewę Lieder  (druk 2641 Sejmu VIII kadencji), prace sejmowe nad nim zakończyły się jednak wnioskiem Komisji Ochrony Środowiska o jego odrzucenie  (którego Sejm nawet nie przegłosował).

 

Obecny rząd tymczasem od 2019 r. pracuje nad „ustawą o parkach narodowych”. W I połowie 2019 r. projekty tej ustawy pojawiły się w nieoficjalnym obiegu. W lipcu 2020 r. rząd obwieścił o pracach nad ustawą, w tym ujawniono że jej sednem miałaby być likwidacja podmiotowości prawnej i samodzielności finansowej poszczególnych parków, i utworzenie jednego centralnego podmiotu „Polskie Parki Narodowe”, będącego państwową osobą prawną. Do dziś jednak nie pokazano aktualnego projektu ustawy.

Nakładem poznańskiego Wydawnictwa Naukowego Bogucki, na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, ukazała się nowa „Regionalna geografia fizyczna Polski” – praca zbiorowa ponad 50 autorów, pod redakcją: Andrzeja Richlinga, Jerzego Solona, Andrzeja Maciasa, Jarosława Balona, Jana Borzyszkowskiego i Mariusza Kistowskiego. Motywem zaangażowania GDOŚ w tę publikację jest jej potencjalne znaczenie dla audytów krajobrazowych, które muszą być zrealizowane we wszystkich województwach, jako punkt wyjścia do prawnej ochrony niektórych krajobrazów w myśl przepisów ustawy o ochronie przyrody. Sednem ponad 600-stronicowej książki jest charakterystyka aktualnie wydzielanych makro- i mezoregionów fizycznoeograficznych. Materiałem uzupełniającym są karty mezoregionów (łącznie prawie 1500 stron). Książka i karty zostały w całości udostępnione w wersji elektronicznej (pdf) w serwisie GDOŚ.

 

Podstawą opisanej regionalizacji jest funkcjonująca od dawna „regionalizacja fizyczno-geograficzna Kondrackiego”, zmodernizowana ostatnio przez Solona i in. (co w 2018 r. opublikowano w Geographia Polonica). Regionalizacja w tej wersji jest także wizualizowana jako warstwa w geoserwisie GDOŚ (w grupie „inne dane środowiskowe”) oraz dostępna do ściągnięcia, jako shp, z serwisu GDOŚ.

 

 

3 listopada 2021 r. rząd Słowacji przyjął rozporządzenie uznające 76 obiektów leśnych na Słowacji, o łącznej powierzchni 6,5 tys. ha, za rezerwaty przyrody pod zbiorczą nazwą „Pralesy Slovenska”, wprowadzając w nich, zgodnie z ustawodawstwem słowackim, tzw. piąty (najwyższy, oznaczający ochronę ścisłą i istotne ograniczenia wstępu) stopień ochrony. Obiekty są rozproszone na terytorium całej Słowacji, szczególnie wiele jest ich jednak w Niskich Tatrach i Wielkiej Fatrze.

Rozporządzenie wejdzie w życie 1 grudnia 2021 r. Słowacja robi w ten sposób krok w kierunku wdrożenia Europejskiej Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej’ 2030 „Przywrócić przyrodę do naszego życia”, zakładającej m. in. ochronę wszystkich pozostałości tzw. old-growth forests (starolasów), czyli fragmentów lasu, które w znacznym stopniu zachowały cechy naturalności i pierwotności, a dojście do ochrony ścisłej 10% powierzchni lądowej UE.

Tekst rozporządzenia (z listą i mapkami obiektów w załączniku pdf)

Mapa syntetyczna (PDF)

Pula tych obiektów to wynik społecznej inwentaryzacji starolasów Słowacji, a następnie kampanii społecznej mającej na celu wzięcie pod ochronę tych starolasów, które nie były jeszcze chronione. Kampanię realizowało słowackie NGO „Prales” wspólnie z WWF Słowacja, a zagadnieniu poświęcona jest strona internetowa http://www.pralesy.sk/

Komentarz organizacji „Prales” ma temat rozporządzenia z 3 listopada, wraz z syntetycznym opisem kampanii, która przyczyniła się do wydania rozporządzenia:

 

22 listopada 2021 r. zmarła prof. Janina Jasnowska (1925-2021), wybitna przyrodniczka zachodniopomorska, badaczka torfowisk, autorka ponad 200 publikacji   naukowych; współtwórczyni Drawieńskiego Parku Narodowego i kilkudziesięciu rezerwatów przyrody. Od 1955 r. pracowała w Katedrze Botaniki na Wyższej Szkole Rolniczej (później Akademii Rolniczej, Zachodniopomorskim Uniwersytecie Technologicznym).

Imponowała wszystkim wiedzą, dociekliwością, ciekawością świata; trwającym do ostatnich lat zaangażowaniem w sprawy ochrony przyrody i popularyzacji nauki. Z jej śmiercią, w zachodniopomorskim przyrodoznawstwie i ochronie przyrody kończy się cala epoka.

Jeszcze za życia prof. Jasnowskiej, w 2015 r., jej imieniem nazwano rezerwat przyrody „Czarnocin”. Na Jej 90-te urodziny dedykowaliśmy jej publikację „Torfowiska Pomorza - identyfikacja, ochrona, restytucja” –  tam  m.in. Jej życiorys i dorobek naukowy.

 

W październiku b.r. informowaliśmy o opublikowaniu raportu, porównującego proponowany "program środków" w projektach aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami w Dorzeczach z potrzebami zidentyfikowanymi w Krajowym Programie Renaturyzacji Wód Powierzchniowych (KPRWP):

Pieniądze Wspólnej Polityki Rolnej w 2022 będą mogły być użyte na  „prace związane z budową lub przebudową urządzeń wodnych i hydrotechnicznych na ciekach, uzgodnione z PGW WP” oraz na „Wykonanie, przez spółki wodne lub ich związki, na robót w zakresie urządzeń melioracji wodnych służących zabezpieczeniu gospodarstw rolnych przed skutkami suszy lub zalaniem, podtopieniem lub nadmiernym uwilgoceniem spowodowanym przez powódź lub deszcz nawalny”. Taki kierunek finansowania wydaje się bardzo ryzykowny dla przyrody. Dotychczasowa praktyka wskazuje, że pod takimi nazwami dokonywane są często  inwestycje przyrodniczo destrukcyjne: budowane są nowe obiekty regulacyjne lub przegrody na ciekach; pogłębiane i odtwarzane są rowy odwaniające tereny bagienne.  

Polaka zawnioskowała, a 31 sierpnia 2021 r. Komisja Europejska zgodziła się, by w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich dopuścić finasowanie nie przewidywanych w nim wcześniej operacji polegających na „Zarządzaniu zasobami wodnymi” obejmującymi „zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w zlewniach rolniczych:”, oraz operacji polegających na „utrzymaniu”  rowów melioracyjnych. Dotyczy to lat 2021-2022, w których kontynuowany jest PROW z lat 2014-2020 (formalnie to właśnie ten plan został zmieniony).

Komunikat Ministerstwa Rolnictwa

Nowe możliwości finansowania zostały wprowadzone w następujących działaniach PROW:

DZIAŁANIE 4.3 Wsparcie na inwestycje związane z rozwojem, modernizacją i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa. Dotychczas te środki były dostępne tylko na scalanie gruntów. Obecnie wprowadzono nowe poddziałanie „Zarządzanie zasobami wodnymi”, które ma na celu „zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w zlewniach rolniczych”. Beneficjentem tego działania będzie – Państwowe Gospodarstwo Wodne Wody Polskie. W ramach działania finansowane będą prace związane z budową lub przebudową urządzeń wodnych i hydrotechnicznych na ciekach wodnych, uzgodnione z PGW WP.

DZIAŁANIE 5.1 Wsparcie inwestycji w środki zapobiegawcze, których celem jest ograniczenie skutków prawdopodobnych klęsk żywiołowych, niekorzystnych zjawisk klimatycznych i katastrof. Pomoc będzie udzielana m. in. na wykonanie robót w zakresie urządzeń melioracji wodnych służących zabezpieczeniu gospodarstw rolnych przed skutkami suszy lub zalaniem, podtopieniem lub nadmiernym uwilgoceniem spowodowanym przez powódź lub deszcz nawalny. Beneficjentem pomocy mają być spółki wodne lub związki tych spółek. Pomoc za wykonanie robót w zakresie urządzeń melioracji wodnych jest przyznawana w formie standardowych stawek jednostkowych. koszty kwalifikowalne obejmować będą koszty przebudowy lub remontu istniejących urządzeń melioracji wodnych z funkcji odwadniających na nawadniająco-odwadniające (rowy melioracyjne, zastawki, przepusty). Przewidziane są stawki ryczałtowe dla konkretnych przedsięwzięć. Na razie do 26 listopada trwa nabór wniosków na wyposażenie spółek wodnych w sprzęt do prac utrzymaniowych, natomiast w kolejnym naborze ma być możliwe finansowanie:

• przebudowy lub remontu rowu melioracyjnego,
• budowy, przebudowy lub remontu progu, zastawki, przepustu ze spiętrzeniem,
• prac na sieciach drenarskich.

Dotychczasowy PROW nie przewidywał finansowania takich operacji, m. in. własne ze względu na obawy i złe doświadczenia co do ich oddziaływania na środowisko. Wprowadzona zmiana przywraca ryzyko, że fundusze UE zostaną użyte na liczne, a rozproszone w Polsce, prace negatywnie oddziałujące na rzeki i mokradła w przestrzeni rolniczej.

Jak wiadomo, w  przyjętej w 2020 r. przez Komisję Europejską, a następnie przez państwa członkowskie UE, Strategii na rzecz Bioróżnorodności 2030 „Przywrócić przyrodę do naszego życia”, znajdują się m. in. założenia, by do 2030 r. 30% powierzchni lądowej i 30% powierzchni morskiej UE miało status „obszarów chronionych”, a 1/3 z tej powierzchni (czyli 10% lądu i 10% morza) było poddane „ochronie ścisłej”. Problemem jest jednak, że nie ma wspólnych europejskich definicji „obszaru chronionego” ani „ochrony ścisłej”, nie wiadomo więc, co dokładnie te cele oznaczają. To co w Polsce nazywamy „ochroną ścisłą”, w praktyce europejskiej ochrony przyrody określane jest raczej jako „non-intervention management”.   

Trwały i trwają więc lobbingi i naciski niektórych państw i niektórych grup społecznych co do dokładnej interpretacji tych pojęć – w tym naciski, by te znaczenia maksymalnie poszerzyć; tak by osiągnięcie procentowych celów było jak najłatwiejsze. W Polsce Strategia wzburzyła szczególnie Lasy Państwowe, które zamówiły i opublikowały pakiet ekspertyz, udowadniających że Strategia jest zła dla polskich lasów – nie całkiem jednak trafnych. Skrajne stanowiska (w tym Polski) domagały się, by „ochronę ścisłą” rozumieć w sposób maksymalnie poszerzony, pozwalający w takich obszarach na wszelkie aktywności, także gospodarcze użytkowanie, pod warunkiem braku ich znaczącego negatywnego wpływu na przedmioty ochrony – czyli by w obszarach „ochrony ścisłej” mogła mieć miejsce np. gospodarka leśna lub łowiecka.

Prace nad doprecyzowaniem znaczenia „obszarów chronionych” i „ochrony ścisłej” trwały od roku w Grupie Eksperckiej ds. Dyrektyw Przyrodniczych (NADEG), działającej przy DG Environment Komisji Europejskiej. Założono, że pojęcia te będzie objaśniać nota Komisji. We wrześniu 2021 r. powstała kolejna (v4) wersja projektu tej noty, która jest publicznie dostępna.

Ta wersja nie jest jeszcze ostateczną notą, jednak prace powoli zbliżają się do finału. Obecna propozycja rysuje następujące rozumienie przytoczonych wyżej pojęć:

Ochrona (euro)ścisła

Zgodnie z aktualną propozycją “Obszary ściśle chronione to obszary w pełni chronione prawnie, przeznaczone do zachowania lub przywrócenia integralności terenów o wysokiej różnorodności biologicznej, z ich podstawową strukturą ekologiczną i wspierając naturalne procesy. W związku z tym procesy naturalne pozostają zasadniczo niezakłócone oddziaływaniem człowieka i zagrożeniami dla ogólnej struktury ekologicznej i funkcjonowania obszaru, tak wewnętrznymi jak i zewnętrznymi”.

Według komentarza Komisji: warunek, że naturalne procesy w zasadzie powinny pozostać niezaburzone, oznacza że wiele obszarów ochrony ścisłej będzie obszarami pozostawionymi bez żadnej interwencji, na których dozwolone powinny być tylko bardzo ograniczone i dokładnie kontrolowane działania, które nie zakłócają naturalnych procesów albo wręcz je odtwarzają, np. badania naukowe, zapobieganie pożarom,  kontrola gatunków obcych, nieinwazyjne działania i instalacje, nieinwazyjna aktywność rekreacyjna – pod warunkiem zgodności z celami ochrony, co ma być oceniane indywidualnie.

Dodatkowo mogą tu być zaliczone obszary w których jest prowadzona ochrona czynna, jak np. łąki – pod warunkiem jednak, że działania będą ograniczone do tych, które są niezbędne dla ochrony; np. że intensywność koszenia łąk będzie tylko taka., jaka optymalizuje stan siedliska wg kryteriów ekologicznych.  Możliwe mogą być działania renaturyzacyjne, Dopuszczona mogą być także odstrzały kręgowców, jeżeli są konieczne dla zachowania siedlisk, a poziom naturalnej presji drapieżników nie jest wystarczający.

Komisja wskazuje, że obszarom ściśle chronionym w kategoryzacji IUCN odpowiadają obszary typu Ia (rezerwat ścisły) oraz Ib (obszar Wilderness), oraz niektóre części (ale niekoniecznie cała powierzchnia) obszarów kategorii II („parki narodowe”). Porównując z polskim system ochrony przyrody, proponowany reżim „ochrony eurościsłej” miałby w intencji noty odpowiadać reżimowi stosowanemu dziś w polskich parkach narodowych – choć niektóre sformułowania mogą zapraszać do nadużyć.

Obszary ściśle chronione musiałyby być desygnowanymi prawnie obszarami chronionymi (por. dalej), w których ochrona ścisła wynikałaby z odpowiednich celów i planów zarządzania. Powinny być „funkcjonalnie znaczące”, m. in. odpowiednio duże by umożliwić niezakłócone zachodzenie kluczowych procesów naturalnych, a niekiedy otoczone strefami buforowymi (nie zaliczanymi do ochrony ścisłej). Ochrona ścisła może być formą renaturyzacji terenu po okresie użytkowania.    

Obszary chronione

Wg proponowanej noty, mogą być to obszary o rozmaitej formie desygnacji (jako że typu obszarów chronionych, oprócz obszarów Natura 2000, mogą się różnić w różnych krajach), w tym także obszary określone przez samo efektywne zastosowanie obszarowych środków ochronnych (np. obszar wyłączony z rybołówstwa, poligon wojskowy z zakazem wstępu), ale  minimalne wymagania to: podstawa prawna lub administracyjna wyraźnie przeznaczająca obszar do długoterminowej ochrony, funkcjonujące cele ochrony przyrody i środki ochronne, efektywne zarządzanie i monitoring różnorodności biologicznej.

Według danych Komisji, Polska już ma blisko 40% obszarów chronionych, pod tym kątem ustępując tylko Luksemburgowi, Bułgarii i Słowenii.

Znaczenie procentów

Cele „30%” i „10%” nie odnoszą się automatycznie po równo do każdego państwa. Komisja oczekuje, że każde państwo członkowskie wniesie stosowny wkład do osiągniecia tych celów na poziomie UE, odpowiedni do istniejących, lub możliwych do odtworzenia w tych państwach wartości przyrodniczych. Komisja zakłada, że dyskusja na temat jakości wyznaczenia obszarów chronionych w poszczególnych państwach byłaby prowadzona w formie „seminariów biogeograficznych”, podobnie jak to było dla sieci obszarów siedliskowych Natura 2000 – pierwsze z nich miałoby się odbyć w 2013 r.

 

RDLP w Łodzi postanowiła nie wdrażać działań korygujących stwierdzone naruszenia wymogów tzw. standardu odpowiedzialnej gospodarki leśnej FSC i tym samym zrezygnować z certyfikatu FSC.

Certyfikat FSC to certyfikat przyznawany w imieniu międzynarodowej organizacji Forest Stewardship Council, przez akredytowane firmy audytujące, na podstawie standardów krajowych, odzwierciedlających wspólny międzynarodowy standard odpowiedzialnej gospodarki leśnej. Certyfikat FSC w założeniu powinien być potwierdzeniem, że gospodarka leśna jest prowadzona w sposób chroniący wartości ekologiczne, odpowiedzialny społecznie i sensowny ekonomicznie. Certyfikat FSC jest generalnie ceniony wyżej od innych certyfikatów leśnych, np. PEFC, choć często podnoszone jest, że w ostatnich latach i on ulega dewaluacji. W Polsce certyfikaty takie posiadały do niedawna m.in. wszystkie RDLP Lasów Państwowych z wyjątkiem RDLP Krosno i RDLP Białystok (w którym certyfikowana była jednak grupa nadleśnictw bez trzech nadleśnictw w Puszczy Białowieskiej).

W lipcu 2019 r., podczas okresowego audytu przeprowadzonego przez formę SGS Polska w RDLP w Łodzi, audytor stwierdził niezgodność prowadzonej gospodarki leśnej ze standardem FSC w zakresie:

• stosowania środka chemicznego Dursban, klasyfikowanego jako „wysoce niebezpieczny”, bez uzyskania wymaganej w takim przypadku zgody FSC (tzw. derogacji);
• niepozostawiania, w niektórych drzewostanach użytkowanych rębnie, kęp starodrzewia obejmujących co najmniej 5% użytkowanej powierzchni;
• planowania i wykonywania rębni zupełnych w lasach sklasyfikowanych jako wodochronne.

Raport z tego audytu jest upubliczniony na: https://info.fsc.org/details.php?id=a0240000005sV1NAAU&type=certificate

Pierwsze dwa zarzuty pociągnęły za sobą tzw. polecenia działań korygujących, do wdrożenia w ciągu 3 miesięcy. RDLP w Łodzi nie wdrożyła działań korygujących. Firma audytująca  dopiero po roku zareagowała na ten fakt, zawieszając, w styczniu 2021 r. certyfikat dla RDLP. Tym samym, przez ponad rok drewno z RDLP w Łodzi sprzedawane było ze znakiem FSC, mimo że pochodziło z gospodarki nie spełniającej standardu. Informowaliśmy o tym wówczas w Wiadomościach KP.

RDLP w Łodzi odwołała się od wyników audytu, zarzucając ich nierzetelność. Zgodnie z zasadami FSC, w pierwszej instancji odwołanie takie rozpatruje jednostka nadrzędna firmy certyfikującej, a w drugiej  -  niezależny podmiot Assurance Services International (ASI). 21 kwietnia 2021 r. odwołanie zostało ostatecznie rozpoznane przez ASI. ASI zdecydowała się na zachowanie w poufności raportu w tej sprawie, ale skutkiem rozpatrzenia odwołania nie były zmiany raportu z audytu, co oznacza że raport z 2019 r. został uznany za prawdziwy i prawidłowy.

5 października 2021 r. RDLP w Łodzi oświadczyła, że rezygnuje z certyfikatu z uwagi na nieuwzględnienie jej odwołania pomimo upływu długiego czasu od jego wniesienia.

 

Fundacja EkoRozowju, w ramach finansowanego z LIFE przedsięwzięcia „Drzewa dla zielonej infrastruktury Europy”, wspólnie ze Stowarzyszeniem Architektury Krajobrazu, opracowała i opublikowała propozycje standardów postępowania z drzewami. Standardy bazują na interpretacji obowiązków prawnych, a oparte są na najlepszej wiedzy eksperckiej mówiącej jak te obowiązki należałoby interpretować i wykonać. Propozycje standardów przed ostatecznym opublikowaniem były szeroko konsultowane ze specjalistami. W skład zestawu wchodzą:

• Standard ochrony drzew i innych form zieleni w procesie inwestycyjnym (inwentaryzacja drzew, operat dendrologiczny, projekt ochrony zieleni, strefa ochrony drzewa, ochrona systemów korzeniowych, zapobieganie uszkodzeniom drzew przy budowie);
• Standard inspekcji i diagnostyki drzew (ocenianie, czy drzewa wymagają jakiejś interwencji);
• Standard cięcia i pielęgnacji drzew (systematyzacja współczesnego stanu wiedzy w zakresie tzw. chirurgii drzew).

Proponowane standardy są dostępne do pobrania na: http://drzewa.org.pl/standardy/

28 maja 2021 r., bez większego szumu medialnego, weszło w życie rozporządzenie Ministra Rolnictwa w sprawie określenia gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym oraz obszarów przeznaczonych do ochrony tych gatunków. Rozporządzeniu nie towarzyszyły wówczas szersze komentarze, ale jest to zupełnie nowy element  w zarządzaniu wodami w Polsce, mający potencjalnie istotne – i raczej pozytywne dla wód - konsekwencje. Część tych konsekwencji ujawnia się obecnie, w ramach prac nad aktualizacją Planów Gospodarowania Wodami w Dorzeczach (tzw. 2aPGW).

Treść rozporządzenia na stronach ISAP

Jako gatunki „o znaczeniu gospodarczym” wskazano w rozporządzeniu dwa gatunki ryb: troć wędrowną i węgorza. Jako „obszary do ochrony troci” wskazano m. in. rzeki Przymorza, Drawę z Plociczną, Korytnicą i Słopicą, Gwdę z Pilawa i Płytnicą, Gwdę poniżej Czernicy, Piławę, Płytnicę i Wełnę, całą Nysę Łużycką, Odrę poniżej Nysy Kłodzkiej, Bóbr poniżej Pilchowic, długie odcinki Kwisy, Kaczawy, Bystrzycy i Nysy Kłodzkiej, Czarną Hańczę, Węgorapę, Pasłękę,  Drwęcę poniżej Izbarka i jej dopływy, San poniżej Myczkowiec, Wisłę poniżej Soły, Dunajec poniżej Sromowiec, Białą Tarnowską Rabę poniżej Mszanki i in. Jako wody „węgorzowe” uznano dodatkowo np. Tywę, Obrę, Wełnę, Noteć, rzeki mazurskie, Biebrzę, Pisę i Omulew. Po szczegóły trzeba sięgnąć do rozporządzenia lub (dla dorzeczy Odry i Wisły) do załączonej mapki (przepraszamy tu miłośników dorzecza Pregoły, Niemna i in., ale nie stać nas było na skompilowanie całkiem kompletnej grafiki).  

 

Ustawa Prawo Wodne wymaga, dla tak wskazanych wód, „zapewnienia efektywnej migracji gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym, w tym ryb dwuśrodowiskowych”, a ta norma staje się z automatu jednym z tzw. celów środowiskowych dla obszarów chronionych (w tym przypadku dla odpowiednich części wód). Ramowa Dyrektywa Wodna cele dla tzw. obszarów chronionych traktuje szczególnie – nie pozwala na udzielanie od nich odstępstw, w tym nie pozwala na przedłużenie terminu osiągnięcia takiego celu poza 2027 r. Jeżeli więc za sześć lat na którejkolwiek z rzek wymienionych w rozporządzeniu będą istnieć bariery uniemożliwiające migrację przypisanego do takiej rzeki gatunku (troci lub węgorza), to znajdziemy się w sytuacji naruszenia prawa UE. O ile oczywiście będziemy jeszcze wówczas w UE.  

Polska ustawa Prawo Wodne wymaga teraz, dla wskazanych rzek, przeprowadzenia „weryfikacji wpływu istniejących urządzeń wodnych i udzielonych zgód wodnoprawnych mających negatywny wpływ na warunki bytowania i wędrówki gatunków zwierząt wodnych o znaczeniu gospodarczym w celu przywrócenia swobodnego i bezpiecznego dostępu tych gatunków zwierząt do miejsc ich tarła i odrostu oraz zachowania i odtworzenia tych miejsc”. Art. 415 Prawa Wodnego określa ścieżkę prowadzącą nawet do cofnięcia bez odszkodowania ważnych pozwoleń wodnoprawnych, które nie dałyby się pogodzić z osiągnięciem celu. Oczywiście, nie można wydać żadnego nowego pozwolenia wodnoprawnego (w tym tzw. kontynuacji), które byłoby sprzeczne z tym celem środowiskowym.

Jak nowe rozporządzenie przykłada się na planowanie gospodarowania wodami, mieliśmy okazję zobaczyć w zakończonych 14 października konsultacjach  tzw. drugiej aktualizacji Planów Gospodarowania Wodami w Dorzeczach. Minister Infrastruktury został zmuszony do uzupełnienia projektów, o „Erratę nr 1”, będącą konsekwencją majowego rozporządzenia. Została ona dodana do konsultowanych projektów we wrześniu 2021 r., tuż przed końcem ich konsultacji. Te materiały są dostępne na stronach aPGW

Choć samo dodanie „Erraty” do konsultowanego materiału w okresie konsultacji publicznych i to jeszcze tuż pod koniec okresu przewidzianego na składanie uwag budzi duże wątpliwości formalne,  to sama treść tej erraty byłaby raczej z korzyścią dla wód. Dla rzek objętych rozporządzeniem errata wprowadza dodatkowy cel środowiskowy oraz uzupełnia ujęte w aPGW programy działań, o działania zmierzające do udrożnienia znanych Wodom Polskim barier na tych rzekach. W części nakłada się to wprawdzie na już ujęte w planie cele dotyczące np. drożności rzek dla gatunków Natura 2000, czy drożności wynikającej z konieczności osiągnięcia dobrego stanu ichtiofauny w rzekach z gatunkami diadromicznymi, ale w części dodawane cele i działania są nowe. Są to działania faktycznie potrzebne wodom.  Przynajmniej na poziomie ogólno-deklaratywnym dodanie tej „Erraty” zmierza więc w kierunku zgodnym z Ramową Dyrektywą Wodną.

Problem jednak w szczegółach. Znaczna część słusznie dodanych działań zmierzających w kierunku udrożnienia barier to w perspektywie 2027 r. tylko „Ocena wpływu budowli poprzecznych na ciągłość biologiczną i cele środowiskowe jcwp”, a więc tzw. działanie nietechniczne, polegające na razie na produkcji papieru, a nie na faktycznym ułatwieniu życia rybom. Wody Polskie potykają się tu o własną niewiedzę i o treść swojej „bazy presji hydromorfologicznych”, w której w wielu przypadkach po prostu brakuje informacji o istnieniu i skuteczności przepławek na poszczególnych budowlach, podobnie jak brakuje niektórych istniejących w terenie budowli. Mimo że zdobycie tych danych miało być elementem zamówienia na aktualizację PGW, Wykonawca 2aPGW też sobie z tym nie poradził i jak widać nie zdobył informacji wystarczających, by móc ująć w Planie prawdziwe działania. Oznacza to jednak, że 2aPGW w tym zakresie już w chwili wejścia w życie będzie naruszać wymogi Ramowej Dyrektywy Wodnej, bo program środków nie zapewni, do 2027 r., osiągnięcia celów środowiskowych. I choć zrozumiale jest, że w sytuacji braku wiedzy jakoś trzeba najpierw rozpoznać sytuację, to  w tę sytuację Polska wpakowała się sama, niedostatecznie starając się w latach 2009-2021 o udrażnianie rzek dla ryb oraz o stworzenie dobrej i kompletnej bazy presji hydromorfologicznych.

Odrębną sprawą pozostaje praktyczne wykonanie tego, co w 2aPGW się znajdzie. Doświadczenia poprzedniego okresu planistycznego (2015-2021) pokazują, że większość działań renaturyzacyjnych zaplanowanych w Programie Wodno-Środowiskowym kraju pozostała nie wykonana.

Burmistrz Miasta Piechowice prowadzi konsultacje społeczne z mieszkańcami Piechowic na temat ewentualnego powiększenia Karkonoskiego Parku Narodowego. Konsultacje trwają do 8 listopada 2021 r.  i mają „niewiążący charakter opiniodawczy”, pomocniczy dla Rady Miasta Piechowice, której uzgodnienie byłoby w obecnym stanie prawnym niezbędne do powiększenia Parku.

 

Powiększenie KPN w maksymalnej wersji miałoby objąć ok. 1600 ha: obszar lasów między Szklarską Porębą a Michałowicami (łącząc obecny główny kompleks Parku z enklawą Wodospadu Szklarki) oraz cześć masywu Grzybowca. Przedstawiona propozycja powiększenia KPN  jest prezentowana jako „wniosek mieszkańców”, cieszy się jednak sympatią i poparciem KPN: https://www.facebook.com/KarkonoskiParkNarodowy/posts/4449230168504056

 

Karkonoski Park Narodowy jest jedynym polskim parkiem, który w ostatnich latach udało się powiększyć: w 2015 r. przyłączono do niego 371 ha lasów w masywie Żaru nad Jagniątkowem, łącząc główny kompleks Parku z enklawą Góry Chojnik. Kształt Parku sprawia, że niedoreprezentowane są w nim ekosystemy regla dolnego i pogórza Karkonoszy, co starają się niwelować kolejne projekty powiększania.

 

 

 

 

 

Klub Przyrodników w dniu 17 sierpnia 2021 r. podpisał umowę z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie na współfinansowanie zadania: „Ochrona cennego siedliska przyrodniczego (7230) na terenie województwa małopolskiego” w ramach dotacji. Zadanie ma celu długofalową ochronę cennego siedliska przyrodniczego 7230 (górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak turzycowisk i mechowisk) w obszarze Natura 2000 Małe Pieniny PLH120025 oraz Ostoja Popradzka PLH120019. Klub Przyrodników w latach 2014-2018 realizował m.in. w tych obszarach Natura 2000 projekt LIFE13/NAT/PL/000024 „Ochrona torfowisk alkalicznych Południowej Polski”. Celem tego zadania jest zachowanie trwałości działań ochronnych i utrzymanie efektu ekologicznego poprzez powtórne koszenia z elementami usunięcia nalotów krzewów, w obrębie obiektów, będących siedliskiem 7230 na powierzchni 1,28 ha. Wszystkie działania planowane są na gruntach właścicieli i zarządców, z którymi Klub Przyrodników ma podpisane porozumienia umożliwiające wykonanie działań ochronnych.

Działania planowane są na 6 obiektach w obszarze Małe Pieniny PLH120025 oraz 4 obiektach Ostoi Popradzkiej PLH120019. 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

„Ochrona cennego siedliska przyrodniczego (7230) na terenie województwa małopolskiego”

Zadanie współfinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie.

Koszt kwalifikowany zadania: 8800 zł.

Kwota dotacji WFOŚiGW w Krakowie: 2 640 zł.

 

 

OGŁOSZENIE O PRACĘ – asystent/ka kierownika projektu

Świebodzin, 07/07/2021 r.

 

Klub Przyrodników – pozarządowa organizacja ekologiczna poszukuje osoby na stanowisko: samodzielny specjalista (asystent/ka kierownika projektu).

 

Rozpoczęcie pracy: od września/października 2021.

 

Miejsce pracy: biuro Zarządu Klubu Przyrodników w Świebodzinie/możliwa praca w pełni zdalna

 

Zakres obowiązków:

Wsparcie kierownika projektu w realizacji zadań zaplanowanych w projekcie

• Koordynacja prac zespołów w różnych państwach
• Koordynacja prac realizowanych w Polsce
• Wsparcie pracownika bezpośrednio odpowiedzialnego za realizacje zadań na terenie Polski
• Prace administracyjno – zarządcze: ogłaszanie przetargów, opracowywanie dokumentacji przetargowej w tym umów, nadzór nad ich realizacją, monitoring kosztów i ich kwalifikowalności
• Bieżące wsparcie w realizacji
• Samodzielna realizacja części zadań

 

Niezbędne kwalifikacje:

• Wykształcenie wyższe, mile widziane z zakresu administracji, zarządzania, ochrony środowiska etc.;
• Bardzo dobra znajomość języka angielskiego (niezbędne!)
• Bardzo dobra znajomość obsługi komputera oraz pakietu MS Office;
• dokładność oraz odpowiedzialność w wykonywaniu powierzonych zadań;
• samodzielność i dobra organizacja pracy;
• wysoka samodyscyplina

 

Dodatkowym atutem będzie:

• znajomość specyfiki funkcjonowania organizacji pozarządowych i przepisów z tym związanych;
• znajomość specyfiki realizacji projektów współfinansowanych ze środków UE, w tym LIFE
• doświadczenie w pracy w szeroko pojętej administracji

 

Co oferujemy:

• pracę w ciekawej tematyce związanej z ochroną przyrody w zespole pasjonatów i osób z dużym zaangażowaniem w swoją pracę;
• doświadczenie pracy w międzynarodowym zespole
• przyjazną i luźną atmosferę pracy oraz wsparcie pracowników,
• ruchome godziny pracy uzależnione od indywidualnego wyboru pracownika,
• zatrudnienie na umowę o pracę
• pracę w pełnym trybie zdalnym lub stacjonarnym dla chętnych

 

Swoje oferty prosimy składać pocztą elektroniczną na adres: m.makowska.kp[at]gmail.com.

Pytania proszę kierować na powyższy adres e-mail lub pod numer telefonu: 508422776.

24 czerwca 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wydał wyrok w sprawie C‑559/19, uznając że Hiszpania naruszyła Ramową Dyrektywę Wodną i Dyrektywę Siedliskową UE, nie reagując prawidłowo i skutecznie na pogarszanie się stanu wód w obszarze parku narodowego i parku przyrodniczego Doñana (pokrywającego się z trzema obszarami Natura 2000).

W prawniczym wywodzie wyroku ukryte są tezy bardzo istotne dla zagadnień ochrony obszarów Natura 2000 oraz dla styku Dyrektywy Siedliskowej i Ramowej Dyrektywy Wodnej:

 

Program środków, przewidziany w art. 11 Ramowej Dyrektywy Wodnej i ujmowany w planie gospodarowania wodami, powinien mieć także na celu ustanowienie niezbędnych środków w celu uniknięcia jakiegokolwiek pogorszenia się (z przyczyn zależnych od wód) stanu obszarów chronionych o których mowa w dyrektywie siedliskowej, tj. musi zapewniać realizację art. 6(2) dyrektywy siedliskowej w stosunku do zależnych od wód obszarów chronionych. Samo istnienie prawdopodobieństwa (ryzyka), że działanie lub bezczynność spowoduje pogorszenie się stanu siedlisk lub istotne niepokojenie odnośnych gatunków, jest już wystarczającą przesłanką do stwierdzenia zarówno naruszenia art. 6(2) dyrektywy siedliskowej, jak i uznania, że program środków nie zawierający środków zapewniających unikniecie tego ryzyka nie czyni zadość obowiązkowi z art. 11 Ramowej Dyrektywy Wodnej.

 

Naruszenie art. 6(2) ma miejsce także, jeśli presja  (w omawianej sprawie chodziło o nadmierny pobór wód podziemnych), będąca przyczyną pogarszania się stanu siedlisk przyrodniczych w obszarze Natura 2000, pochodzi sprzed daty uznania tego obszaru, ale pogarszanie się stanu tych siedlisk trwa nadal i stan tych siedlisk będzie dalej się pogarszał. W takiej sytuacji państwo obowiązane jest podjąć niezbędne działań w celu położenia kresu takiemu pogorszeniu, a bierność w tej sprawie jest naruszeniem prawa UE. Aby uchylić się od zarzutu takiego naruszenia, Państwo musi przedstawić dowody pozwalające wykluczyć wszelką racjonalną wątpliwość co do tego, czy z naukowego punktu widzenia kontynuowanie obecnej praktyki (w tym przypadku: w zakresie poboru wód podziemnych) nie ma szkodliwego wpływu na chronione siedliska przyrodnicze.

Forest Sterwardship Council (FSC) ogłosiła konsultacje drugiej wersji nowego krajowego standardu gospodarki leśnej FSC dla Polski. Konsultacje będą trwać od 1 lipca do 31 sierpnia 2021 r., a uwagi można wnosić tylko w odniesieniu do konkretnych, poszczególnych zapisów projektu i tylko za pomocą formularza internetowego. Szczegółowe informacje i link do formularza konsultacyjnego są dostępne na stronach FSC Polska.

 

Forest Stewardship Council jest międzynarodową niezależną organizacją zarządzającą systemem dobrowolnej certyfikacji gospodarki leśnej. Krajowe Standardy Gospodarki Leśnej FSC są podstawą przyznawania certyfikatów FSC. W Polsce certyfikaty takie posiadają obecnie:

• wszystkie RDLP Lasów Państwowych z wyjątkiem RDLP Krosno, RDLP Łódź (certyfikat zawieszony w związku ze stwierdzeniem naruszenia  standardów ale dotąd nie rozpatrzonym odwołaniem RDLP) i RDLP Białystok (w którym certyfikowana jest tylko grupa nadleśnictw bez trzech nadleśnictw w Puszczy Białowieskiej);
• jeden podmiot prywatny.

Certyfikat FSC powinien być potwierdzeniem, że gospodarka leśna jest prowadzona w sposób chroniący wartości ekologiczne, odpowiedzialny społecznie i sensowny ekonomicznie. Certyfikat FSC jest generalnie ceniony wyżej od innych certyfikatów leśnych, np. PEFC, choć często podnoszone jest, że w ostatnich latach i on ulega dewaluacji. Klub Przyrodników do 2014 r. wspierał certyfikację lasów w systemie FSC, ale wskutek tej dewaluacji w grudniu 2014 r. uznaliśmy i ogłosiliśmy, ze Znak FSC nie będzie też już dla nas dłużej gwarancją odpowiedzialnego leśnictwa. Mimo to wspieraliśmy obecny proces rewizji polskiego standardu i współuczestniczyliśmy w nim, mając nadzieję że FSC wykorzysta go do odtworzenia swojego autorytetu.

Obecnie w Polsce stosowany jest standard z 2013 r. Potrzeba rewizji Standardu wynikła z nowelizacji ramowych standardów międzynarodowych, do których wszystkie standardy krajowe muszą być dostosowane i odpowiednio rozszerzone.

 

Nad rewizją standardu pracowała od początków 2018 r. grupa robocza złożona z przedstawicieli trzech izb: przyrodniczej, społecznej i ekonomicznej. Do izby przyrodniczej FSC zaprosiła i włączyła także przedstawiciela Lasów Państwowych, czyli dominującego w Polsce podmiotu certyfikowanego. Prace grupy skończyły się jednak niepowodzeniem, w szczególności nie udało się uzgodnić spraw dotyczących:

• wymogu pozostawiania w cięciach rębnych nie wycinanych fragmentów drzewostanu, pozostających na przyszłe pokolenie, a następnie do naturalnej śmierci i rozpadu (obecny standard wymaga pozostawiania w ten sposób 5% drzewostanów użytkowanych rębnie – Lasy Państwowe chcą by znieść lub znacznie ograniczyć ten wymóg, inni członkowie izby przyrodniczej uważają że wówczas certyfikat FSC straciłby już wszelki sens);
• minimalnej ilości tzw. powierzchni referencyjnych, czyli drzewostanów pozostawionych bez użytkowania, jako referencyjne miejsca kształtowania lasu przez naturalne procesy (wszystkie certyfikowane lasy w Polsce zostały scertyfikowane na podstawie standardów wymagających 5%, jednak w 2013 r. FSC zatwierdziło dla Polski standard nie wymagający żadnego konkretnego progu procentowego – Lasy Państwowe chcą żeby tak pozostało, inni przyrodnicy uważają że bez konkretnego progu to narzędzie, kluczowe dla integracji potrzeb przyrody z gospodarką leśną, nie działa efektywnie.

W związku z tym, obecnie konsultowany projekt nie jest autoryzowany przez grupę roboczą. FSC w konsultowanym obecnie materiale przejęła wskaźniki co do których grupa się zgadzała, a co do spornych – przedstawia różne opcje ich brzmienia. Frakcja przyrodników w izbie przyrodniczej sformułowała swoje stanowisko na temat tych opcji, które jest zalinkowane do konsultowanego materiału.

 

Jutro (3 lipca 2021) wchodzi w życie zarządzenie RDOS w Kielcach z dnia 9 czerwca 2021 r. zmieniające zarządzenie w sprawie rezerwatu przyrody Polana Polichno w woj. świętokrzyskim, powiększające ten rezerwat z 9,45 ha do 36,10 ha. Zarządzenie

 

Rezerwat Polana Polichno, położony na Ponidziu, w gminie Michałów w pobliżu miejscowości Betlejem, został utworzony dla ochrony roślinności kserotermicznej na częściowo zarastającej polanie śródleśnej, powstałej wskutek wylesienia ok. przełomu XIX i XX w. i następnie wypasu. Po zarzuceniu wypasu i bezskutecznych próbach zalesienia, obszar został w 1974 r. uznany za rezerwat. Od końca XX w. rezerwat jest chroniony czynnie przez powtórzone już kilkakrotnie usuwanie drzew i krzewów. Rosną tu m. in. storczyk purpurowy, obuwnik, buławnik wielkokwiatowy, miłek wiosenny, zawilec wielkokwiatowy, groszek pannoński, len włochaty i inne gatunki ciepłolubne. Znany jest także z unikatowej flory bezkręgowców (m. in. świerszcz stepowy, piewik górski). Teren rezerwatu jest gruntem państwowym w zarządzie Nadleśnictwa Pińczów. Rezerwat jest częścią Kozubowskiego Parku Krajobrazowego i obszaru Natura 2000 Ostoja Kozubowska PLH260029.

 

Obecne powiększenie włącza do rezerwatu otaczające rezerwat drzewostany dębowe w oddz. 98 nadleśnictwa Pińczów – stanowiące część większego, liczącego łącznie ok. 180 ha, kompleksu drzewostanów dębowych reprezentujących ciepłe grądy w odmianie nidziańskiej, z gatunkami ciepłolubnymi w runie, m. in. buławnikiem czerwonym, stanowiące siedlisko silnej populacji jelonka rogacza Lucanus cervus i innych unikatowych bezkręgowców. O powiększenie, którego potrzeba podnoszona była od samego momentu powstania rezerwatu w latach 70-tych XX w., wnioskował obecnie Zespół Świętokrzyskich i Nadnidziańskich Parków Krajobrazowych, przy przychylności Nadleśnictwa Pińczów.

 

OGŁOSZENIE O PRACĘ – pracownik gospodarczy

Świebodzin, 30/06/2021 r.

 

Rozpoczęcie pracy: 01/08/2021 .

Miejsce pracy: Stacja Terenowa Klubu Przyrodników w Owczarach

 

Zakres obowiązków:

Praca polegać będzie na pomocy w obsłudze gospodarstwa rolnego Klubu Przyrodników w Owczarach w tym w szczególności:

• koszenie łąk i torfowisk w woj. lubuskim i zachodniopomorskim (dojazd wraz z pracodawcą, nocleg zapewniony) – koszenie za pomocą kos spalinowych, kosiarek samobieżnych lub małym ciągnikiem typu sadowniczego z kosiarką tylną,
• zbiór skoszonej biomasy – częściowo ręcznie, częściowo za pomocą prasy belującej
• transport do i rozładunek w Stacji Terenowej, obsługa procesu utylizacji biomasy
• bieżąca pomoc w gospodarstwie, w tym związana z obsługą stada owiec (250 sztuk), w sezonie wypas,
• pomoc w obsłudze szkółki drzew owocowych oraz ogrodu

 

W sezonie wegetacyjnym praca także w nadgodzinach. Po okresie próbnym możliwość stałego zatrudnienia na umowę o pracę na czas nieokreślony.

Istnieje możliwość zakwaterowania w pokojach Stacji Terenowej. Dopuszcza się możliwość zatrudnienia obcokrajowca pod warunkiem znajomości języka polskiego w stopniu komunikatywnym (w mowie i piśmie).

 

Niezbędne kwalifikacje i umiejętności:

• prawo jazdy kat. B,
• chęć do pracy,
• umiejętność obsługi maszyn i narzędzi rolniczych,
• umiejętność dokonywania drobnych napraw sprzętu mechanicznego.

 

Dodatkowym atutem będzie:

• doświadczenie w pracy w gospodarstwie rolnym
• uprawnienia do prowadzenia ciągnika rolniczego

 

Co oferujemy:

• pracę w ciekawej tematyce związanej z ochroną przyrody w zespole pasjonatów i osób z dużym zaangażowaniem w swoją pracę;
• przyjazną atmosferę pracy oraz wsparcie pracowników,
• ruchome godziny pracy uzależnione od indywidualnego wyboru pracownika (możliwość rozpoczęcia pracy w godzinach od 7 do 10),
• zatrudnienie na umowę o pracę.
• wynagrodzenie od 3300 zł brutto

 

Swoje oferty prosimy składać pocztą elektroniczną na adres: m.makowska.kp[at]gmail.com.

Pytania proszę kierować na powyższy adres e-mail lub pod numer telefonu: 508422776.

24 czerwca Sejm zdecydowaną większością głosów (przeciwna była tylko Konfederacja i kilku pojedynczych posłów) uchwalił i skierował do Senatu nową ustawę o gatunkach obcych. Ustawa ma zastąpić przepisy obecne dotychczas w ustawie o ochronie przyrody (art. 120) i dokonać wdrożenia unijnego prawa o gatunkach obcych (rozporządzenia  1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych). Ustawa jest komplementarna do stosujących się bezpośrednio przepisów rozporządzenia UE i już nie powtarza tych przepisów (m. in. zakazów obowiązujących w stosunku do gatunków z listy UE).

 

Uchwalona ustawa (druk sejmowy 1187)

Unijne rozporządzenie 1143/2014

 

Wejście w życie ustawy w brzmieniu przyjętym przez Sejm miałoby w szczególności następujące skutki:

 

Nieznacznie zmieniłaby się definicja gatunku obcego - wg nowej ustawy oznacza to (za unijnym rozporządzeniem) "każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg; pojęcie to obejmuje wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania". Różnica w stosunku do obecnej definicji polega na zaakcentowaniu "wprowadzenia" oznaczającego "przemieszczenie gatunku poza jego naturalny zasięg na skutek interwencji człowieka". Gatunkiem obcym nie jest więc szakal złocisty, ale jest np. buk w Puszczy Białowieskiej.

 

Ustawa posługuje się kilkoma zawierającymi się w sobie kategoriami gatunków obcych:

1. Gatunki obce w sensie ogólnym - określane przez dane naukowe w świetle definicji ustawowej;
2. Inwazyjne gatunki obce - określane przez dane naukowe w świetle definicji ustawowej;
3. Inwazyjne gatunki obce stwarzające zagrożenie dla Polski - określane rozporządzeniem Rady Ministrów, z podziałem na wymagające szybkiej eliminacji (3a) i rozpowszechnione na szeroką skalę (3b);
4. Inwazyjne gatunki obce stwarzające zagrożenie dla Unii - określane listą unijną przyjmowaną jako rozporządzenie wykonawcze Komisji Europejskiej – ostania wersja z 2019 r., w Polsce potwierdzane rozporządzeniem Rady Ministrów, dodatkowo dzielącym je na wymagające szybkiej eliminacji (4a) i rozpowszechnione na szeroką skalę (4b);
5. Inwazyjne gatunki obce które prawdopodobnie spełniają kryteria uznania za stwarzające zagrożenie dla Unii (określane, w razie potrzeby, rozporządzeniem Rady Ministrów), do których stosuje się przepisy jak dla kategorii (4).

Każdej z tych grup dotyczy nieco inny pakiet przepisów. Wpisy gatunków na listy (3), (4) i (5) byłyby dokonywane na podstawie zestandaryzowanych procedur oceny ryzyka.

Praktyczne zastosowanie ustawy będzie zależeć od treści rozporządzeń Rady Ministrów określających kategorie 3a, 3b, 4a, 4b, 5. W toku procesu legislacyjnego w Ministerstwie Klimatu i Środowiska powstały już propozycje odpowiednich list gatunków (można je znaleźć w materiałach na  stronach Centrum Legislacyjnego). Według tych przymiarek:

- lista 5 byłaby na razie pusta;

- na liście 4a miałyby się znaleźć m.in. rak luizjański, rak marmurkowy, sterniczka jamajska, gęsiówka egipska, nutria;

- na liście 4b miałyby się znaleźć m.in. barszcze kaukaskie, bożodrzew, trojeść, niecierpek gruczołowaty , rak pręgowany, rak sygnałowy, żółw ozdobny, piżmak, jenot, szop pracz;

- na liście 3a miałyby się znaleźć m.in. bernikla kanadyjska, jeleń sika, bizon, żółw malowany, żółw jaszczurowaty;

- na liście 3b miałyby się znaleźć m.in. kolcolist zachodni, kolczurka klapowana, niecierpek drobnokwiatowy, niecierpek pomarańczowy, rdestowce, biedronka azjatycka, szczeżuja chińska, babka bycza, babka łysa, babka marmurkowata, sumik karłowaty.

Na żadnej z proponowanych list nie ma norki amerykańskiej, muflona, obcych gatunków drzew leśnych, klonu jesionolistnego, róży pomarszczonej, tawuły kutnerowatej, czeremchy amerykańskiej.

 

Utrzymany byłby generalny zakaz wprowadzania do środowiska oraz przemieszczania w środowisku gatunków obcych w sensie ogólnym (kategoria 1), ale nieco poszerzone zostałyby wyjątki od niego. Zakaz nie będzie dotyczył nienależących do kategorii (3) lub (4):

- organizmów wodnych wykorzystywanych w rybactwie i rybołówstwie (dla których to zagadnienie nieco inaczej regulują osobne przepisy; tak jest też obecnie);

- wprowadzania bażantów, muflonów i danieli w ramach gospodarki łowieckiej, po zgłoszeniu do Ministra Środowiska który mógłby wnieść sprzeciw (to nowość, dziś jest całkowity ale często ignorowany zakaz);

- roślin na terenach zieleni  w obrębie miast i zwartej zabudowy wsi oraz przy obiektach budowlanych (inne ukształtowanie: dziś jest zakaz w formach ochrony przyrody, a dowolność poza nimi)

- roślin w ramach trwale zrównoważonej gospodarki leśnej i racjonalnej gospodarki rolnej (jak dziś);

- roślin tymczasowo, w celu rekultywacji gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych w wyniku działalności przemysłowej (nowość);

- roślin w badaniach naukowych i ochronie ex situ w obrębie miast i zwartej zabudowy wsi (nowość)

Dodatkowo, dla gatunków z kategorii (3) i (4) zabroniony jest: przywóz i wywóz przez granice, przemieszczanie, przetrzymywanie, chów, hodowla, rozmnażanie lub uprawa – GDOŚ (dla list 4) i RDOŚ (dla listy 3) mogą wydawać zezwolenia na odstępstwa od zakazów. Posiadacze zwierząt domowych gatunków z list (3) lub (4) (m. in zółwie!) mogliby zatrzymać swoje zwierzęta tylko pod warunkiem uzyskania takiego zezwolenia, o które musieliby wystąpić w ciągu 6 miesięcy od wejścia w życie rozporządzeń i pod warunkiem zaczipowania lub udokumentowania indywidualnych cech zwierzęcia.

 

Dla gatunków z kategorii (3) i (4) GDOŚ sporządzałby, a Rada Ministrów ustanawiałaby, plany działań dotyczące priorytetowych dróg przenoszenia

 

Dla gatunków z kategorii (3) i (4) GDOŚ prowadziłby dostępny w Internecie rejestr stwierdzeń, zezwoleń na odstępstwa i działań zaradczych. Dane do rejestru wprowadza RDOŚ, dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu). Każdy kto stwierdzi obecność w środowisku gatunków z kategorii (3) lub (4) byłby obowiązany zgłosić ten fakt wójtowi/burmistrzowi, który przekazywałby dalej informację do w/w podmiotów (w przypadku gatunków z kategorii 3a i 4a niezwłocznie, w przypadku 3b i 4b raz na kwartał). Wystarczy jednak nie zawrzeć w zgłoszeniu wymaganych informacji i zignorować wezwanie do uzupełnienia, a wójt będzie mógł pozostawić zgłoszenie bez dalszego biegu.

 

W stosunku do gatunków z kategorii (3) i (4) ich występowanie pociągałoby za sobą obowiązek przeprowadzenia działań zaradczych „w sposób odpowiedni i w zakresie odpowiednim do charakteru, zasięgu i rozmiaru negatywnego oddziaływania gatunku obcego na gatunki niedocelowe lub siedliska przyrodnicze, usługi ekosystemowe, zdrowie ludzi lub gospodarkę, w sposób niepowodujący u zwierząt możliwego do uniknięcia bólu, dystresu lub cierpienia”. Rozporządzenie Rady Ministrów określałoby ogólnie sposoby działań zaradczych (jako eliminacja lub kontrola gatunku oraz renaturyzacja ekosystemów zniszczonych przez gatunek obcy). Ustawa nie zawiera jednak żadnych procedur konkretyzacji zakresu, celu i sposobu przeprowadzenia działań zaradczych na konkretnym stanowisku gatunku obcego.

Dla gatunków wymagających szybkiej eliminacji (3a, 4a), do działań zaradczych (tu jasne jest, że polegających na eliminacji gatunku) byłby obowiązany, w ciągu maksymalnie 3 miesięcy:  dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu), RDOŚ (w pozostałych przypadkach) – z uprawnieniem do działania (na podstawie wydanej przez siebie decyzji administracyjnej, a w  wyjątkowych przypadkach także bez niej) także na gruncie którym nie włada. GDOŚ mógłby wyrazić zgodę na odstąpienie od szybkiej eliminacji gatunku z tej kategorii.

Dla gatunków szeroko rozpowszechnionych (3b, 4b), do działań zaradczych byłby obowiązany: dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu), RDOŚ (nieleśne części rezerwatu przyrody) oraz po uzyskaniu informacji o występowaniu gatunku za pośrednictwem wójta lub burmistrza - dyrektor RDLP (w lasach stanowiących rezerwat przyrody), zarządca lub właściciel nieruchomości (w pozostałych przypadkach). Właściciele prywatni mogą wystąpić do wójta/burmistrza o zwolnienie ich z tego obowiązku i przeprowadzenie działań za nich (jako zadanie własne gminy), a jeśli tego nie zrobią i działań nie przeprowadzą, to wójt może przeprowadzić je przymusowo i obciążyć właściela kosztami. Działania zaradcze w stosunku do tej kategorii gatunków nie muszą prowadzić do eliminacji, a ich celem może być „kontrola” gatunku. Jak się wydaje, zakres i sposób tej „kontroli” mógłby w praktyce określać wg swojego uznania  podmiot zobowiązany (projektowane rozporządzenie określi tylko ogólne ramy) – ale przepisy oznaczają, że każdy nadleśniczy (a w rezerwacie przyrody dyrektor RDLP) byłby zobowiązany „coś” zrobić z niecierpkiem drobnokwiatowym w swoim lesie; Wody Polskie byłyby obowiązane „coś” zrobić z rakiem pręgowanym w swoich wodach; a każdy prywatny właściciel musiałby „coś” zrobić ze swoim rdestowcem, kolczurką lub niecierpkiem gruczołowatym, uzasadniając że jest to odpowiednia „kontrola” gatunku, dopełniając obowiązku odpowiedniego zaraportowania swoich działań i monitorowania ich skutków.

 

W przypadku nowego wprowadzenia do środowiska gatunków z kategorii (3) i (4), dyrektor parku narodowego (w swoim parku), dyrektor urzędu morskiego (w zakresie pasa technicznego poza parkiem narodowym), Główny Inspektor Urzędu Morskiego (na morzu), RDOŚ (nieleśne części rezerwatu przyrody), dyrektor RDLP (Lasy Państwowe), dyrektor RZGW (wody w zarządzie PGW WP), wójt/burmistrz (w pozostałych przypadkach) byliby zobowiązani do przeprowadzenia działań zaradczych na koszt sprawcy wprowadzenia, a gdy sprawcy nie można ustalić – na własny koszt.

 

Podmioty przeprowadzające działania zaradcze byłyby zobowiązane do monitorowania skuteczności działań i ich oddziaływania na gatunki niedocelowe.

 

Eliminacja ze środowiska gatunków kategorii (3) i (4) miałaby stać się jednym z celów gospodarki łowieckiej. Liczba zaobserwowanych i pozyskanych gatunków z tych kategorii ma być umieszczana w planie łowieckim. Myśliwy wykonujący polowanie mógłby pozyskać, w dowolnej licznie, ptaki i ssaki z tych gatunków.  

 

Do ustawy o ochronie przyrody zostałyby dodane przepisy normujące funkcjonowanie azyli dla zwierząt.

8 czerwca 2021 r. weszło w życie Zarządzenie RDOŚ w Poznaniu, powiększające rezerwat przyrody „Czeszewski Las”, z 223 ha do 534 ha.

Zarządzenie w dzienniku urzędowym

Omówienie RDOŚ w Poznaniu (z mapką)

 

Nowe granice rezerwatu obejmują całość międzyrzecza Warty i Lutyni w Lasach Czeszewskich (tzw. Uroczysko Warta) w nadleśnictwie Jarocin.

W granicach tego obiektu powstał w 1905 (lub 1907 albo 1909, zależnie od źródła), z inicjatwy F. Pfuhla, pierwszy rezerwat w granicach obecnej Wielkopolski, choć obejmujący zaledwie 0,75 ha. Ten drzewostan został jednak wycięty przez polskich leśników w 1925 r. Później K. Stecki w 1934 r. zaproponował do ochrony rezerwatowej dwa inne drzewostany, ale one zostały wycięte w latach II wojny światowej. W latach 50-tych XX w. utworzono rezerwaty "Czeszewo" (27,60 ha) i "Lutynia" (45,58 ha). W początkach XXI w., z inicjatywy nadleśnictwa Jarocin  i we współpracy merytorycznej z Klubem Przyrodników powstała i została zrealizowana koncepcja ochrony uroczyska Warta m. in. przez utworzenie większego rezerwatu Czeszewski Las (wchłaniającego dotychczasowe rezerwatu „Czeszewo” i „Lutynia”) o powierzchni 223 ha. Nadleśnictwo zrealizowało też przedsięwzięcie czynnej ochrony warunków wodnych, której istotą było częściowe zastąpienie wylewów Warty (zanikających po budowie zbiornika w Jeziorsku) zasilaniem starorzeczy warciańskich wodą z Lutyni. Obecnie powiększenie to kolejny krok w ochronie uroczyska.

 

Rezerwat chroni kompleks łęgów Ficario-Ulmetum, częściowo grądowiejących, o naturalnym charakterze – m. in. z bogatymi populacjami epifitów, chrząszczy ksylobiontycznych (w tym kozioroga dębosza, pachnicy dębowej oraz ciołka matowego), kompleks starorzeczy Warty oraz doliny odcinek Lutyni. Podkreślane jest występowanie dzięcioła średniego w dużym zagęszczeniu do 2,5 pary/10 ha starych lasów liściastych.

 

Komisja Europejska otworzyła kolejne postępowanie przeciwnaruszeniowe wobec Polski i wystosowała wezwanie do usunięcia uchybienia - „Letter of formal notice”, zwracający uwagę na opóźnienia w formalnym wyznaczaniu prawem krajowym obszarów siedliskowych Natura 2000 oraz w ustanawianiu celów i środków ochrony dla obszarów Natura 2000. Informacja prasowa Komisji: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/pl/inf_21_2743

Siedliskowe obszary Natura 2000, choć de facto są chronione od chwili zgłoszenia ich Komisji, muszą być formalnie wyznaczone krajowym rozporządzeniem. Państwa członkowskie mają na to 6 lat od chwili zatwierdzenia obszaru przez Komisję, co w przypadku polskich obszarów (z wyjątkiem tych zgłoszonych w 2021 r.) już upłynęło. Rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie specjalnych obszarów ochrony siedlisk są sukcesywnie wydawane, ale jak na razie wydano ich tylko 190, podczas gdy termin  wydania upłynął dla 845 obszarów.

W tym samym terminie 6 lat od zatwierdzenia przez Komisję, obszar Natura 2000 powinien mieć szczegółowo określone cele ochrony i wprowadzone odpowiednie środki ochrony.  W Polsce czyni się to przez ustanowieni e planów zadań ochronnych. Komisja zarzuca Polsce, że dotąd tego nie zrobiono dla wszystkich obszarów.

Polska ma dwa miesiące na odpowiedź i podjęcie niezbędnych działań. W przypadku braku zadowalającej odpowiedzi, Komisja wystosuje tzw. „uzasadnioną opinię” (kolejny krok procedury przeciwnaruszeniowej), a w braku satysfakcjonującej reakcji skieruje sprawę do trybunału Sprawiedliwości UE. Podobne postępowania przeciwnaruszeniowe w sprawie opóźnień w formalnym wyznaczaniu obszarów siedliskowych i ustanawiania dla nich celów i środków ochrony wszczęte są wobec wielu krajów UE; w tym przypadku novum stanowi natomiast  objecie wezwaniem także obszarów ptasich, dla których litera dyrektywy nie określa wiążących terminów.

 

 

Na portalu „Nauka dla przyrody” opublikowano Raport Krytyczny, stanowiący recenzję ‘ekspertyz’ na temat unijnej Strategii Różnorodności Biologicznej, opublikowanych miesiąc temu przez Lasy Państwowe:

 

Opracowania zamówione i opublikowane przez Lasy Państwowe próbowały wykazać, ze unijna Strategia Ochrony Bioróżnorodności do roku 2030 „Przywracanie przyrody do naszego życia” jest zagrożeniem dla lasów, leśnictwa i całej gospodarki Polski, w związku z zapisanym w niej celem objęcia ochroną ścisłą 10% powierzchni UE. Lasy Państwowe opublikowały link do swoich opracowań na stronach internetowych wszystkich swoich jednostek, co było działaniem bezprecedensowym.

 

Materiały Lasów Państwowych.

 

Raport Krytyczny zwraca jednak uwagę na istotne słabości merytoryczne tych ekspertyz, w tym ich oparcie na nieuprawnionych założeniach, jednostronność niektórych analiz, a w niektórych ekspertyzach także niechlujstwo lub nieudolność matematyczną. Raport został opracowany staraniem grupy organizacji i inicjatyw społecznych: Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze Fundacja Dzika Polska Klub Przyrodników Lasy i Obywatele Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot. Wykorzystano w nim także moją polemikę z opracowaniem prof. B. Brzezieckiego, udostępnioną już wcześniej na stronach Klubu Przyrodników.

 

 

 

Ukazał się Przegląd Przyrodniczy, zeszyt 4/2020, a w nim:

 

• Grzyby wielkoowocnikowe stwierdzone na Łysej Górze w 2020 roku, Świętokrzyski Park Narodowy – Piotr Chachuła

• Nowe stanowiska strojnisia nadobnego Philaeus chrysops (Araneae: Salticidae) w centralnej Polsce – Hubert M. Szymański, Dominik M. Szymański, Dawid Szymański, Piotr Kłonowski, Jakub Szczypek

• Trzmielowate (Hymenoptera: Apidae: Bombini) województwa lubuskiego: wyniki obserwacji z lat 2016-2020 – Alicja Dubicka, Paweł Czechowski

• Materiały do poznania motyli dziennych Rhopalocera doliny rzeki Grabowej na Wysoczyźnie Polanowskiej – Grzegorz Jędro, Magdalena Jędro, Grzegorz Piątek

• Ocena efektywności metod czynnej ochrony ropuch szarych Bufo bufo na przykładzie populacji z wrocławskiego Zalesia – Aleksandra Kolanek, Edyta Turniak

• Pierwsze stanowisko Erechtites hieracifolia (Asteraceae) w Puszczy Białowieskiej - Adam Bohdan, Andrzej Sulej

• Nowe stanowisko szczeżui chińskiej Sinanodonta woodiana na stawie rybnym w rejonie Milicza – Cezary J. Tajer

• Nowe stanowiska Crioceris quatuordecimpunctata (Scopoli, 1763) (Coleoptera: Chrysomelidae) w Polsce – Anna Sobieraj-Betlińska

• Przesunięcie terminu godów ropuchy zielonej Bufotes viridis - studium przypadku z parku miejskiego Cytadela w Poznaniu – Mikołaj Kaczmarski, Klaudia Szala

• Obserwacje szopa pracza Procyon lotor w Słowińskim Parku Narodowym – Małgorzata Goc, Grzegorz Jędro, Magdalena Jędro

• Relacja z wyjazdu naukowego do wydziału nauk leśnych w Eldorado (Narodowy Uniwersytet w Misiones w Argentynie) – Ewa Zapora, Maria Cecilia Fasano, Marek Wołkowycki

 

Wersje elektroniczne artykułów w formie plików pdf można znaleźć na stronie Wydawnictwa Klubu Przyrodników.

 

Jak podały słowackie media i słowackie Ministerstwo Środowiska:

Minister Środowiska Słowacji Ján Budaj wspólnie z premierem Eduardem Hegerem ogłosili dziś podpisanie rozporządzenia wykonawczego do ustawy o ochronie przyrody i krajobrazu, które od 1 czerwca obejmie wilka na Słowacji ochroną gatunkową. Według objaśnień medialnych sekretarza stanu w MŚ, niewykluczone że (jak to w przypadku gatunków chronionych) będą wydawane zezwolenia derogacyjne na zabicie wilków,  będą jednak wymagać „spojrzenia nie tylko z punktu widzenia zainteresowań łowieckich, ale także ochrony przyrody i bioróżnorodności”. 

 

Oprócz ochrony wilka, podpisane dziś rozporządzenie ma zawierać także regulacje ułatwiające ochronę bierną w słowackich parkach narodowych. Nie znamy jednak ich szczegółów.

 

Ruch społeczny Lasy i Obywatele zaapelował dziś do wszystkich o szeroki udział w prowadzonych przez Komisję Europejską konsultacjach założeń do kilku elementów nowej unijnej Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej „Przywracanie przyrody do naszego życia”:

- Wiążących celów odbudowy ekosystemów – konsultacje trwają do 5.04.; równocześnie Komisja pyta o ocenę wdrożenia strategii 2011-2020 i o ocenę rozporządzenia w/s gatunków obcych;

- Europejskiej Strategii Leśnej – konsultacje trwają do 19.04.

Post LiO na ten temat na profilu FB.

 

Lasy Państwowe masowo rozsyłają dziś do jednostek podległych, a także do społeczeństwa, zaproszenie do jak najszerszego udziału w wymienionych wyżej konsultacjach, dotyczących założeń do celów odbudowy ekosystemów.

 

---

O nowej Unijnej Strategii Ochrony Różnorodności Biologicznej „Przywracanie przyrody do naszego życia” informowaliśmy blisko rok temu (w maju 2020 r.) w artykule Wiadomości KP .

 

Przypominamy, że zakłada ona między innymi:

• Uznanie za obszary chronione 30% lądu i 30% mórz w UE, z czego 10% lądu i 10% mórz ma być objęta „ochroną ścisłą”. Obecnie Komisja pracuje nad wytycznymi w tym zakresie obejmującymi kryteria wyboru tych obszarów (pierwszym krokiem ma być jednak zapewnienie kompletności sieci Natura 2000, czego niektóre kraje, np. Polska, jeszcze nie osiągnęły), wymagane kryteria efektowności tych obszarów oraz znaczenie terminu „ochrona ścisła”. Polskie Lasy Państwowe w swoim dzisiejszym przekazie przedstawiają tezę, że „W warunkach naszego kraju realizacja tej strategii doprowadziłaby prawdopodobnie do wyłączenia z użytkowania około 2,75 mln ha lasów w większości stanowiących własność Skarbu Państwa. Takie działania spowodują niekorzystne skutki gospodarcze i ekonomiczne”, a na stronach jednostek UE opublikowano wczoraj pakiet opracowanych na zlecenie LP ekspertyz i wywodów, uzasadniających i akcentujących związane z tym zagrożenia.
• Odbudowę ekosystemów. Zakłada się tu m.in.  renaturyzację ekosystemów – w tym 25 tys. km. rzek w Europie;  skuteczniejsze zarządzanie gatunkami obcymi; zwiększenie powierzchni oraz poprawę jakości i odporności lasów – w tym zaproponowanie specjalnej strategii leśnej UE zgodnie z szerszymi ambicjami w zakresie różnorodności biologicznej i neutralności klimatycznej. To ten element jest przedmiotem obecnych konsultacji.

Senat 25 marca 2021 r. przyjął uchwałę o poprawkach do uchwalonej przez Sejm 26 lutego ustawy o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko oraz niektórych innych ustaw.  Poprawki znaleźć można na stronach Senatu.

Sama ustawa, wymuszona przez postępowanie antynaruszeniowe KE, ma w zamyśle łatać dziury w polskim prawie, polegające na istnieniu całej serii specustaw, ograniczających możliwość eliminacji z obrotu prawnego decyzji wydanych niegodnie z decyzją środowiskową, a także polegające na możliwości przyznania decyzji środowiskowej rygoru n natychmiastowej wykonalności przy braku możliwości wstrzymania jej wykonania. O samej ustawie, znaczącej dla postępowań środowiskowych, napiszemy w Wiadomościach KP szerzej, gdy uda nam się dokładniej przeanalizować jej treść.

 

Teraz jednak informujemy, że w głosowaniu nad poprawkami Senat jako „poprawkę” nr 7 wstawił zupełnie nową zmianę zupełnie innej ustawy – Kodeksu postępowania administracyjnego, dodając do niej następujące przepisy:

1) w art. 36 dodaje się § 3 w brzmieniu:

„§ 3. Organizacja społeczna uczestnicząca w postępowaniu na prawach strony obowiązana jest działać bezstronnie, zgodnie z dobrymi obyczajami, składać wyjaśnienia co do okoliczności sprawy zgodnie z prawdą i bez zatajania czegokolwiek oraz przedstawiać dowody. Organizacja taka nie może także czynić z uprawnienia do udziału w sprawie użytku niezgodnego z celem, dla którego je ustanowiono, w szczególności działać wyłącznie w celu przedłużania postępowania lub przeciwdziałania jego pozytywnemu dla strony zakończeniu, bez istotnego powodu związanego z ochroną interesu społecznego (nadużycie prawa procesowego).”;

2) w art. 50 dodaje się § 4 w brzmieniu:

„§ 4. Ilekroć zachowanie organizacji społecznej uczestniczącej w postępowaniu na prawach strony w świetle okoliczności sprawy wskazuje na nadużycie przez nią prawa procesowego, organ poucza ją o możliwości zastosowania wobec niej środków, o których mowa w art. 123 § 3.”;

3) w art. 123 dodaje się § 3 w brzmieniu:

„§ 3. W przypadku gdy organ stwierdzi nadużycie prawa procesowego przez organizację społeczną uczestniczącą w postępowaniu na prawach strony, może postanowieniem, na które organizacji społecznej oraz stronom służy zażalenie:

1) ukarać organizację społeczną grzywną do 1000 zł; lub

2) niezależnie od wyniku sprawy, odpowiednio do spowodowanej nadużyciem prawa procesowego zwłoki w jej rozpoznaniu, nałożyć na organizację społeczną obowiązek zwrotu kosztów postępowania w całości albo części; lub

3) w przypadku nieuwzględnienia w istotnym zakresie stanowiska organizacji społecznej w postępowaniu, na żądanie strony, na wniosek której wszczęto postępowanie, przyznać tej stronie od organizacji społecznej nadużywającej prawa procesowego, zwrot kosztów i strat spowodowanych zwłoką w rozpoznaniu sprawy, wynikłą z nadużycia prawa procesowego – w przypadku odmowy uwzględnienia żądania strony w zakresie zwrotu kosztów, organ wydaje postanowienie, na które stronie służy zażalenie”

 

Tj. Senat chce, by organ administracji mógł  karać uznaniowo organizację społeczną uczestniczącą w postepowaniu, uznając np. że jej działanie „narusza dobre obyczaje”, oraz nakładać dowolny obowiązek „zwrotu kosztów i strat” strony postępowania, jeśli ta o to zawnioskuje.  Przy tej treści, te przepisy mogłyby być praktycznie zastosowane niezależnie od tego, w jaki sposób faktycznie działa organizacja społeczna – wystarczy, ze organ uzna, że jego zdaniem narusza to bliżej nieokreślone „dobre obyczaje”. Co prawda, podlegałoby to kontroli II instancji (nieistniejącej jednak w postępowaniu prowadzonym przez GDOŚ, KZGW lub Ministra) i sądu administracyjnego. W zamyśle senatu, przepis dotyczyłby nie tylko „ekologów” ale jakiejkolwiek organizacji społecznej działającej w interesie społecznym w jakiejkolwiek sprawie administracyjnej. Co więcej, podstawą faktyczną do karania organizacji społecznej mogłoby być także jej działanie „przeciwdziałające pozytywnemu dla strony zakończeniu postępowania”, np. - typowe dla organizacji społecznych – działanie przeciwko interesom strony, ale w interesie społecznym.

 

Poprawkę zaproponował senator PIS Tadeusz Kopeć, natomiast w głosowaniu przeszła ona głosami: wszystkich senatorów Koalicji Obywatelskiej, Lewicy, PSL; Stanisława Gawłowskiego, Wadima Tyszkiewicza, Lidii Staroń i Krzysztofa Kwiatkowskiego; oraz dwóch senatorów PIS: Tadeusza Kopcia (inicjatora) i Józefa Zająca. Wstrzymał się Jacek Bury. Przeciwko byli wszyscy pozostali obecni senatorowie PiS (41). Przyjętą przez Senat oprawkę (wraz z innymi poprawkami, w większości dobrymi) rozpatrzy teraz Sejm.

 

Działanie Senatu w tej sprawie jest sprzeczne z Konstytucją – Trybunał Konstytucyjny w całej linii wyroków (m. in. K33/11 z 18.04.2012 r. i wyroki tam cytowane) orzekał już, że Senat jest związany merytoryczną treścią ustawy uchwalonej przez Sejm, może modyfikować rozwiązania w niej przyjęte, nadawać im nową treść, natomiast nie może w trybie poprawki dodawać do ustawy całkowicie nowych elementów unormowania, nieprzewidzianych w tekście ustawy. Zgodnie z orzecznictwem TK, niekonstytucyjności nie może konwalidować ewentualne przyjęcie jej przez Sejm ani ewentualny podpis Prezydenta, tj. tak wprowadzony przepis pozostałby na zawsze niekonstytucyjny.

17 marca 2021 r. Trybunał Sprawiediwości UE orzekł w sprawie C-900/19, odpowiadając na pytania prejudycjalne francuskiej Conseil d’État i stwierdzając że:

• tradycyjny charakter określonej metody łowiectwa nie jest sam w sobie przesłanką „braku rozwiązań alternatywnych”, i tym samym nie jest samodzielnie przesłanką, która umożliwiałaby legalizację takiej metody łowiectwa jako wyjątku od generalnej ochrony ptaków, wymaganej Dyrektywą Ptasią;
• nie można zezwolić, w drodze generalnego wyjątku od ochrony ptaków, na taką metodę chwytania ptaków, która powodowałaby przyłów gatunków innych niż docelowe, powodując u gatunków niedocelowych uszkodzenia inne niż znikome

Pytania zostały zadane, a wyrok zapadł, w kontekście praktykowanego tradycyjnie w południowej Francji  - w departamentach Alpy Górnej Prowansji, Alpy Nadmorskie, Delta Rodanu, Var i Vaucluse – chwytania paszkotów, kwiczołów, droździków, drozdów śpiewaków i kosów zwyczajnych na lep, w celu ich późniejszego użycia jako wabików przy polowaniu na ptaki. Wyrok oznacza, że Francja musi zdelegalizować tę praktykę.

Pełna treść wyroku na stronie TSUE.

21 marca 2021 r. ruch społeczny Lasy i Obywatele (dalej LiO) opublikował interaktywną mapę cięć rębnych zaplanowanych w Lasach Państwowych.

 

Mapa, jak wyraźnie na niej opisano, pokazuje wydzielenia leśne, w których w aktualnym (10-letnim) planie urządzenia lasu przewidziano cięcia rębne. Przedstawia wskazówki gospodarcze z aktualnego planu urządzenia (wyświetlając informację, jakie lata on obejmuje). Po kliknięciu na wydzielenie, wyświetlana jest tekstowa informacja o konkretnym, zaplanowanym w danym wydzielaniu cięciu - czy dotyczy całego wydzielenia, czy też jego fragmentu; czy wycięte mają być wszystkie drzewa czy też tylko niektóre; jaki ma być przestrzenny rozkład cięć. Mapa próbuje wyrazić techniczne aspekty stosowanej w danym miejscu rębni językiem potocznym.

Źródłem danych są  opisy taksacyjne lasu, przygotowane w ramach urządzania lasu przez Lasy Państwowe, a publicznie dostępne w Banku Danych o Lasach (BDL). Portal Banku Danych o Lasach, choć zawiera te dane, nie umożliwia jednak żadnej wizualizacji danych o wskazówkach gospodarczych (można je sprawdzić tylko pytając na ślepo o poszczególne wydzielenia). Mapa LiO, choć korzysta z tych samych danych, dokonała ich wizualizacji - oznaczyła kolorem te wydzielenia, które mają wskazówkę gospodarczą dotyczącą cięć rębnych. Choć mapa LiO nie wnosi żadnych nowych danych, jest przydatnym narzędziem do szybkiego sprawdzenia planów cięć rębnych w konkretnym obszarze, uzupełniając istotną funkcjonalność, której nie ma w BDL.

 

Sama treść mapy nie jest zaskakująca. Wiadomo wszak, że w Lasach Państwowych prowadzona jest gospodarka leśna, której integralną częścią  są cięcia rębne tj. wycinanie starego pokolenia drzewostanu i zastępowanie go młodym. Mapa pokazuje realizowany w praktyce przebieg tej gospodarki i  zaplanowane w jej ramach cięcia rębne, wszędzie tam, gdzie są odpowiednio stare lasy.

 

Zaskakująca okazała się za to reakcja Lasów Państwowych. Na stronach internetowych LP zamieszczono wczoraj komentarz tej instytucji.

 

Zarzuca on mapie LiO „manipulację”, która ma polegać na tym, że mapa, wyświetlając dane samych Lasów Państwowych, „pokazuje apokaliptyczny, całkowicie fałszywy obraz niebezpieczeństwa zagrażającego polskim lasom” i zdaniem LP wprowadza w błąd użytkownika, ponieważ pokazuje wszystkie wydzielenia leśne, w których w aktualnym panie urządzenia lasu przewidziano cięcia rębne; przedstawia wskazówki z całego okresu aktualnego planu urządzenia; nie wyjaśnia że cięcia niekiedy dotyczą tylko fragmentu wydzielenia i że nie wszystkie drzewa mają być wycięte. Ponadto, zdaniem LP, celową manipulacją jest zbyt gruba kreska zastosowana do oznaczenia wydzieleń użytkowanych rębnie. Zdaniem LP, nierzetelnej mapie LiO można przedstawić rzetelny BDL (jednak, mapa LiO wyświetla właśnie dane z BDL).

 

Jak wiadomo, leśnictwo ma swój własny język, w którym słowa nie zawsze znaczą to co w języku potocznym. W języku leśnictwa m. in. drzewa można zrywać, masę mierzy się w metrach sześciennych, a ptaki wcale nie chcą się lęgnąć w gniazdach. Także słowo „manipulacja” w języku leśniczym ma zupełnie inne znaczenie, niż w języku potocznym – oznacza bardzo umiejętne i fachowe pocięcie na kawałki [ściętego drzewa]. Sztuka dobrego dokonania „manipulacji” jest bardzo ceniona w leśnictwie. Nie jest jasne, które ze znaczeń słowa „manipulacja” miały na myśli Lasy Państwowe w swoim komunikacie.

 

Sejmik Województwa Małopolskiego przyjął 10 marca 2021 r. uchwałę skracającą okresy polowań na ptactwo łowne: krzyżówkę, głowienkę, cyraneczkę, czernicę, łyskę, gęś gęgawę, gęś zbożową oraz gęś białoczelną w obszarach Natura 2000: Dolina Dolnej Soły PLB120004, Dolina Dolnej Skawy PLB120005 i Stawy w Brzeszczach PLB120009 na terenie województwa małopolskiego. Sezon polowań na ptaki w tych obszarach Natura 2000 rozpoczynać się będzie 15 września, a nie jak w całym kraju 15 sierpnia. Uchwałę przyjęto bez głosów przeciwnych, przy jednym głosie wstrzymującym się. Jest to prawdopodobnie pierwszy w Polsce przypadek zmodyfikowania możliwości polowań na ptaki w celu ochrony ptasich obszarów Natura 2000.

Uprawnienie sejmiku województwa do skracania, na terenie województwa, okresu polowań na zwierzęta łowne, wynika z art. 44 ust. 2 ustawy Prawo łowieckie.

Wniosek o skrócenie okresu polowań złożyła do Sejmiku RDOS w Krakowie. Do przyjęcia uchwały przyczynili się także: Agata Brzezińska, Mateusz Ledwoń, Paweł Malczyk, Damian Wiehle i inni.

W wymienionych obszarach Natura 2000. obejmujących ważne dla ptaków kompleksy stawów, obserwowano że 15 sierpnia, czyli w chwili rozpoczynania polowań na ptaki wodne, niektóre gatunki ptaków (tak łownych jak i chronionych) nie zakończyły jeszcze rozrodu. Wyniki monitoringu ptaków stanowiących przedmioty ochrony w ww. obszarach Natura 2000,  zleconego przez Regionalną Dyrekcję Ochrony Środowiska w Krakowie w 2017 r., wskazywały na spadek populacji gatunków ptaków wodnych. Dla obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy PLB120005 w porównaniu z danymi z inwentaryzacji z 2007 r., wyniki monitoringu wykazały spadek populacji lęgowych gatunków: krakwy – o ok. 32%, czernicy – o ok. 63%, głowienki – o ok. 38%, cyranki – o ok. 60%, natomiast lęgi hełmiatki i podgorzałki nie zostały stwierdzone w obszarze. Polowania wskazywano jako jedno z zagrożeń odpowiedzialnych za te spadki. Negatywny wpływ polowań udokumentował także Damian Wiehle.

Fundacja Niech Żyją i Akcja Demokracja w lutym 2021 r. organizowały akcję wnioskowania o zupełne wyłączenie Stawów Zatorskich z obwodów łowieckich (w ramach konsultacji społecznych nowego podziału województwa małopolskiego na obwody łowieckie).

 

4 marca 2021 r. Trybunał Sprawiedliwości UE, w wyroku w połączonych sprawach C‑473/19 i C‑474/19, odpowiadając na pytania prejudycjalne sądu szwedzkiego, potwierdził interpretacje europejskich wymogów ochrony gatunkowej w stosunku do gospodarki leśnej. Z wyroku wynika m. in. potwierdzenie, że:

• Gospodarka leśna, jak każda inna działalność, podlega wymogom ochrony gatunkowej;
• Zakazy ochrony gatunkowej ptaków wynikające z art. 5 dyrektywy siedliskowej stosują się do wszystkich ptaków, nie mogą być zawężane tylko do gatunków z załącznika I dyrektywy ptasiej ani tylko do gatunków zagrożonych;
• Stan ochrony gatunku nie wpływa na chroniące ten gatunek zakazy ochrony gatunkowej; właściwy stan ochrony gatunku nie znosi wymogów jego ochrony. Stan ochrony gatunku ma znaczenie dopiero przy udzielaniu ewentualnych odstępstw od ochrony;
• Zakaz umyślnego zabijania i niepokojenia zwierząt, przewidziany w art. 12 dyrektywy siedliskowej, dotyczy także działalności nie mającej wprost na celu zabijanie i niepokojenie (takiej jak gospodarka leśna), ale mogącej w przewidywalny sposób powodować taki skutek. Zakaz obowiązuje niezależnie od tego, czy zabijanie lub niepokojenie ma znaczący negatywny wpływ na stan ochrony gatunku i niezależnie od aktualnego stanu ochrony gatunku;
• Zakaz niszczenia miejsc rozrodu i odpoczynku, przewidziany w art. 12 pkt (d) dyrektywy siedliskowej, jest naruszony gdy wskutek danego działania, rozpatrywanego oddzielnie lub w połączeniu z innymi, pomimo podjętych środków zapobiegawczych dochodzi bezpośrednio bądź pośrednio do utraty trwałej funkcjonalności ekologicznej w siedlisku danego gatunku na danym obszarze w wyniku szkód, niszczenia lub pogorszenia stanu jego siedliska. Prawu jest naruszane niezależnie od tego, czy konsekwencją jest pogorszenie stanu ochrony gatunku.

 

Ochrona gatunkowa z art. 12 dyrektywy siedliskowej dotyczy gatunków wymienionych w zał. IV tej dyrektywy. W Szwecji jej reżim jest rozciągnięty także na ptaki. Gdzie indziej, w tym w Polsce, do ochrony ptaków stosują się (nieco mniej restrykcyjne) wymogi z art. 5 dyrektywy ptasiej.

Pełna treść wyroku jest dostępna na stronie Trybunału

Polska przekazała Komisji Europejskiej listę i granice 14 nowych obszarów siedliskowych Natura 2000. Ochronę prawną przewidzianą dla obszarów Natura 2000 uzyskały one z chwilą przekazania Komisji. Nowe obszary Natura 2000 to:

1. Jaskinie Grudziądzkie PLH040046 
2. Jaskinie Bajka PLH040047
3. Wożuczyn PLH060109 
4. Jaskinia Oblica PLH120097
5. Mopki w Naruszewie PLH140056
6. Torfowisko Serafin PLH140057 
7. Drzesno PLH140058
8. Raciąż PLH140059
9. Stawy Pluderskie PLH160021 
10. Zbiornik na Oruni PLH220106
11. Bagna w Nowej Wsi PLH240046
12. Sikory Juskie PLH280058
13. Kirszniter PLH280059
14. Puszcza Pyzdrska PLH300060

Tym samym, łączna liczba obszarów Natura 2000 w Polsce jest już czetocyfrowa ;)

Równocześnie zmieniono granice 35 istniejących obszarów siedliskowych. Niektóre zmiany mają charakter techniczny, niektóre jednak są znaczącymi i istotnymi przyrodniczo powiększeniami, np. obszarów Biała Lądecka PLH020035, Sandr Wdy PLH040017 (o 1607 ha), Wiśliska PLH120084, Forty Modlińskie PLH140020, Przyłęk nad Białą Głuchołaską PLH160016, Jeziorka Chośnickie PLH220012, Dolina Miały PLH300042, Ostoja Pilska PLH300045, Dolina Bielawy PLH320053.

Zmiany granic i nowe obszary Natura 2000 są widoczne w Geoserwisie GDOŚ, ale nie w warstwie obszarów Natura 2000, tylko w warstwie "Zmiany granic obszarów Natura 2000". Udostępniane przez GDOŚ dane shp do ściągnięcia są nieaktualne. Pełna specyfikacja zmian zawarta jest w uchwale Rady Ministrów z  15 stycznia 2021, opublikowanej w Monitorze Polskim.

Obecne zmiany wciąż jednak nie wyczerpują potrzeb uzupełnienia sieci obszarów siedliskowych Natura 2000.

W dniu 21 marca 2021 lokalne inicjatywy społeczne działające w różnych miejscach Polski pragną w specjalny sposób zaakcentować Międzynarodowy Dzień Lasów ustanowiony przez ONZ w 2012. W tym dniu, poprzez spacery i wydarzenia w bliskich nam lasach chcemy podkreślić wyjątkową społeczną, krajobrazową i przyrodniczą rolę lasów, oraz zaznaczyć, że plany wobec tych terenów powinny być realnie konsultowane ze społeczeństwem. Więcej na stronie Ratujmy.org

W ostatnich dniach w mediach tzw. głównego nurtu trwa dyskusja na temat zagrożenia powodziowego w Płocku, lodołamania na zbiorniku Włocławskim i przyczyn zjawisk powodziowych na Wiśle

www.portalsamorzadowy.pl/wydarzenia-lokalne/nadchodzi-duza-odwilz-prezydent-plocka-jest-powazne-zagrozenie-powodziowe,257142.html

Tymczasem w przekazie medialnym zupełnie nie przebija się oczywista prawda, że to zbudowanie stopnia i zbiornika Włocławek zwielokrotniło częstotliwość powodzi zatorowych i obecnie jest to najbardziej zagrożony zatorami lodowymi odcinek Wisły, a jedynym sposobem eliminacji zagrożenia jest likwidacja piętrzenia.
Przekaz medialny mówiący, że za zagrożenie powodziowe w Płocku odpowiada brak pogłębiania Wisły jest prawdziwy, tyle, że przemilcza prawdziwą przyczynę konieczności tego pogłębiania.
Tymczasem, jak mówią specjaliści, podczas lat „wilgotnych” dolna Wisła transportuje ponad 5 mln ton piasku i żwiru. Większość tego wleczonego przez nurt materiału zatrzymywana jest przez zbiornik, natomiast poniżej zapory występuje jego znaczny deficyt powodując zagrożenie dla stabilności tamy. W okolicy Płocka odkłada się piasek, który mimo znacznej eksploatacji na cele budowlane (ponad milion ton rocznie), wypłyca koryto. Stąd szeroko rozlana i płytka Wisła, spowolniony nurt i zjawiska lodowe związane z każdym okresem mrozowym i zatorami lodowymi, a w ich następstwie powodziami, których nie znano przed wybudowanie tamy.
Jedynym trwałym rozwiązaniem tego problemu jest rozbiórka tamy (przy zachowaniu przeprawy mostowej). Alternatywą mogłoby być coroczne przewożenie z Płocka do Włocławka (poniżej tamy) około 200 tys. m3 urobku, jednak koszty ekonomiczne i energetyczne tego przedsięwzięcia, przy ich rzetelnym policzeniu, mogłyby przewyższyć zyski z produkcji prądu przez stopień, która, co warto przypomnieć, odpowiada wielkości uzyskiwanej przez kilkadziesiąt turbin wiatrowych.
Najwyższy czas zamiast o dalszej kaskadyzacji Wisły zacząć głośno mówić i pisać o rozbiórce tamy i poważnie rozważyć taki scenariusz.

Komisja Europejska skierowała do Polski wezwanie do usunięcia uchybienia wymogom prawa UE, polegającego na niewykonaniu wyroku Trybunału Sprawiedliwości SUE w sprawie C-441/17 dotyczącej Puszczy Białowieskiej. Trybunał w tym wyroku z 17 kwietnia 2018 r. orzekł, że Polska  uchybiła zobowiązaniom spoczywającym na niej na mocy art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej, poprzez przyjęcie aneksu do planu urządzenia lasu Nadleśnictwa Białowieża bez upewnienia się, że aneks ten nie wpłynie niekorzystnie na integralność obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty i obszaru specjalnej ochrony PLC200004 Puszcza Białowieska. Prowadząc, na podstawie tego aneksu, wycinanie świerków w Puszczy Białowieskiej, Polska nie wdrożyła niezbędnych środków ochrony dla chronionych gatunków i siedlisk oraz nie zagwarantowała ścisłej ochrony gatunków chronionych i ptaków przed ich zabijaniem lub niepokojeniem oraz pogarszaniem stanu lub niszczeniem ich terenów rozrodu lub gniazd w Nadleśnictwie Białowieża.

 

Tymczasem, mimo upływu prawie dwóch lat, przedmiotowy aneks do planu urządzenia lasu nie został anulowany.

 

Cięcia w Puszczy zostały wprawdzie wstrzymane, ale dla Komisji ważne jest, że naruszenie polegające na pozostawaniu w obrocie prawnym bezprawnie przyjętego planu, nie zostało usunięte.

 

Polska ma dwa miesiące na odpowiedź. W przypadku braku satysfakcjonującej odpowiedzi, Komisja (w krótkiej procedurze, już bez przesyłania tzw. uzasadnionej opinii) wnioskuje w takich sytuacjach do TSUE o nałożenie kary finansowej, która składa się z sumy stałej i kary za każdy dzień trwania naruszenia.

 

Wyrok TSUE a 17.04.2018

Obecna informacja prasowa Komisji

Jeszcze do 15 lutego 2021 r. trwają konsultacje publiczne pierwszej wersji polskiego „Planu strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej” na perspektywę finansową 2023-2027.

Harmonogram prac zakłada, że będzie jeszcze jedna runda konsultacji publicznych w maju i czerwcu 2021 r.

„Plan strategiczny WPR” ma zająć miejsce obecnego PROW, zgodnie z założeniami europejskiej reformy Wspólnej Polityki Rolnej (WPR). W nowej WPR na poziomie europejskim mają być określone zamierzone rezultaty, natomiast szczegóły mechanizmów wsparcia maja planować tylko państwa członkowskie, uzasadniając je właśnie w Planie Strategicznym. Perspektywa finansowa jest skrócona do lat czyli 2023-2027 w związku z opóźniającymi się pracami nad reformą WPR na poziomie europejskim. Na poziomie europejskim określono dziesięć celów, do realizacji których ma się przyczyniać wsparcie dla rolnictwa: (1) godziwe dochody rolników i stabilne bezpieczeństwo żywnościowe; (2) konkurencyjność i innowacyjność; (3) poprawa pozycji rolników w łańcuchu wartości; (4) klimat; (5) zrównoważony rozwój; (6) ochrona bioróżnorodności, krajobrazu i wzmacnianie usług ekosystemów; (7) start młodych rolników;  (8) zatrudnienie, wzrost, rozwój lokalny; (9) bezpieczna zdrowa żywność i dobrostan zwierząt; (przekrojowo) modernizacja. W projekcie planu każdy z tych celów rozpisano na „potrzeby”. Odpowiedzią na powyższe mają być realizowane w ramach Planu instrumenty płatności bezpośrednich stanowiące stabilną część dochodów rolników preferencyjne dla gospodarstw małych i średnich, preferujące sektory: produkcja zwierzęca, rośliny wysokobiałkowe, buraki cukrowe, ziemniaki skrobiowe, pomidory, truskawki, chmiel, len i konopie włókniste; preferujące obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania. Zgodnie z nowym podejściem europejskim, część płatności będzie dostępna jako dobrowolne dla rolników roczne „ekoschematy”.

Tzw. warunkowość  w nowej WPR ma być w większym zakresie kształtowana w szczegółach przez państwa członkowskie, jednak bez zwolnień dla małych gospodarstw. W ramach „warunkowości”, wymagana ma być zgodność z przepisami krajowymi (w tym ograniczenia w nawożeniu azotowym w bezpośrednim sąsiedztwie wód, ale nie rowów). Utrzymany ma być istniejącym już obecnie „zakaz przekształcania lub zaorywania trwałych użytków zielonych wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000” (dot. gruntów z przypisanym działaniem ochronnym w PZO lub przy braku PZO ustalonych rozporządzeniem Ministra Rolnictwa). Utrzymana ma być zasada, że w przypadku spadku w skali raju udziału trwałych użytków zielonych o ponad 5% w porównaniu z 2018 r. ma być włączony zakaz zaorywania trwałych użytków zielonych (TUZ) oraz zobowiązanie rolników, którzy to zrobili, do odtworzenia areału TUZ (pamiętać jednak należy, że w sensie polityki rolnej „trwały użytek zielony” to każdy grunt rolny wykorzystywany prze co najmniej 5 lat o uprawy traw lub innych zielnych roślin pastewnych, zaoranie naturalnej łąki w celu uprawy „zielnych roślin pastewnych” nie jest więc „zaoraniem TUZ”).  Ma wejść w życie nowa europejska norma GAEC 2, wymagająca ochrony torfowisk i obszarów podmokłych. Zakłada się, że do 2024 r. na gruntach rolnych wyznaczone zostałyby „obszary podmokłe i torfowiska”, a od 2025 obowiązywałby „zakaz ich przekształcania i zaorywania”.

Ekoschematy mają za zadanie stworzenie zachęt dla rolników do realizacji korzystnych praktyk dla środowiska i klimatu, a jednocześnie wykreowanie możliwości ukierunkowania wsparcia na przejście na bardziej zrównoważone i przyjazne środowisku rolnictwo. Ekoschematy będą miały charakter dobrowolnej dla rolników (ale obowiązkowej do wprowadzenia w Planie) rocznej płatności. Państwa członkowskie będą zobowiązane do przeznaczenia na ten instrument co najmniej 20% płatności bezpośrednich. Instrument ten będzie tak zaprojektowany aby w jak największym stopniu realizować korzyści środowiskowe i potrzeby rolników, a także aby zapewnić absorpcję środków, które muszą być zagospodarowane w ramach tego celu. Projekt Plany zakłada, że będą to: (i) praktyki polegające na ekonomicznym i racjonalnym nawożeniu, które jednocześnie wpłyną na ochronę wód przed eutrofizacją (opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia z wykorzystaniem narzędzia FaST, ekstensywny wypas na TUZ z obsadą zwierząt, prowadzenie zrównoważonego gospodarowania na wszystkich użytkach rolnych w gospodarstwie), (ii) praktyki związane z wzbogacaniem gleby w materię organiczną, czy też jej ochroną przed erozją (korzystna struktura upraw, międzyplony ozime, wsiewki śródplonowe, uproszczone systemy uprawy, zielone ścierniska, zagospodarowanie resztek pożniwnych i poplonowych w formie mulczu (matowania), stała okrywa roślinna w międzyrzędziach w uprawach sadowniczych), (iii) praktyki związane z ochroną różnorodności biologicznej (zakładanie obszarów z roślinami miododajnymi, zimowe pożytki dla ptaków, prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin, pasy uprawne wolne od środków ochrony roślin i nawozów), czy też (iv) praktyki na rzecz ochrony powietrza (praktyki ograniczające emisję amoniaku: przyorywanie obornika na gruntach ornych w ciągu 4 godzin od aplikacji, rozlewanie gnojowicy innymi metodami niż rozbryzgowo). Ponadto, z uwagi na pozytywny wpływ systemu rolnictwa ekologicznego na glebę, wodę i bioróżnorodność proponuje się, aby w ramach ekoschematów promowane były również takie praktyki (w postaci płatności powierzchniowych do upraw ekologicznych). Zaproponowano, by praktyka dotycząca retencjonowania wody na gruntach rolnych (ma być wdrożona jeszcze w ramach końcówki PROW 2014-2022, ale tylko jako dodatek do schematów ochrony cennych siedlisk), była kontynuowana jako ekoschemat.

Utrzymane mają być wieloletnie programy rolnośrodowiskowe. Plan zakłada, ze mają one mieć zakres zbliżony do obecnego, tj. wspierane będą: Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków na obszarach Natura 2000, · Ochrona cennych siedlisk i zagrożonych gatunków poza obszarami Natura 2000, · Zachowanie sadów tradycyjnych odmian drzew owocowych, · Wieloletnie pasy kwietne. Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych roślin w rolnictwie, · Zachowanie zagrożonych zasobów genetycznych zwierząt w rolnictwie.

Projekt planu przewiduje wsparcie dla adaptacji rolnictwa do zmian klimatu (np. zbiorniki gromadzące wody opadowe i roztopowe, instalacje do zagospodarowania wody deszczowej, przebudowa urządzeń melioracji wodnych, instalacje do powtórnego obiegu wody, budowa, przebudowa, remont lub modernizacja budynków lub budowli w celu ich adaptacji do niekorzystnych warunków pogodowych lub pojawienia się zagrożeń chorobowych w produkcji roślinnej lub zwierzęcej).

W ramach podejścia LEADER kontynuowane ma być wsparcie finansowe na tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw oraz inwestycje z zakresu małej infrastruktury, wykorzystania potencjału historycznego i kulturowego oraz wsparcie aktywizujące mieszkańców małych miejscowości wiejskich.

Projektowi planu nie towarzyszy projekt prognozy oddziaływania na środowisko – procedura strategicznej oceny oddziaływania na środowisko planowana jest dopiero planowana i ma trwać do końca sierpnia.

 

 

 

 

 

 

Komisja Europejska podjęła dziś decyzję o skierowaniu sprawy przeciwko Polsce do Trybunału Sprawiedliwości UE, w związku z niezapewnieniem odpowiednich zabezpieczeń w celu ochrony leśnych siedlisk przyrodniczych oraz gatunków roślin i zwierząt w lasach.

Komisja zarzuca Polsce, że:

• Prawo krajowe uniemożliwia społeczeństwu dostęp do wymiaru sprawiedliwości w odniesieniu do planów urządzenia lasu. Zarzut jest konsekwencją orzecznictwa polskich sądów administracyjnych, które uznają że zatwierdzenie planu urządzenia lasu przez Ministra nie jest decyzją administracyjną i nie podlega ocenie sądów administracyjnych. W konsekwencji, społeczeństwo (ani inne organy) nie dysponuje narzędziami, które umożliwiałyby wyeliminowanie nawet takich planów urządzenia lasu, które Minister zatwierdził wbrew prawu, np. planów mogących znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000.   
• W 2016 r. Polska wyłączyła gospodarkę leśną z przestrzegania obowiązków w zakresie ścisłej ochrony gatunków, przewidzianych w dyrektywach ptasiej i siedliskowej, a takie wyłączenie narusza wymagany system ochrony. Chodzi tu o przepis art. 14b ust. 3 ustawy o lasach, który ustala fikcję prawną: „Gospodarka leśna wykonywana zgodnie z wymaganiami dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody”.

 

Komisja skierowała wcześniej do Polski wezwanie do usunięcia uchybienia w lipcu 2018 r., a następnie uzasadnioną opinię w lipcu 2019 r. W odpowiedzi Polska zgodziła się rozważyć zmianę swojego prawa co do wyjątków dotyczących gospodarki leśnej. Do tej pory jednak tak się nie stało. Komisja postanowiła zatem skierować sprawę do Trybunału.

 

Komunikat prasowy Komisji

30 listopada 2020 Prezydent Ukrainy wydał dekret ustanawiający nowy park narodowy Koroliws'ki Beskidi (Królewskie Beskidy) w ukraińskich Bieszczadach. Park rozciąga się pomiędzy polską granicą (po polskiej stronie jest to odcinek Stebnik-Bandrów Narodowy-Michniowiec), Starym Samborem i Jasienicą Zamkową. Nie stanowi jednak zwartego obszaru, a raczej "pajęczynę" terenów o łącznej powierzchni 8997 ha. Do parku włączono także odcinek 'sistemy', tj. pasa pogranicznego. Dekret Prezydenta można znaleźć na stronach rządowych Ukrainy.

Jak często w ukraińskich parkach narodowych, tylko ok. 1/4 tej powierzchni to strefa ściśle chroniona. Kolejne 1/4 to "strefa kontrolowanej rekreacji". Prawie połowa terytorium parku to "strefa gospodarcza". Aby park zaistniał w praktyce, rząd musi jeszcze określić szczegółowe zasady jego funkcjonowania (co ma zrobić w ciągu 6 miesięcy), powołać administrację i przewidzieć środki budżetowe. Wiosną 2019 r. w ukraińskich Bieszczadach powstał już park narodowy Bojkiwszczina (12 tys. ha, sąsiaduje od pd. z Królewskimi Beskidami), a Użański Park Narodowy na Zakarpaciu powiększono o ok. 7 tys. ha. Pisaliśmy o tym w Wiadomościach KP.

Na portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego umieszczony został przygotowany przez GDOŚ projekt zmiany rozporządzenia Ministra Klimatu i Środowiska w sprawie Obszarów Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000, a do PROP, IOP PAN, OTOP, PTOP, KOO, TP „Bocian” i Klubu Przyrodników skierowano pisma zapraszające do wniesienia ewentualnych uwag w ramach konsultacji publicznych:

Treścią projektu jest zmiana granic 19 obszarów ptasich Natura 2000. Niektóre z tych zmian są rozważane już od ponad 5 lat.

• Najważniejszą  zmianą jest powiększenie obszaru Gorce o ok. 830 ha, w celu włączenia do obszaru kompletu gorczańskich tokowisk głuszca – obecnie największe tokowisko pozostaje poza granicami obszaru, co wielokrotnie bywało słusznie krytykowane;
• Obszar Bagno Całowanie ma być powiększony o ok. 680 ha, przez włączenie kompleksu łąk i zarośli w dolinie rzeki Jagodzianki stanowiących siedliska derkacza;
• Obszar Jeziorsko ma być powiększony o ok. 160 ha (dopasowanie granic do działek, włączenie dodatkowych siedlisk krakwy i brzegówki);
• Obszar Puszcza Sandomierska ma być powiększony o ok. 120 ha u fragmentów lasów i łąk ze stanowiskami bociana czarnego, orlika krzykliwego, błotniaka stawowego, trzmielojada oraz derkacza;
• Obszar Zbiornik Otmuchowski ma być skorygowany przez dociągniecie granicy do działek i włączenie pozostawionej obecnie poza granica kolonii lęgowej czapli;
• Obszary Karkonosze, Łęgi Odrzańskie, Torfowiska Orawsko-Nowotarskie maja zostać zintegrowane do wspólnych granic z odpowiadającymi im obszarami siedliskowymi i stać się obszarami typu PLC (ptasio-siedliskowe obszary o wspólnych granicach), co będzie oznaczać także zmianę ich kodu. Wymaga to niewielkich powiększeń obszarów ptasich;
• Obszar zintegrowany Ujście Warty PLC080001 ma być skorygowany przez włączenie Fortu Sarbinowo (zimowisko nietoperzy) ale wyłączenie miejscowości Czarnów, co oznacza zmniejszenie o ok. 80 ha;
• Obszar Ostoja Warmińska ma być skorygowany przez dociągniecie granicy do działek i włączenie ok. 80 ha siedlisk żurawia, dzięcioła średniego, dzięcioła białogrzbietego i błotniaka stawowego;
• Obszary: Zbiornik Turawa, Pogórze Przemyskie, Góry Słonne, Jezioro Oświn i Okolice, Lasy Skaliskie, Dolna Odra mają być skorygowane przez dociągniecie granicy do działek, co zmienia ich powierzchnię o kilka-do kilkudziesięciu hektarów;
• Obszar Zbiornik Nyski ma być skorygowany przez dociągniecie granicy do działek i wyłączenie (zdaniem GDOŚ, bez wpływu na przedmioty ochrony) osadników  przy kopalni surowców mineralnych Wójcice;
• Obszar Bagienna Dolina Narwi ma być zmniejszony o ok. 300 ha przez wyłączenie drogi krajowej nr 8 oraz „terenów przemysłowych i zurbanizowanych w gminie Choroszcz” (zdaniem GDOŚ, bez wpływu na przedmioty ochrony);
• Obszar Przełomowa Dolina Narwi ma być zmniejszony o ok. 250 ha terenów rolniczych, wykraczających poza granice Łomżyńskiego Parku Krajobrazowego Doliny Narwi;

W efekcie wprowadzonych zmian łączna powierzchnia obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 w Polsce ma się zwiększyć się o ok. 4 830 ha, tj. o ok. 0,1%.

 

Ogłoszone obecnie konsultacje publiczne są tylko rytualne: zmiany te zostały już zatwierdzone przez Radę Ministrów uchwałą nr 16 z dnia 8 lutego 2019 r. i uchwałą nr 155 z dnia 10 grudnia 2019 r. i zostały już przekazane Komisji Europejskiej – co w OSR podnoszone jest jako główna przesłanka zobowiązująca do wydania rozporządzenia.

 

W związku z opóźnieniem wejścia w życie nowej Wspólnej Polityki Rolnej (oczekuje się obecnie, że nowa perspektywa WPR, w tym nowe Programy Strategiczne w miejsce obecnych PROW, i w konsekwencji nowe programy rolnośrodowiskowe miałyby zadziałać od 2023 r.), Ministerstwo Rolnictwa rozważa, by jeszcze w ramach obecnego PROW wprowadzić eksperymentalne ulepszenia obecnych instrumentów rolno-środowiskowo-klimatycznych. Jednym z pomysłów jest włączenie od dawna postulowanego instrumentu – tzw. płatności retencyjnej. Według aktualnie rozważanych pomysłów:

• Płatność retencyjna miałaby zadziałać od 2022 r. ;
• Przysługiwałaby tylko beneficjentom pakietów ptasich i siedliskowych programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego, jako dodatkowa;
• Byłaby związana z zalaniem gruntu rolnego objętego odpowiednimi pakietami PRŚK, lub z jego podtopieniem (woda na powierzchni) przez okres co najmniej 2 tygodni – co byłoby weryfikowane na podstawie zdjęć satelitarnych. Tj. rolnik zgłaszałby możliwość zalania lub podtopienia, a rzeczywiste wystąpienie i utrzymywanie się wody miałoby być weryfikowane satelitarnie i na tej podstawie naliczana byłaby płatność. Ministerstwo bada obecnie, czy taka weryfikacja satelitarna jako kryterium naliczania płatności (a nie tylko wyrywkowej kontroli!) jest wykonalna technicznie.  

 

Nie wiadomo oczywiście, czy obecnie rozważane przymiarki zostaną faktycznie wdrożone i w jakiej formie. Sam instrument płatności za utrzymywanie wody na gruncie rolnym jest pomysłem od dawna postulowanym przez przyrodników. Miałby on jednak największy sens, gdyby był bardziej powszechny i wykraczał poza chronione siedliska przyrodnicze i siedliska chronionych ptaków, a rekompensowałby rolnikom straty wynikające z zalania lub podtopienia gruntu, służącego np. ochronie torfów przed murszeniem, prawidłowym zarządzaniem ciekami wymagającym m. in. okresowego przepływu ponadkorytowego, podtopień bobrowych, innej naturalnej retencji wody itp.

 

Pomysły Ministerstwa idą jednak w dobrą stronę – przeciwną do obecnej polityki ARiMR, która uważa raczej, że nieskoszenie łąki z powodu jej podtopienia lub zalania jest uchybieniem wymogom programu rolnośrodowiskowo-klimatycznego.

 

W sobotę, w wieku 55 lat, zmarł w Gorzowie Ryszard Popiel, w latach 80. działacz niepodległościowy i społeczny, uczestnik Młodzieżowego Ruchu Oporu i Ruchu Młodzieży Niezależnej, a w latach 90. wieloletni Dyrektor Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego. Był twórcą i aktywnym organizatorem wielu inicjatyw na rzecz ochrony przyrody, między innymi inicjatorem i motorem zakończonych sukcesem działań na rzecz utworzenia Parku Narodowego Ujście Warty. Był także przyjacielem Klubu, żegnamy go z wielkim żalem.

Nakładem Fundacji Dziedzictwo Przyrodnicze ukazała się publikacja „Charakterystyka przyrodnicza obszaru otuliny Bieszczadzkiego Parku Narodowego”. 400-stronicowa książka pod red. Pauliny Kramarz, przygotowana przez 23 autorów, jest w zasadzie uzasadnieniem projektu powiększenia BdPN do  granic zbliżonych do jego otuliny. Teren ten obejmuje m. in. lasy, które w ostatnich miesiącach były przedmiotem głośnych konfliktów społecznych co do prowadzonej w nich przez Lasy Państwowe gospodarki (m. in. „wydzielenie 219a”, „projektowany rezerwat Las Bukowy Pod Obnogą”).

 

Niektóre rozdziały monografii, poza przedstawieniem regionalnych aspektów poszczególnych elementów przyrody, zawierają interesujące koncepcje metodyczne, np. model predyktywny miejsc możliwej akumulacji odpowiednich ilościowo i jakościowo zasobów martwego drewna w artykule K. Stachury.

 

Publikacja w wersji pdf jest dostępna na Przyrodnicze.org

 

5 lutego 2020 r.  Minister Klimatu (kierujący wówczas działem środowisko) powołał na 5-letnią kadencję członków Rady Naukowej Roztoczańskiego Parku Narodowego

Tuż przed swoim odejściem z resortu, 28 września 2020 r. minister środowiska Woś wydał zarządzenie stwierdzające, że…  poprzednie zarządzenie „traci moc” i określające nowy skład Rady Naukowej

 

Przepisy ustawy o ochronie przyrody nie przewidują możliwości odwołania członka Rady Naukowej parku narodowego w toku kadencji. W „Neoradzie Wosia” nie znalazło się dwóch poprzednich, emerytowanych dyrektorów Roztoczańskiego PN oraz sześciu związanych z Parkiem naukowców związanych ze środowiskiem lubelskiego UMCS. Wstawiono za to dwie osoby z KUL, dyrektora szkoły, przedstawiciela Ministerstwa Sprawiedliwości, wicewojewodę lubelskiego oraz aż dwóch przedstawicieli nadleśnictwa Zwierzyniec. Już następnego dnia, 29 września, zwołano posiedzenie „Neorady”, na którym jej przewodniczącym został wybrany  dr hab. Michał Wyrostkiewicz prof. KUL (teolog zajmujący się moralnością, ekologią człowieka i krytyką „filozofii gender”), a zastępcą Andrzej Kluczkowski z KUL (dotąd publikował o wykorzystaniu biomasy jako zrównoważonego źródła energii, gospodarce o obiegu zamkniętym oraz o „Homo ecologicus na Mszy Świętej”.

Ustawa z 2 marca 2020 r. „o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych” (tzw. specustawa COVID) zainspirowała już przynajmniej trzech developerów w Polsce do rozpoczęcia, bez żadnych zezwoleń, budowy osiedli domów w miejscach cennych przyrodniczo:

• w Mechelinkach gm. Kosakowo (nad morzem: na obszarze szczególnego zagrożenia powodzią, w strefie ochrony konserwatorskiej, w bliskim sąsiedztwie rezerwatu Mechelińskie Łąki oraz Nadmorskiego Parku Krajobrazowego;
• w gminie Stare Babice: pomiędzy dwoma częściami rezerwatu przyrody Łosiowe Błota, w otulinie tego rezerwatu, w miejscu którego zabudowa jest wskazana w planie ochrony jako zagrożenie dla rezerwatu;
• w Wieliszewie nad Narwią, gdzie w wiejskim dotychczas krajobrazie rozpoczęto budowę ośmiopiętrowego wieżowca.

Lista ta może być tylko wierzchołkiem góry lodowej.

 

Inwestorzy deklarują, że budowane przez nich osiedla i budynki „mają służyć zapobieganiu rozprzestrzeniania się choroby wywołanej wirusem SARS-CoV-2, jak również zwalczaniu skutków, w tym skutków o charakterze społeczno-gospodarczym, tej choroby” („w budowanych domach będą odbywać kwarantannę osoby mogące być zakażone koronawirusem”). Tym samym, zdaniem inwestorów są to „przedsięwzięcia związane ze zwalczaniem epidemii”, w związku z czym specustawa COVID upoważnia do budowy bez żadnych decyzji lokalizacyjnych, bez oglądania się na plany zagospodarowania przestrzennego, bez pozwoleń na budowę, tylko z poinformowaniem post factum administracji budowlanej.

 

We wszystkich tych przypadkach gminy i nadzór budowlany, a w przypadku Starych Babic także Minister Środowiska, wyrażają obecnie swoje negatywne stanowisko i deklarują „poszukiwanie środków prawnych by zatrzymać budowy”, jak dotąd jednak bez powodzenia. Skierowane zostały też zawiadomienia do prokuratur i ABW, ale budowy trwają.

 

Specustawa COVID, z zapisami dającymi podstawę do takich interpretacji, została uchwalona przez Sejm 2 marca 2020 r. głosami koalicji i większości opozycji (łącznie  400 posłów); Senat nie wniósł do niej poprawek. Za ustawą, i za zawartymi w niej przepisami wyłączającymi przepisy prawa o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa budowlanego, głosował wówczas także Minister Środowiska Michał Woś, który obecnie wniósł zawiadomienie do prokuratury wobec inwestora w Starych Babicach i skomentował „Tego typu prace budowalne skutkują nieodwracalnymi szkodami w środowisku naturalnym na najcenniejszych terenach przyrodniczych".

Minister Środowiska przesłał 8 września 2020 r. wybranym organizacjom pozarządowym projekt rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego, zapraszając na spotkanie w tej sprawie w Warszawie w dniu 10 września i prosząc o zaopiniowanie projektu przed lub na spotkaniu.

Projekt zakłada:

• uzgodnienie granic Parku z granicami gruntów w zarządzie parku;
• niewielkie powiększenia otuliny;
• powiększenie Parku o eksklawę w postaci ok. 60-ha kompleksu leśnego w okolicy Grzegorzewic (obecnie Lasy państwowe nadleśnictwo Zagnańsk, poza obecną otuliną Parku, ok 6 km od głównego kompleksu a 2,5 km od wchodzącej już w skład Parku eksklawy Chełmowej Góry; ale częściowo nakładającego się z enklawą obszaru Natura 2000 Łysogóry);
• zmniejszenie Parku przez wyłączenie jako enklawy gruntów na Świętym Krzyżu o łącznej powierzchni 1,3 ha.

Projekt, znany również poproszonym o opinię samorządom, nie został dotąd ujawniony w portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego.

 

Art. 10 ustawy o ochronie przyrody stanowi m. in. „(..) zmniejszenie obszaru parku narodowego następuje wyłącznie w razie bezpowrotnej utraty wartości przyrodniczych i kulturowych jego obszaru. 2. Określenie i zmiana granic parku narodowego może nastąpić po uzgodnieniu z właściwymi miejscowo organami uchwałodawczymi jednostek samorządu terytorialnego, na których obszarze działania planuje się powyższe zmiany, oraz po zaopiniowaniu, w terminie 30 dni od dnia przedłożenia tych zmian, przez zainteresowane organizacje pozarządowe. Niezłożenie opinii w przewidzianym terminie uznaje się za brak uwag.”

 

Klub Przyrodników w odpowiedzi na tę prośbę Ministra przedstawił swoje stanowisko

Dwa lata temu Klub przedstawił już Ministrowi Środowiska następujące stanowisko ogólne

 

Od 17 sierpnia 2020 r., Minister Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej konsultuje projekt „specustawy suszowej” tj. ustawy o inwestycjach w zakresie przeciwdziałania skutkom suszy

 

Ustawa zakłada między innymi:

• Specjalny tryb postępowania wobec budowy i przebudowy urządzeń wodnych „przeciwdziałających skutkom suszy” (pozwolenie wojewody na realizację inwestycji, zastępujące decyzję lokalizacyjną, pozwolenie na budowę, pozwolenie na usunięcie drzew; skutkujące m. in. automatycznym wywłaszczeniem potrzebnych gruntów; brak związania planami zagospodarowania przestrzennego; skrajnie skrócone, 7-dnowe terminy współdziałania organów i terminy odwoławcze; natychmiastowa wykonalność; ograniczenia w eliminacji z obrotu prawnego decyzji wadliwych i bezprawnych);
• Egzekwowanie nakazu utrzymywania urządzeń melioracji wodnych (obowiązkowo sporządzanie przez właścicieli urządzeń 2-3 letnie wykazy prac, zatwierdzane przez gminę po zaopiniowaniu przez Wody Polskie, obowiązek wykonania prac ujętych w wykazie nadzorowany i egzekwowany przez gminę);
• Możliwość dowolnego pobierania wody przez rolników z rowów i stawów na własnym gruncie;
• Pozwolenie wodnoprawne i opłatę za „zmniejszenie naturalnej retencji terenowej” (wyłączenie ponad 50% powierzchni biologicznie czynnej na działce >600m2, ale z wyjątkiem gruntów rolnych);
• Wymóg zachowania co najmniej 30% powierzchni biologicznie czynnej działki przy budowie lub rozbudowie obiektów budowlanych;
• Wszystkie rowy i ich przebudowa zwolnione z procedur budowlanych;
• Budowle piętrzące na rowach zwolnione z procedur budowlanych;

Inwestycje przeciwdziałające skutkom suszy miałyby się stać przesłanką umożliwiającą odstępstwo od zakazów chroniących rezerwat przyrody. jako przykłady takich inwestycji, w uzasadnieniu ustawy wymieniono planowane stopnie wodne na Odrzew, Wiśle i Pisie.

 

Uwagi i wnioski Klubu Przyrodników do projektu ustawy

 

Z powodu negatywnej opinii Wód Polskich i Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, Komisja Budżetu Obywatelskiego miasta Krakowa odrzuciła społeczny projekt odtworzenia historycznej plaży pod Wawelem. Wody Polskie i Ministerstwo podkreślają, że Wisła w Krakowie jest drogą wodną i jest to funkcja priorytetowa. Wnioskodawcy nie zgadzają się jednak z taką, ich zdaniem anachroniczną, socrealistyczną, technokratyczną i szkodliwą, wizją tego miejsca, a także na dalsze ignorowanie potrzeb mieszkańców żyjących nad Wisłą, którzy mają takie samo prawo do korzystania z rzeki jak wielka żegluga i biznes z nią związany. Władze zarówno państwowe jak i samorządowe powinny to brać pod uwagę, i dążyć do kompromisu, a nie utrzymywać przywileje dla nieistniejącej grupy interesów - transport przemysłowy nigdy pod Wawelem nie zaistniał mimo pomysłów na kanalizacje i kaskadyzacje rzeki z czasów PRL, i jest jedynie wykorzystywany jako pretekst do cumowania wielkich jednostek, które szpecą ważną historycznie okolice. Zamiast uprzywilejowania dla wielkich statków, które zaskutkowało całkowitym zakazem kąpieli w Wiśle w Krakowie, powinno się wydzielić strefę dla małych jednostek turystycznych na jednym brzegu, a na drugim odtworzyć plażę i bezpieczny dostęp do wody dla mieszkańców. To bulwersujące, że projekty obywatelskie mające służyć większości mieszkańców są torpedowane przez interpretacje prawa służące bardzo wąskiej grupie interesów.
Zgodnie z obowiązującym prawem, w zakolu Wisły pod Wawelem nie powinny pływać jednostki o wymiarach większych niż 24 m długości, 3,5 m szerokości i 1 m zanurzenia, bo spełnia ono jedynie minimalne warunki drogi wodnej klasy 1a. Wszystkie wielkie jednostki, które tam cumują i pływają, są za duże i nie powinno być zgody na usuwanie z Wisły piasku pod ich zwiększone zanurzenie. Stan obecny wynika z nieuprawnionego użytkowania tego odcinka jako drogi wodnej klasy II, a utrzymywanie głębokiego toru wodnego dla transportu wielkogabarytowego jest ważniejsze od bezpiecznego dostępu mieszkańców Krakowa do Wisły.
Ten lokalny konflikt, dotyczący jednak znanego wszystkim miejsca, jest wierzchołkiem góry lodowej – sporu, w którym po jednej stronie stoi zaczerpnięty z minionych epok mit o wielkiej żegludze na przekształcanych w kanały i wysychających rzekach Polski, a z drugiej coraz silniej artykułowana potrzeba racjonalnego i wielofunkcyjnego korzystania z rzek przez mały transport turystyczny i żyjących nad nimi ludzi.

W związku z rosnącym powtórnie zagrożeniem epidemiologicznym, prawdopodobnym zaostrzeniem rygorów sanitarnych w okresie jesiennym oraz niewielkimi szansami na liczny udział zainteresowanych, z przykrością odwołujemy planowaną pierwotnie na kwiecień br. w Pułtusku, a następnie przełożoną na październik sesję “Obywatelska i samorządowa ochrona przyrody”. Do tematu, niezwykle istotnego z punktu widzenia ochrony przyrody, mamy nadzieję wrócić wiosną przyszłego roku.

19 sierpnia 2020 r. Minister Środowiska ogłosił projekt rozporządzenia zmieniającego rozporządzenie w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne, polegającej na przesunięciu terminu rozpoczynania polowań na ptaki wodne (krzyżówki, czernice, głowienki, cyraneczki, łyski) z 15 sierpnia na 1 września. Potrzeba zmiany ma wynikać z konieczności usunięcia naruszenia przepisów dyrektywy ptasiej UE, która zabrania polowań na ptaki w okresie lęgowym, a coraz liczniej gromadzone były dowody, że w II połowie sierpnia trwają jeszcze nie zakończone lęgi tych (i innych, niepokojonych przy okazji) gatunków. Rozporządzenie miałoby wejść w życie z dniem ogłoszenia.

Projekt rozporządzenia pod adresem: legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12337251
Minister poprosił o konsultacje społeczne poprzez przesłanie uwag w terminie 3 (trzech!) dni.

Problem nakładania się okresu polowań na ptaki na okres nie zakończonych jeszcze lęgów jest znany od dawna i co najmniej od 2011 r. jest przedmiotem wniosków o jego zmianę. Państwowa Rada Ochrony Przyrody w opinii 1 grudnia 2014 r. przedstawiała Ministrowi problem i konkluzję „Państwa członkowskie UE są zobowiązane nie tylko do zagwarantowania formalnej zgodności przepisów krajowych i wspólnotowych, ale do rzeczywistego zapewnienia, by praktyka łowiecka była zgodna z postanowieniami Dyrektywy. Rozpoczynanie polowań na ptaki wodne w okresie, gdy część z nich regularnie wodzi jeszcze młode, a polowania mogą powodować płoszenie chronionych gatunków w czasie rozrodu, jest zdaniem PROP nie tylko potencjalnie szkodliwe przyrodniczo, ale i sprzeczne z prawem wspólnotowym. Okres ochronny powinien być więc przedłużony do końca lata (co najmniej do 20 września)”. W tej samej opinii PROP rekomendowała także, by cyraneczkę, ze względu na ryzyko zagrożenia jej populacji w Polsce, w ogóle przenieść z listy gatunków łownych na listę gatunków chronionych.
Podobnie, Polski Komitet Krajowy IUCN przedstawił w 2019 r. analizę naukową stanu polskiej populacji głowienki, czernicy, cyraneczki i łyski, rekomendując – ze względu na niekorzystne trendy liczebności – by na te gatunki w ogóle nie polować, lecz przenieść je pod ochronę gatunkową, w której zwrócił uwagę także na wadliwy termin rozpoczynania sezon o łowieckiego na ptaki wodne, postulując przesunięcie terminu rozpoczynania polowań na krzyżówki do 15 września. Ta analiza jest dostępna pod:
www.iucn.org.pl/images/Publikacje/Eksprtyza-IUCN_wgladowka.pdf

22.08.2020.
 

---

Wcześniej, 13 sierpnia 2020, informowaliśmy w Wiadomościach KP

 

Koalicja „Niech Żyją” skierowała do Ministra Środowiska i ogłosiła publicznie postulat ogłoszenia pięcioletniego moratorium względem polowania na wszystkie gatunki ptaków łownych (ustalenia całorocznego okresu ochronnego, podobnie jak np. obecnie dla łosia). Uzasadnienie wniosku jest dostępne pod:
niechzyja.pl/wp-content/uploads/2020/07/niech-zyja-moratorium_www.pdf 116-stronicowy dokument zestawia i dokumentuje argumenty merytoryczne, by nie polować na ptaki, w tym:

• Pogłębianie zagrożenia gatunków zmniejszających liczebność. Dotyczy to w szczególności: głowienki, czernicy, cyraneczki i łyski, dla których już wcześniej Polski Komitet Krajowy Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) zaapelował o wykreślenie ich z listy gatunków łownych i objęcie ścisłą ochroną, ze względu na negatywne trendy liczebności, do których przyczyniają się m.in. polowania;
• Wola społeczeństwa: wg badania socjologicznego 67% Polaków jest przeciwnych polowaniu na jakiekolwiek ptaki, a 94% jest przeciwnych polowaniu na gatunki zagrożone;
• Niehumanitarność polowań na ptaki (znaczny udział ptaków, które są ranione);
• Szkodliwe oddziaływanie ołowiu z amunicji śrutowej na środowisko;
• Niezgodność polowań na ptaki z teoretycznymi współczesnymi pryncypiami łowiectwa: polowania na ptaki nie stanowią „gospodarowania ich populacją”, plany zakładające odstrzał ptaków nie są przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko nawet w obszarach wyznaczonych dla ochrony tych gatunków ptaków;
• Nieskuteczne rozpoznawanie gatunków podczas polowań i częste incydenty omyłkowego zabijania gatunków chronionych;
• Negatywne oddziaływanie polowań na ptaki na niektóre obszary Natura 2000 wyznaczone dla ochrony ptaków: przytoczono przykład Stawów Zatorskich w obszarze Natura 2000 Dolina Dolnej Skawy PLB120005, w którym liczebność większości przedmiotów ochrony spada, zdaniem Autorów właśnie w wyniku polowań, przy których zabijane są także gatunki chronione. W 2019 r. zanikły w tym obszarze podgorzałka i hełmiatka, a w poprzednich latach udokumentowano postrzelenia osobników z tych gatunków, w tym ostatniej w obszarze podgorzałki.

Postulatem autorów wniosku jest „ptasi raj” w Polsce, w tym rozwój społeczności lokalnych w oparciu o turystykę ptasią.

Kilka dni po opublikowaniu powyższego raportu, prołowiecka fundacja Instytut Analiz Środowiskowych skierowała do Ministra Środowiska i ogłosiła publicznie jako kilkudziesięciowierszowy post na swoim profilu Facebook swoje wnioski, obejmujące:

• wprowadzenie na listę gatunków łownych bernikli kanadyjskiej i gęsiówki egipskiej (inwazyjne gatunki obce) z całorocznym ich celem niedopuszczenia do powstania stabilnych populacji lęgowych;
• wcześniejsze rozpoczynanie okresu polowań na gołębie grzywacze (od 1 sierpnia zamiast 15 sierpnia), m. in. ze względu na „szkody w uprawach rolnych”;
• opóźnienie rozpoczęcia okresu polowań na dzikie kaczki i gęsi: z 15 sierpnia na 31 sierpnia, ze względu na przedłużający się jeszcze na II połowę sierpnia okres lęgowy (co akurat jest słusznym argumentem, od wielu już lat podnoszonym przez specjalistów);
• przedłużenie okresu polowań na dzikie kaczki i łyski do 15 stycznia, a na dzikie gęsi – do 31 stycznia (obecnie wolno polować na te gatunki do 21 grudnia, a w czterech województwach zachodniej Polski na gęgawy - 15 stycznia, a na inne dzikie gęsi - do 31 stycznia.

Obecne zakończenie 15 stycznia sezonu polowań na gęgawy w województwach zachodnich jest wynikiem postępowania przeciwnaruszniowego Komisji Europejskiej przeprowadzonego przeciwko w Polsce w 2009 r. w związku z faktem, że w II połowie stycznia gęgawy powracają na tereny lęgowe. Postulat IAŚ jest więc postulatem złamania uzgodnień z Komisją, na podstawie których to postępowanie zostało zamknięte.

13.08.2020
 

---

PS. Na wszelki wypadek wyjaśniamy, że „Szczeciński Klub Przyrodników” (współsygnotariusz wniosku IAŚ), mimo podobieństwa nazwy, jest nieformalnym (nie wpisanym do Krajowego Rejestru Sądowego), wyrażanym przez swój profil Facebook, tworem nie powiązanym z Klubem Przyrodników. Niezależnym kolegom po nazwie życzymy sukcesów w ochronie przyrody, bo wierzymy że cele mamy podobne, nawet jeśli różnimy się nieco w poglądach na temat metod ich osiągania.

 

29 lipca 2020 r. opublikowane zostało zarządzenie RDOŚ w Gdańsku w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Lisia Kępa”

Zarządzenie wejdzie w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia.

 

Nowy rezerwat ma 313,4 ha. Położony jest w lasach nadleśnictwa Osusznica na pd. od Bytowa (między Rekowem a Pysznem), w istniejących obszarach Natura 2000 Lasy Rekowskie PLH220098 i Pływające Wyspy pod Rekowem PLH220022. Chroni mozaikę ekosystemów: torfowisk wysokich i przejściowych, jezior dystroficznych oraz borów bagiennych i lasów bukowych.

Dominującym elementem są kopułowe torfowiska wysokie, rozwinięte w kompleksie zagłębień i wytopiskowych wśród buczyn, porośnięte 150 letnim borem bagiennym z bażyną. W obrębie torfowiska zachowało się kilka jeziorek dystroficznych otoczonych szuwarkami turzycy bagiennej  oraz mszarami z przygiełką; z populacją rzadkiej wazki iglicy Nehalennia speciosa. Torfowiska okolone są buczynami.

Najbardziej znanym fragmentem rezerwatu jest jego część zachodnia - torfowiska okalające jezioro Leniwe oraz niewielkie jeziorko dystroficzne położone na wschód od jeziora Leniwego, funkcjonujące pod nazwą „Pływające wyspy k. Rekowa” i udostępnione ścieżką przyrodniczą. Charakterystycznym elementem unikatowego krajobrazu mszarów i jeziorek są tu pływające wyspy pła mszarnego.

Torfowiska rezerwatu były opisywane już w publikacjach J i M. Janowskich o torfowiskach Pojezierza Bytowskiego w latach 80-tych XX w. Dokumentację projektową opracował w 2004 r. Klub Przyrodników (zakładano w niej nieco większą powierzchnię – włączenie większej ilości buczyn otaczających torfowiska). Przychylność wobec projektu rezerwatu okazywało przez cały czas nadleśnictwo Osusznica, w tym szczególnie poprzedni jego nadleśniczy – Jarosław Czarnecki.  

 

Więcej o obiekcie – w artykule R. Stańko i K. Bociąg, opublikowanym w 2015 r. przez Wydawnictwo Klubu Przyrodników w zbiorze „Torfowiska Pomorza – identyfikacja, ochrona, restytucja”, dostępnym online na stronach Wydawnictwa.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie skierował do Trybunału Sprawiedliwości UE pytanie prejudycjalne, czy prawidłowe jest interpretowanie przez organy krajowe, że zalanie lub podtopienie łąki, skutkujące jej niewykoszeniem, skutkuje przerwaniem wymaganej 5-ciągłości istnienia trwałego użytku zielonego i tym samym pozbawia łąkę na 5 lat takiego statusu.

Pytanie dotyczy następującej sytuacji faktycznej: Rolnik w Ińskim Parku Krajobrazowym przystąpił w 2009 r. do realizacji pięcioletniego programu rolnośrodowiskowego na lata 2009-2013 w pakietach dotyczących trwałych użytków zielonych. W 2012 r. fragment o powierzchni ok. 10 ha był długotrwale podtopiony i zalany, co uniemożliwiło wykoszenie łąk w wymaganych terminach, rolnik otrzymał więc pomniejszoną płatność za 2012 r. (czego nie kwestionuje). Łąkę w 2012 r. skosił gdy stało się to możliwe - w październiku, tj. po wymaganym terminie. W 2013 r. wrócił do użytkowania całości zgodnie z reżimem odpowiednich pakietów. ARiMR uznał jednak, że podtopienie łąki i jej nieterminowe wykoszenie stanowiło "płodozmian" w wyniku którego łąka na 5 lat przestała być "trwałym" użytkiem zielonym, w związku z czym płatność za 2013 r. nie może obejmować powierzchni, która w 2012 r. była zalana.

Organy administracji I i II instancji wydawały w sprawie rozstrzygnięcia sześciokrotnie, a nadto sprawa była już dwukrotnie rozstrzygana przez Wojewódzki Sąd Administracyjny w Szczecinie. Aktualnie sprawa trafiła trzeci raz do tegoż sądu, ponieważ organy ARiMR nadal podtrzymują swoje stanowisko, powołując się przy tym na prawo UE.

Na stronie internetowej GDOŚ udostępnione są propozycje zmian obszarów siedliskowych sieci Natura 2000. Jak wyjaśnia GDOŚ „Zmiany te wynikają przede wszystkim z zobowiązań państwa polskiego względem wymogów prawa unijnego. W 2019 r. Komisja Europejska przedstawiła szereg zarzutów odnośnie kompletności polskiej sieci obszarów Natura 2000, w tym dotyczących konieczności uzupełnienia sieci poprzez wyznaczenie nowych obszarów oraz powiększenie obszarów już istniejących. Część tych zarzutów Rząd Rzeczypospolitej Polskiej uznał za uzasadnione, a zatem zgodził się z koniecznością zaproponowania nowych obszarów Natura 2000 lub powiększenia obszarów już istniejących. Pozostałe zmiany wynikają ze wskazań zawartych w planach zadań ochronnych i planach ochrony, dokumentacji sporządzonej w ramach prac nad ww. planami lub uwag i wniosków zgłaszanych przez sprawujących nadzór nad obszarami Natura 2000”.

Materiał (tabelaryczne zestawienie oraz warstwy shp) jest dostępny na stronie Natura 2000 GDOŚ

GDOŚ zakłada utworzenie 15 nowych obszarów, powiększenie 29 obszarów istniejących i drobne (od 0,01 do 1,39 ha) zmniejszenia 8 istniejących obszarów. Łącznie powierzchnia obszarów Natura 2000 wzrosłaby o ok. 10 tys. ha.

 

W opinii Klubu Przyrodników propozycje utworzenia nowych i powiększeń istniejących obszarów są w większości słuszne, ale nie wyczerpują problemu kompletności sieci obszarów Natura 2000, w szczególności nadal brakować będzie  np. obszarów dla torfowisk alkalicznych 7230, zarośli panońskich 40A0, muraw napiaskowych 6120, jezior ramienicowych 3140,  mopka, nocka orzęsionego, nocka dużego.

 

Planowane nowe obszary:

1. Bagna w Nowej Wsi
2. Bory Chrobotkowe Puszczy Pyzdrskiej
3. Drzesno
4. Jaskinia Oblica
5. Jaskinie Bajka
6. Jaskinie Grudziądzkie
7. Kirszniter
8. Kłocie Raciąskie
9. Mopki w Naruszewie
10. Sikory Juskie
11. Stawy Pluderskie
12. Torfowisko Serafin
13. Wożuczyn
14. Wrzosy Wędrzyńskie
15. Zbiornik na Oruni

 

Obszary planowane do powiększenia:

1. Biała Lądecka
2. Czerwony Bór
3. Diabelskie Pustacie
4. Dobromierz
5. Dolina Bielawy
6. Dolina Miały
7. Dzika Orlica
8. Forty Modlińskie
9. Góry Bialskie i Grupa Śnieżnika
10. Jeziorka Chośnickie
11. Jezioro Wicko i Modelskie Wydmy
12. Koło Grobli
13. Kwiatówka
14. Las Bielański
15. Las Natoliński
16. Lubogoszcz
17. Nowosiółki (Julianów)
18. Ostoja Czarnorzecka
19. Ostoja Goleniowska
20. Ostoja Pilska
21. Pątnów Legnicki
22. Pleszczotka
23. Police-kanały
24. Przyłęk nad Białą Głuchołaską
25. Puławy
26. Putnowice
27. Sandr Wdy
28. Słone Łąki w Pełczyskach
29. Stawy w Borowej

 

Planowane korekty zmniejszające w obszarach:

1. Dąbie
2. Hubert
3. Las Hrabenski
4. Las Jana III  Sobieskiego
5. Tylmanowa
6. Kantor Stary
7. Olszyny Rumockie
8. Wiśliska

 

 

 

 

 

Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ogłosił nabór '2020 wniosków na dofinansowanie potencjalnych projektów LIFE

 

Jak wiadomo, unijny Instrument Finansowy LIFE na Rzecz Środowiska finansuje 60-75% kosztów wybranych przedsięwzięć w dziedzinie ochrony przyrody, ochrony środowiska, zarządzania i informacji środowiskowej oraz ochrony klimatu – zwykle są to projekty dość duże, wybrane w ostrej selekcji spośród wniosków z całej UE. Dofinansowanie to przyznaje Komisja Europejska (w praktyce proces prowadzi agencja EASME, zarządzająca LIFE w imieniu KE). Propozycja NFOŚiGW dotyczy uzupełnienia finansowania LIFE, jeśli zostanie przyznane, współfinansowaniem krajowym do poziomu 95% budżetu projektu. Możliwe jest wnioskowanie o dofinansowanie dla projektów w toku, lub tzw. nabór uzupełniający dla projektów którym udało się przejść kwalifikację do finansowania LIFE i wejść do tzw. fazy rewizji, a nie mają jeszcze współfinansowania krajowego.

 

W obecnym naborze w dziedzinie ochrony przyrody, środowiska, zarządzania i informacji najpierw należy złożyć do LIFE tzw. Concept Note (do lipca 2020, dokładne terminy są różne w rożnych gałęziach tematycznych). Gdy Concept Note zostanie wybrana w pierwszym etapie selekcji LIFE i aplikant zostanie zaproszony przez Brukselę do złożenia pełnego projektu,  można składać wniosek o finansowanie krajowe do NGFOŚiGW (dla większości projektów do 30.11.2020). Warto nadmienić, że aby skutecznie złożyć Concept Note do LIFE, trzeba w zasadzie mieć kompletną wizję zamierzonego projektu, a nie tylko jego koncepcję…

Natomiast w przypadku projektów klimatycznych, terminem w NFOSiGW jest 24.08.2020, natomiast do LIFE pełny wniosek (nie Concept Note!) składa się do 6.10.2020.

 

Oferta NFOŚiGW sprawia wrażenie atrakcyjnej. Fundusz m. in. odstąpił od stosowania tzw. tabeli kosztów standardowych, która powodowała problemy (niektóre koszty kwalifikowane dla LIFE były niekwalifikowane dla NFOŚiGW); deklaruje uproszczenie procedur; obiecuje rozpatrzenie wniosków w 35 dni; format informacji merytorycznych ma być tożsamy z formatem LIFE (NFOSiGW wymaga jednak treści po polsku), budżet projektu ma być kopiowany z wniosku LIFE tylko uzupełnionego o przeliczenie z EUR na PLN.   

 

NFOŚiGW od wielu lat współfinansuje polskie projekty LIFE. Współfinansowanie to działo dobrze do 2015 r. – NFOŚ przyznawał projektom aplikującym do LIFE wstępne promesy finansowania, a gdy wniosek zdobył finansowanie LIFE, współfinansowanie NFOŚ było przyznawane prawie automatycznie.  Jednak, w 2015 r. Zarząd NFOŚ, wbrew własnym wstępnym promesom i wbrew wynikom oceny merytorycznej,  na etapie ostatecznej decyzji już po przyznaniu finansowania LIFE, odmówił współfinansowania wszystkim projektom złożonym przez organizacje pozarządowe, które wygrały konkurencję w LIFE. W odpowiedzi na odwołania, Zarząd NFOS potwierdził, że świadomie podjął tę decyzję niezgodną z zasadą równego traktowania beneficjentów i własnymi zasadami etyki i przejrzystości, jak również świadom był że finansuje projekty rządowe niżej ocenione przez sam NFOŚ i przez KE, odrzucając wyżej ocenione merytorycznie projekty pozarządowe.  Po tym epizodzie liczba aplikacji do LIFE wpływających z Polski znacznie spadła, a Fundusz w środowisku polskich przyrodników zyskał opinie instytucji niewiarygodnej. Obecne deklaracje NFOSiGW sugerują, że Fundusz chciałby zapomnieć tę kartę swojej historii – jednak dopiero czas pokaże, jak będzie w rzeczywistości.

 

 

 

Komisja Europejska opublikowała nową broszurę (po angielsku) “FAQs on how the Invasive Alien Species Regulation interacts with the EU Nature Directives”. Publikacja jest dostępna na  stronie z kompletem Wytycznych dotyczących różnych aspektów wdrażania dyrektywy ptasiej I siedliskowej:

 

 

Publikacja wyjaśnia skrótowo aktualne prawo UE dot. inwazyjnych gatunków obcych i skalę zagrożenia, jakie gatunki obce mogą stwarzać m. in. dla obszarów Natura 2000 i ich celów ochrony. Zdaniem Komisji, unijne rozporządzenie  o kontroli gatunków obcych jest mechanizmem prewencyjnym, pozwalającym zapobiec takiemu zagrożeniu.

 

Intersujące wątki to np.:

- Zagadnienie akwakulturowych gatunków obcych, wyłączonych z zakresu rozporządzenia IAS, a także mogących znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000 (np. ostryga pacyficzna Magallana gigas na Morzu Watów);

- Zagadnienie „wewnątrzunijnych” inwazyjnych gatunków obcych, wyłączonych z zakresu rozporządzenia IAS, a także mogących znacząco negatywnie oddziaływać na obszary Natura 2000 (np. Dreissena polymorpha). Takie gatunki powinny być ujęte na krajowych listach IAS;

- Podkreślenie, że gatunki obce nie objęte rozporządzeniem IAS (np. lokalnie obce) także muszą być w obszarach Natura 2000 traktowane jako zagrożenie, któremu należy zapobiegać;

- Zaproszenie by to z obszarów Natura 2000 przekazywano informacje przydatne do oceny ryzyka kolejnych inwazyjnych gatunków obcych w skali EU;

- Zagadnienie ubocznego wpływu zwalczania gatunków obcych na siedliska i gatunki chronione w obszarach Natura 2000 (może wymagać oceny oddziaływania!);

- Podsumowanie wpływu inwazyjnych gatunków obcych na obszary Natura 2000, siedliska i gatunki wg raportów poszczególnych państw UE. Istotne zagrożenia od inwazyjnych gatunków obcych zanotowano dla 42% typów siedlisk i 3% gatunków mających znaczenie dla Wspólnoty;

- Zestawienie aktualnej listy „inwazyjnych gatunków obcych znaczenia europejskiego”, z informacjami o ich odnotowanym wpływie na obszary Natura 2000.

 

Zagadnienie inwazyjnych gatunków obcych regulowane jest w UE od kilku lat przez Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady 1143/2014 z 22 października 2014. Zobowiązuje ono państwa członkowskie do zapobiegania introdukcji, wykrywania i wczesnego zwalczania inwazyjnych gatunków obcych, kontroli tych które są obecne i renaturyzacji ekosystemów zniekształconych przez gatunki obce. Obowiązki stosują się do gatunków ujętych na liście „gatunków obcych znaczenia Unijnego”, która na razie jest stosunkowo skromna (66  gatunków, w tym np. ailant, trojeść, barszcze kanadyjskie, niecierpek gruczołowaty, jenot, piżmak, szop pracz), ale jest stopniowo rozszerzania, w miarę ocen ryzyka. Rozporządzenie UE nie jest obecnie prawidłowo implementowane do prawa polskiego – od kilku lat trwają prace nad całą nową ustawą o gatunków obcych, ale wciąż nie mogą dobiec finału.

 

 

23 marca b.r.  Centrum Ochrony Mokradeł w Greifswaldzie, Wetlands International i Uniwersytet w Galway, z poparciem 21 innych podmiotów (m. in. polskie CMoK, instrumenty finansowe LIFE oraz Interreg) opublikowały stanowisko wzywające do wzmocnienia mechanizmów ochrony torfowisk w przyszłej Wspólnej Polityce Rolnej (CAP), w tym w szczególności do:

- zagwarantowania płatności w ramach CAP dla torfowisk użytkowanych rolniczo z zachowaniem odpowiedniego zabagnienia;

- wykluczenia płatności dla użytków rolnych na przesuszonych torfowiskach;

- ustanowienia schematów płatności bazujących na rezultatach, w tym na dostarczanych usługach ekosystemów, jak konserwacja zasobów węgla w torfowiskach i unikanie emisji gazów cieplarnianych.

Wystąpienie zwraca uwagę na potencjalne przyszłościowe rozwiązania, takie jak tzw. paludikultura (uzyskiwanie pożytków na terenach silnie zabagnionych – np. uprawa olszy, trzciny, torfowców do celów ogrodniczych) i „carbon farming” – praktyki rolnicze nastawione na konserwację i zwiększanie zasobów węgla w glebach, opłacane w ramach zapobiegania zmianom klimatu. Ochrona użytkowanych rolniczo torfowisk i dostarczanych przez nie usług ekosystemowych stanowi wyzwanie, ponieważ wymaga przywrócenia i utrzymania zabagnienia, do czego dostosowane muszą być technologie rolnicze.

 

Zgodnie z danymi zawartymi w tym adresowanym do polityków UE stanowisku, Polska jest trzecim w UE emiterem gazów cieplarnianych ze zdegradowanych torfowisk (po Niemczech i  Finlandii). Wystąpienie rekomenduje ponowne zabagnienie 4% polskich użytków rolnych, co pozwoliłoby zmniejszyć emisję gazów cieplarnianych pochodzących z polskiego rolnictwa o 41%.

 

Stanowisko w formacie PDF

 

 

 

Niecały miesiąc temu, 23 marca 2020 r., weszło w życie zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Olsztynie, powiększające rezerwat przyrody „Pióropusznikowy Jar” na Wysoczyźnie Elbląskiej (gminy Tolkmicko i Młynary; nadleśnictwo Elbląg) z 37,78 ha do 118,96 ha. Rezerwat chroni dolinę leśnego strumienia z buczynami, grądami i łęgami i znajdujące się w niej obfite stanowisko pióropusznika strusiego Matteuccia struthiopteris (ponad 23 tys. osobników). Rezerwat powiększono, ponieważ większość populacji pióropusznika znajdowała się poza dotychczasowymi granicami.

 

Zarządzenie RDOŚ

 

Rozporządzeniem Rady Ministrów, wczoraj, 21 marca 2020 r., powstało ponownie Ministerstwo Środowiska:

http://dziennikustaw.gov.pl/DU/2020/497

Ministerstwo zostało utworzone dla Michała Wosia, powołanego 9 marca na Ministra Środowiska.

 

Wcześniej, 28 lutego, weszła w życie ustawa z 23 stycznia 2020 r. o zmianie ustawy o działach administracji rządowej, którą musiano zmienić 96 innych ustaw, dzieląc dotychczasowy dział „środowisko” (przypisany w okresie listopad 2019 – luty 2020 Ministrowi Klimatu) na dwa działy: „środowisko” i „klimat”:

http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20200000284/O/D20200284.pdf

 

Zagadnienia nie przeniesione ustawą z 23 stycznia do działu „klimat” znajdują się obecnie w Ministerstwie Środowiska, tj. u ministra Wosia. Obejmują one w szczególności zakres:

1. ochrony przyrody, w tym w parkach narodowych i krajobrazowych, rezerwatach przyrody, oraz bioróżnorodności, ochrony gatunków roślin i zwierząt, prawem chronionych lasów, zwierzyny i innych tworów przyrody;
2. geologii;
3. gospodarki zasobami naturalnymi;
4. leśnictwa;
5. ochrony lasów i gruntów leśnych;
6. łowiectwa;
7. edukacji ekologicznej i promocji ekologicznych warunków życia – w zakresie w/w;

Ministrowi Środowiska podlega GDOŚ. Sprawuje on też nadzór nad Lasami Państwowymi.

 

Ministerstwo Klimatu sprawuje nadzór nad GIOŚ (a więc i nad monitoringiem przyrody), NFOŚiGW oraz wojewódzkimi funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej.

Szanowni Państwo! W związku z sytuacją w kraju i niewielką szansą na jej poprawę w najbliższym czasie, jesteśmy zmuszeni zmienić termin planowanej w Pułtusku na 16-19 kwietnia br. sesji “Obywatelska i samorządowa ochrona przyrody”.

Odbędzie się ona w tym samym miejscu, w dniach 15 - 18 października 2020 r. Nowy termin i program uzgodnimy oczywiście z Autorami, osoby, które już przysłały zgłoszenia, o zmianie terminu poinformujemy indywidualnie. Przepraszamy!

Na zachodzie Polski najwyraźniej znów przyszła wiosna. Jak co roku zbyt wcześnie w stosunku do tego co piszą w starych, papierowych książkach. Od kilku dni intensywnie lecą i podśpiewują skowronki, bębnią dzięcioły, śpiewają sikory, żurawie i kruki latają w parach i zajmują terytoria. Kwitną przebiśniegi, pyli leszczyna i rozkwita wawrzynek wilczełyko. Wzrost natężenia wiosennych wzorców aktywności zanotowano także u ludzi. A my przypominamy o naszej wiosennej sesji, jeśli ktoś jeszcze nie wie, to w tym roku odbędzie się w Pułtusku, w dniach 17 – 19 kwietnia, szczegóły tu: https://www.kp.org.pl/pl/zapraszamy/2920-sesja-kp-2020-zaproszenie-2 Na zgłoszenia tematów do programu czekamy do 20 lutego. Wszystkiego wiosennego!

XXXVIII Lubuski Konkurs Przyrodniczy 2020

 

 

 

Ukazał się zeszyt 3/2019 Przeglądu Przyrodniczego, a w nim artykuły o grzybach wielkoowocnikowych Babiogórskiego Parku Narodowego, dwóch gatunkach prostoskrzydłych – odkrytej po 30 latach nieobecności trajkotce czerwonej i rozprzestrzeniającym się w Polsce nadrzewku południowym, modliszce zwyczajnej na Nizinie Mazowieckiej i znaczeniu jaskini Szachownica dla nietoperzy. Ponadto notatki o trzech rzadkich gatunkach grzybów – pajęczynowcu złotawym, wodnisze marcowej i lipniku lepkim, inwazyjnym małżu – szczeżui chińskiej, motylach – dostojce eunomii i niedźwiedziówce włodarce, pająku – poskoczu krasnym oraz nowym stanowisku żołny.

Zeszyt w wersji drukowanej można zakupić  w Sklepie.
Kolejny zeszyt Przeglądu - 4/2019, zawierający materiały z zeszłorocznej sesji Klubu Przyrodników “Natura 2000 – czy to działa?” ukaże się w marcu. Ewentualni spóźnieni autorzy wystąpień mogą jeszcze, rzutem na taśmę, w ciągu kilku dni, przysłać artykuł do druku.

Zachęcamy także do lektury naszego Biuletynu “Bociek”, najnowszy zeszyt 3/2019 znaleźć można także na stronie Wydawnictwa poświęconej temu builetynowi.

Z końcem tygodnia (24 stycznia) wejdzie w życie zmiana rozporządzenia o ochronie gatunkowej zwierząt. Dotychczasowe rozporządzenie mówiło, że zakazy ochrony gatunkowej zwierząt „nie dotyczą wykonywania czynności związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej, jeżeli technologia prac uniemożliwia ich przestrzeganie”. Dodany zostanie fragment mówiący, że wyłączenie to nie dotyczy ptaków oraz gatunków z załączników dyrektywy ptasiej i siedliskowej. Jednak, jest to tylko powielenie obowiązującego i dziś przepisu art. 52 ust 5 ustawy, nie zmieni się więc nic w realnej sytuacji prawnej.

Rozporządzenie zmieniające


Nadal obowiązuje przepis art. 14b ust 3 ustawy o lasach ustanawiający fikcję prawną „Gospodarka leśna wykonywana zgodnie z wymaganiami dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody”. Przepis ten, ze względu na jego wieloaspektową niezgodność z prawem UE, jest przedmiotem wciąż trwającego postępowania naruszeniowego Komisji Europejskiej.

Na unijnym portalu:

https://nature-art17.eionet.europa.eu/article17/reports2012/

zamieszczone tam dane o stanie ochrony gatunków i siedlisk z załączników Dyrektywy Siedliskowej zostały uzupełnione o wyniki krajowych raportów z 2019 r., a więc o wyniki raportowania za lata 2013-2018. Dostępne są także nowe dane dla Polski.

W ramach działalności statutowej Klubu Przyrodników analizujemy skuteczność ochrony obszarów Natura 2000 i planowania tej ochrony, zwłaszcza w formule „planów zadań ochronnych”. W szczególności, chodzi to u realizację obowiązków wynikających z art. 6.1 dyrektyw siedliskowej „Dla specjalnych obszarów ochrony Państwa Członkowskie tworzą [i wdrażają!] konieczne środki ochronne […] odpowiadające ekologicznym wymaganiom typów siedlisk przyrodniczych, wymienionych w załączniku I, lub gatunków, wymienionych w załączniku II, żyjących na tych terenach”, jak również art. 6.2 dyrektywy „Państwa Członkowskie podejmują odpowiednie działania w celu uniknięcia na specjalnych obszarach ochrony pogorszenia stanu siedlisk przyrodniczych i siedlisk gatunków, jak również w celu uniknięcia znaczącego dla celów Dyrektywy niepokojenia gatunków, dla których zostały wyznaczone takie obszary”

W związku z tym, bardzo prosimy wszystkich zainteresowanych o podzielenie się swoimi opiniami i informacjami na ten temat.

Szczególnie interesuje nas, czy w jakichś obszarach Natura 2000 (a jeśli tak to na jaką skalę) skuteczność ochrony budzi wątpliwości i wymagałaby poprawienia, w tym czy dochodziło do przypadków w których:

1.       Ustanowiono PZO dla obszaru Natura 2000 z sensownymi zapisami, ale następnie zmieniono ten PZO w taki sposób, że skuteczność ochrony została pogorszona. W takich przypadkach bylibyśmy wdzięczni za syntetyczny opis, ale także za jak najdokładniejsze uzasadnienie tego pogorszenia skuteczności ochrony (mile widziane wszelkie fakty, dokumentacja).

2.       Znane i udokumentowane są konkretne potrzeby ochrony (np. w formie opracowanej dokumentacji PZO, publikacji naukowych, innych ekspertyz, wskazujących „konieczne środki ochronne odpowiadające ekologicznym wymaganiom gatunków/siedlisk”), a mimo to ustanowiony PZO nie uwzględnia i nie zaspokaja tych potrzeb. W takich przypadkach bylibyśmy wdzięczni za syntetyczny opis, ale także udostępnienie lub wskazanie odpowiednich dokumentacji, ekspertyz, itp.

 

3.       Znane i udokumentowane są konkretne potrzeby ochrony (np. w formie opracowanej dokumentacji PZO, publikacji naukowych, innych ekspertyz, wskazujących „konieczne środki ochronne odpowiadające ekologicznym wymaganiom gatunków/siedlisk”), ale potrzeby te nie są zaspokojone bo PZO nie ma, albo jest ale nie jest wdrażany. W takich przypadkach bylibyśmy wdzięczni za syntetyczny opis, ale także udostępnienie lub wskazanie odpowiednich dokumentacji, ekspertyz, itp.

 

4.       W obszarze Natura 2000 dochodzi do ewidentnego i znaczącego pogarszania stanu siedlisk lub niepokojenia gatunków (tu potrzebne dowody, dokumentacja) przy braku reakcji na ten fakt. W takich przypadkach bylibyśmy wdzięczni za syntetyczny opis, ale także dowody na takie pogorszenia.

 

Uprzejmie proszę o ewentualne informacje na mój email: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Prośbę można przekazać dalej, wszystkim ewentualnym zainteresowanym.

z poważaniem

Paweł Pawlaczyk

Klub Przyrodników

Ukazał się 2 zeszyt XXX tomu wydawanego przez nas kwartalnika “Przegląd Przyrodniczy”.

W numerze:

• sprawozdanie z XXIV wystawy grzybów Puszczy Białowieskiej zawierające kolejne materiały do poznania mykobioty tego obszaru, jak co roku obfitujące w doniesienia o stwierdzeniu podczas zbiorów na potrzeby wystawy gatunkach nowych dla Polski (w tym roku 6) i Puszczy Białowieskiej (21),
• artykuł o rozmieszczeniu i problemach ochrony grzybieńczyka wodnego w Dolinie Dolnej Odry w kontekście planowanych tam prac regulacyjnych,
• artykuł o fitocenozach mannicy odstającej i solirodu zielnego w rezerwacie przyrody Ciechocinek i problemach ich ochrony,
• artykuły o skorkach, prostoskrzydłych, karaczanach i modliszkach powiatu pleszewskiego; ważkach nadmorskich zagłębień międzywydmowych w Słowińskim Parku Narodowym’'; motylach dziennych Sieniawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu oraz specjalnego obszaru ochrony siedlisk „Lasy Sieniawskie”; rozmieszczeniu nocka orzęsionego w południowej części województwa śląskiego oraz krytyczny przegląd doniesień o występowaniu jaszczurki zielonej w Polsce,
• notatki o stanowiskach gnidosza, piskorza i gniewosza plamistego
• recenzja książki Piotra Tryjanowskiego „Rozum z ptakami odlatuje”.

Zapraszamy do lektury, a tych którzy wolą czytać z papieru zachęcamy do zakupu zeszytu lub prenumeraty czasopisma.

Ukazał się także adresowany do członków Klubu, ale dostępny na stronie www w formie pliku pdf biuletyn Klubu Przyrodników “Bociek” (zeszyt 138)  

Korzystając z okazji serdecznie dziękujemy Wszystkim, którzy wspierają naszą działalność!

19 października 2019 r. w Poznaniu odbył się zjazd założycielski w celu powołania Polskiego Towarzystwa Ekologicznego (PTEKol). Ma ono być towarzystwem naukowym, mającym na celu rozwijanie i propagowanie ekologii jako dziedziny nauki oraz wspieranie jej stosowania w praktyce. Do towarzystwa mogą należeć osoby prowadzące działalność naukową lub edukacyjną w dziedzinie ekologii. Działalność Towarzystwa ma być kontynuacją i rozwinięciem działań wcześniejszego towarzystwa o tej nazwie, które działało do początków XX w. Siedzibą Towarzystwa jest Warszawa. Zjazd założycielski wybrał zarząd PTEkol w składzie:

1.       Wiktor Kotowski (prezes)

2.       Katarzyna Celejewska-Mrozek

3.       Olga Cholewińska

4.       Andrzej Jagodziński

5.       Agnieszka Kolada

6.       Mariusz Lamentowicz (sekretarz)

7.       Ewa Mierzejewska (skarbnik)

8.       Aleksander Rachwald (wiceprezes)

9.       Krzysztof Szoszkiewicz

10.   Piotr Tryjanowski

Towarzystwa naukowe (jest ich w Polsce ok. 350) działają w Polsce na podstawie ogólnego prawa o stowarzyszeniach, choć podnoszone są postulaty stworzenia specyficznych ram prawnych dla społecznego ruchu naukowego, w tym towarzystw naukowych.

10 października 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydal wyrok w sprawie C-674/17, odpowiadając na pytanie Najwyższego Sądu Administracyjnego Finlandii dotyczące interpretacji zasad ochrony gatunkowej i odstępstw od niej (art. 12 i 16 dyrektywy siedliskowej). Sąd pytał, czy można udzielić zezwolenia na zabicie kilku wilków w celu zapobiegania kłusownictwo (a konkretnie w celu zapobieżenia ich ewentualnemu skłusowaniu przez zaniepokojoną ludność miejscową oraz w celu ochrony psów domowych i „podniesienia ogólnego poczucia bezpieczeństwa”.  Tj. celem zezwolenia na polowanie miałaby być „ochrona populacji wilka przez wzmocnienie pozytywnej postawy mieszkańców względem wilków, a w konsekwencji ograniczenie kłusownictwa”.

Wilk Canis lupus jest w Finlandii (z wyjątkiem tzw. „obszaru zarządzania populacją reniferów”) gatunkiem ujętym w zał. IV dyrektywy siedliskowej, tj. stosują się do niego wymogi ustalenia ochrony gatunkowej (art. 12 dyrektywy) i ścisłe wymogi co do ewentualnych odstępstw od tej ochrony (art. 16).

Trybunał orzekł, że teoretycznie co do zasady – ponieważ kłusownictwo jest istotnym problemem dla osiągnięcia właściwego stanu ochrony wilka w Finlandii – ograniczanie kłusownictwa może być  dopuszczalnym motywem odstępstwa. Aby jednak możliwość tę zastosować w praktyce, trzeba by jednak w chwili wydania takiego zezwolenia mieć niezbite dowody, że faktycznie polowania będące przedmiotem odstępstwa mogą realnie zmniejszyć liczbę nielegalnych polowań, i to w takim stopniu, że spowoduje korzystny efekt dla stanu ochrony populacji wilków, mając na uwadze liczbę planowanych odstępstw i najnowsze szacunki liczby nielegalnych odstrzałów. Musiałby być spełnione także pozostałe warunki odstępstw, np. brak alternatyw.

W rozważanym przypadku warunki te nie były spełnione. Po pierwsze, już fiński sąd ustalił, że żaden dowód naukowy nie uprawnia do wniosku, że legalne polowania na gatunki chronione ograniczają kłusownictwo do takiego stopnia, że miałoby to ogólnie pozytywny wpływ na stan ochrony tego gatunku. Po drugie istnienie nielegalnej działalności, takiej jak kłusownictwo, oraz trudności, jakie napotyka sprawowanie nad nią nadzoru, nie uprawniają do odstępstwa a przeciwnie – zobowiązują raczej państwo do priorytetowo traktowanej, ścisłej i skutecznej kontroli tej nielegalnej działalności. Po trzecie, nie przedstawiono pełnej analizy wpływu lokalnego odstępstwa na stanu ochrony wilka w Finlandii. Po trzecie, w Finlandii na podstawie odstępstw w latach łowieckich 2015–2016, zostały odstrzelone 43 lub 44 wilki, z których połowę stanowiły osobniki o potencjale reprodukcyjnym, podczas gdy całkowita populacja w skali kraju liczyła 275–310 osobników. Roczna liczba nielegalnych pozyskań została zaś oszacowana na 30 osobników. W rezultacie odstępstwa w celu „ochrony populacji” doprowadziły do uśmiercenia dodatkowych 13 lub 14 osobników ponad te, które wedle szacunków zginęłyby w wyniku kłusownictwa – powodując negatywny wpływ na tę populację.

Pełny tekst wyroku:

http://curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=218935&pageIndex=0&doclang=PL&mode=lst&dir=&occ=first&part=1&cid=4102910

Wyrok z radością przyjęli przyrodnicy, ponieważ przypomniał o restrykcyjnych warunkach odstępstw od ochrony gatunkowej i zasugerował, że fińska praktyka nie jest z nimi zgodna (choć ostateczne rozstrzygnięcie co do faktów należy do sądu fińskiego). Jednak, także europejskie stowarzyszenie organizacji myśliwskich FACE z radością przyjęło wyrok, widząc w nim potencjalną akceptację dla polowań jako elementu zarządzania populacjami gatunków dużych drapieżników:

https://www.face.eu/2019/10/green-light-for-hunting-as-a-management-tool-for-wolf/

Pamiętać trzeba, że wyrok TSUE nie ma bezpośredniego przełożenia na pojawiające się niekiedy pomysły przywrócenia polowań na wilki w Polsce. Polska, wstępując do Unii Europejskiej, wynegocjowała że na jej terytorium wilk i bóbr nie będą uznawane za gatunki z zał. IV dyrektyw siedliskowej tj. nie będą objęte unijnymi przepisami o ochronie gatunkowej zwierząt (choć wciąż są przedmiotami ochrony w odpowiednich obszarach Natura 2000 i państwo jest odpowiedzialne za stan ochrony ich populacji). Ochrona gatunkowa wilka jest więc w Polsce, inaczej niż w większej części Finlandii, sprawą krajową. Wyrok ma jednak znaczenie dla interpretacji ochrony innych gatunków objętych prawem europejskim.

Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska sporządziła i przedłożyła Komisji Europejskiej dokument „Priorytetowe ramy działań (PAF) dla sieci Natura 2000 w Polsce”. Takie dokumenty opracowywane są we wszystkich krajach, wg jednolitego wzoru narzuconego przez Komisję, a podstawą prawną ich opracowywania jest art. 8 dyrektywy siedliskowej, zobowiązujący państwa członkowskie do szacowania kosztów funkcjonowania sieci Natura 2000, w tym potrzeb finansowania ze środków europejskich.

Polski PAF został przygotowany na podstawie rzetelnego zebrania i podsumowania kosztów zadań zapisanych w sporządzonych dotąd planach zadań ochronnych, a dla obszarów nie pokrytych takimi planami - na oszacowaniu bazującym na powierzchni siedlisk podanej w SDF i na ocenie ich stanu ochrony (zależnie od stanu, założono że siedliska mogą wymagać restytucji, bądź tylko utrzymania). Zastrzec tu trzeba, że kalkulacje uwzględniają nie tylko bezpośrednie wydatki na ochronę przyrody, ale także np. płatności rolnośrodowiskowe do cennych siedlisk na obszarach Natura 2000, czy „nieuzyskane przychody” będące wynikiem wyłączenia z użytkowania pewnych fragmentów drzewostanów w Lasach Państwowych.

Dokonane w ten sposób przez GDOŚ oszacowanie kosztów na lata 2021-2027 dało wynik 4,49 mld EUR, co odpowiada rocznym kosztom ok. 2,7 mld zł. W skali kraju nie jest to kwota bardzo duża - odpowiada mniej więcej wielkości rocznego budżetu jednego miasta wielkości Szczecina. Jest jednak ok. dziesięciokrotnie większa od kosztów ochrony obszarów Natura 2000, których ponoszenie (w znacznej części ze środków UE) deklarujemy za lata 2014-2018.

W ważnym wyroku w sprawie C - 290/18 z 5 września 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości UE wypowiedział się m. in. co do obowiązku ochrony na obszarach Natura 2000. Trybunał rozpatrywał skargę wniesioną przez KE przeciwko Portugalii, w której Komisja zarzucała Portugalii opieszałość w planowaniu ochrony obszarów Natura 2000 oraz ogólnikowość planów. Trybunał uznał zarzuty Komisji i potwierdził interpretację art. 6.1.



Art. 6.1 dyrektywy siedliskowej w interpretacji TSUE zobowiązuje państwa członkowskie, by:

-          Na każdym obszarze Natura 2000 wprowadziły dla każdego z występujących na obszarze Natura 2000 gatunków z załącznika II i siedlisk z załącznika I odpowiednie środki ochronne, odpowiadające wymaganiom ekologicznym tych siedlisk i gatunków.

-          Środki te muszą one opierać się na wiedzy naukowej i opierać się na wysokiej jakości podstawowych informacjach dotyczących warunków panujących na tych obszarach, występujących na nich gatunków oraz głównych presji lub zagrożeń, które mogą się pojawić. Wynika z tego, że takie środki powinny być określane indywidualnie dla każdego przypadku i opierać się na specyficznych dla danego miejsca celach ochrony.

-          Środki te muszą rzeczywiście być adekwatne do wymagań ekologicznych odpowiednich siedlisk i gatunków.

-          Środki te muszą być kompletne, jasne i precyzyjne. Choć nie jest to jasno napisane w art. 6.1., to z motywu ósmego preambuły dyrektywy wynika, że środki te muszą być nie tylko ustalone, ale i faktycznie zastosowane. Przykładem niewystarczających środków są ogólne plany sektorowe, nie odnoszące się szczegółowo do gatunków i siedlisk chronionych w obszarze Natura 2000 i ich wymogów ekologicznych



Wyrok dostępny jest w serwisie TSUE: http://www.curia.eu, ale na razie tylko po portugalsku i francusku.

Od 1 sierpnia 2019 r. po raz pierwszy otwarty został w Polsce sezon łowiecki na szakale złociste (Canis aureus). Jest to gatunek, którego występowanie dawniej było ograniczone Bałkanów i Pd. Azji, ale który kilka lat temu, w wyniku naturalnej ekspansji, zaczął rozszerzać swój zasięg ku północy i pojawił się m. in. w Polsce. Pierwsze jego stwierdzenie w Polsce pochodzi z 2015 r. W 2017 r. Minister Środowiska wciągnął szakala na listę gatunków łownych, z dwuletnim moratorium na odstrzał, które właśnie się kończy.

Jak ustaliła agencja informacyjna Oko Press, sumaryczna liczba szakali zaraportowanych przez koła łowieckie w 2019 r. wynosi 1008 osobników. Według danych naukowych, liczba wiarygodnych stwierdzeń gatunku w Polsce w latach 2015-2019 wynosi ok. 10, z czego 6 obserwacji dotyczyło osobników martwych, a tylko raz potwierdzono rozród. W sezonie łowieckim 2019/2020 w planach dla obwodów łowieckich zaplanowano odstrzał 1270 osobników. Artykuł Oko Press:

https://oko.press/1270-szakali-do-odstrzalu-w-polsce-naukowcy-beda-mylone-z-wilkami-ale-moze-wlasnie-o-to-chodzi/

Za sporządzanie planów łowieckich i inwentaryzację zwierzyny, w tym szakali, odpowiadają dzierżawcy lub zarządcy obwodów (Koła Polskiego Związku Łowieckiego oraz prowadzący tzw. OHZ, najczęściej nadleśnictwa). Za zatwierdzenie planów odpowiadają Lasy Państwowe (dla obwodów dzierżawionych – nadleśniczowie, a dla OHZ – dyrektorzy RDLP).

Dyrektywa Siedliskowa UE ujmuje szakala złocistego w załączniku V, co oznacza wymóg, by jego ewentualne pozyskanie ze stanu dzikiego było zgodne z zachowaniem go we właściwym stanie ochrony. Jak dotąd, nie upubliczniono oficjalnej oceny stanu ochrony szakala dokonanej przez Polskę, mimo że obowiązek zaraportowania tej informacji do KE upłynął w czerwcu 2019 r.



Jak co roku, 15 sierpnia rozpoczął się sezon polowań na dzikie ptaki. Od kilku lat kampanię przeciwko polowaniu na ptaki prowadzi koalicja „Niech Żyją” https://niechzyja.pl/   Pomimo pojawienia się w 2019 r. nowych istotnych argumentów naukowych przemawiających przeciwko polowaniom na głowienki, czernice, cyraneczki i łyski (ekspertyza IUCN dotycząca populacji tych gatunków) także i te ptaki ujęto jak zwykle w planach łowieckich.



Przy sporządzaniu planów łowieckich w ogóle nie szacuje się liczebności populacji ptaków, których odstrzał jest przewidywany, a tyko podaje się, wg uznania dzierżawców lub zarządców obwodów, optymalną liczbę zwierząt do pozyskania. Za zatwierdzanie tych planów odpowiadają Lasy Państwowe.



Wcześniejsza Wiadomość KP o sprawie polowań na głowienki, czernice, cyraneczki i łyski i o ekspertyzie IUCN:

https://kp.org.pl/pl/inna-dzialalnosc/wiadomosci-kp/2871-ekspertyza-iucn-polowania-na-glowienke-czernice-lyske-i-cyraneczke-w-polsce-szkodliwe-dla-ich-populacji

Dyrektywa Ptasia UE dopuszcza polowania na niektóre gatunki ptaków (głowienki, czernice, cyraneczki, łyski i inne łowne w Polsce gatunki ptaków co do zasady do nich należą), ale wymaga (art. 7.1 i 7.4) zapewnienia, by polowania na te gatunki nie zagrażały wysiłkom podejmowanym w celu ich ochrony na obszarze ich występowania, były zgodna z zasadami rozsądnego wykorzystywania i ekologicznie zrównoważonej kontroli gatunków danego ptactwa, oraz nie naruszały celu zachowania populacji gatunków ptaków, w szczególności wędrownych, na poziomie, który odpowiada w szczególności wymogom ekologicznym, naukowym i kulturowym.

W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego pojawił się projekt zmiany rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Projekt polega na wyraźnym zapisaniu w rozporządzeniu, że zapisane w nim odstępstwo od ochrony gatunkowej wszystkich gatunków chronionych dla czynności „związanych z prowadzeniem racjonalnej gospodarki leśnej, jeżeli technologia prac uniemożliwia ich przestrzeganie” nie dotyczy ptaków oraz gatunków z załączników II i IV dyrektywy siedliskowej. . Co prawda, w ustawie o ochronie przyrody jest już przepis art. 52 ust. 5 o takim brzmieniu. Wg informacji zawartych w uzasadnieniu, powodem nowelizacji są „wątpliwości Komisji Europejskiej”

W rozporządzeniu o ochronie gatunkowej zwierząt odstępstwa dla gospodarki leśnej nie było, a wprowadzono je dopiero w nowym rozporządzaniu z 2016 r.  

Projekt rozporządzenia zmieniającego:

https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12323450/

W opinii Klubu Przyrodników ta pozornie dobra zmiana jest jednak:

• wadliwa, ponieważ dla osiągnięcia deklarowanego skutku należało napisać „załącznika II lub IV dyrektywy” zamiast „załącznika II i IV”;
• nieskuteczna, ponieważ główny problem i naruszenie europejskich przepisów o ochronie gatunkowej stanowi przede wszystkim, tak czy inaczej, art. 14b ust. 3 ustawy o lasach (zwalniający prowadzących gospodarkę leśną z przestrzegania wszystkich przepisów o ochronie przyrody, jeśli tylko deklarują przestrzeganie ogólnikowych tzw. wymogów dobrej praktyki), a nie nowelizowany przepis;
• niewystarczająca, ponieważ nadal nie usuwa istniejącej niezgodności obowiązującego rozporządzenia Ministra Środowiska o ochronie gatunkowej zwierząt z warunkami delegacji ustawowej do jego wydania, tj. z art. 52 ust. 6 ustawy o ochronie przyrody. Zgodnie z cytowanym przepisem, generalne odstępstwo od zakazów w stosunku do gospodarki leśnej, której technologia uniemożliwia przestrzeganie zakazów, może być wprowadzone tylko w sytuacji braku znacząco negatywnego wpływu gospodarki leśnej na stan zachowania gatunku. Tymczasem, takich analiz nigdy nie przeprowadzono, a wydaje się, że dla niektórych gatunków „chronionych krajowo (tj. nieujętych w załącznikach dyrektyw siedliskowej) taki negatywny wpływ niewątpliwie istnieje.

W związku z doniesieniami prasowymi http://www.rp.pl/Rolnictwo/307259875-PiS-nie-chce-Sahary-nad-Wisla-Wyda-miliardy-na-walke-z-susza.html zapowiadającymi wniesienie w najbliższym czasie przez ministra Gróbarczyka pod obrady Rady Ministrów „wartego 14 mld zł programu rozwoju, a właściwie ratowania polskiej retencji”, oraz ogłoszenia „konsultacji społecznych programu” Koalicja Ratujmy Rzeki skupiająca organizacje pozarządowe, grupy nieformalne i osoby indywidualne, w tym przedstawiciele nauki przedstawiła swoje stanowisko w sprawie „programu” rekomendując jednoznacznie jego unieważnienie. Jego tekst znaleźć można tu: http://www.ratujmyrzeki.pl/dokumenty/Hydrotechniczne_trupy_inwestycyjne_zamiast_odpowiedzi_na_katastrofe_klimatyczna.pdf


Lista inwestycji przedstawiana obecnie jako „lekarstwo na problem suszy” nie służy retencjonowaniu wody ani w żaden sposób nie odpowiada na wyzwania obecnej klęski suszy. Nawiązuje ona do efektów prac rządowego zespołu utworzonego w ramach realizacji uchwały XII Plenum KC PZPR z dnia 16 czerwca 1978 r. „w sprawie kompleksowego programu zagospodarowania i wykorzystania Wisły oraz zasobów wodnych kraju.” Był to program kaskadyzacji rzek w celu umożliwienia wywozu nimi węgla, który był głównym towarem eksportowym PRL. Program ten nigdy nie był racjonalny, ani efektywny ekonomicznie, a obecnie jest całkowicie anachroniczny i głęboko sprzeczny z interesem gospodarczym i społecznym oraz współczesną wiedzą o rzekach i klimacie. Warto podkreślić, że jeszcze miesiąc temu rząd konsultował “założenia programu retencji”, a dziś minister Gróbarczyk mówi już o programie, choć wyniki tamtych konsultacji nie ujrzały światła dziennego, a założenia nie zostały przez rząd zatwierdzone.

Problem coraz częściej powtarzających się w Polsce suszy i rosnącego ich ryzyka wynika z postępującej katastrofy klimatycznej oraz wieloletnich, nawarstwiających się błędów w gospodarce wodnej i bezwzględnie wymaga przeciwdziałania. Koalicja Ratujmy Rzeki od początku swojego istnienia alarmuje i wzywa instytucje odpowiedzialne za gospodarkę wodną do poważnego podjęcia prac studyjnych i działań, które zatrzymają degradację i zanikanie dyspozycyjnych zasobów wodnych w Polsce. Bez podjęcia szybkich kroków naprawczych, klęski suszy będą coraz bardziej dotkliwe i niszczące. Gospodarstwo Wodne Wody Polskie powinno niezwłocznie podjąć szerokie i systematyczne prace mające na celu powstrzymywanie nadmiernego spływu powierzchniowego i odbudowę zasobów wód podziemnych. W obecnych warunkach odbudowa naturalnej retencji powinna być priorytetem gospodarki wodnej, tymczasem odpowiedzią rządu na problemy z suszą jest kompleksowy program eksterminacji bobrów – czynnika najskuteczniej retencjonującego wodę tam gdzie powinna być retencjonowana - w zlewniach.

Znamienne także, że „ratowaniem” Polski przed skutkami suszy nie zajmuje się Ministerstwo Środowiska lecz Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej. Absolutnie nie do przyjęcia na dłuższą metę jest oddanie całości nadzoru nad gospodarką wodną w ręce wąskiej grupy interesów, zaangażowanej w plan wydatkowania setek miliardów złotych na budowę „wodnych piramid”, kosztem wszystkich innych użytkowników rzek – całego społeczeństwa. Skutki tego kroku widzimy już dziś.

Jak wiadomo, siedliskowe obszary Natura 2000, funkcjonujące zrazu na podstawie zgłoszenia ich do Komisji Europejskiej i zatwierdzenia decyzją Komisji,  wymagają dodatkowego wyznaczenia aktem prawa krajowego. W Polsce są to kolejno wydawane rozporządzenia Ministra Środowiska dla poszczególnych obszarów. Do początku 2019 r. wydano 141 takich rozporządzeń.

W lipcu b.r. nastąpiło wydatne przyspieszenie w przygotowywaniu projektów rozporządzeń dla kolejnych obszarów. W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego https://legislacja.rcl.gov.pl/ pojawiły się projekty dla ok. 210 kolejnych obszarów, a łącznie jest ich tam aż 479. Powodem przyspieszenia jest 6-letni termin na wydanie rozporządzeń, wynikający z Dyrektywy Siedliskowej, który dla wszystkich polskich obszarów już upłynął.

Rozporządzenia w zasadzie nie wnoszą nic nowego do ochrony obszaru, ale zawierają definicję granicy każdego obszaru oraz jego przedmiotów ochrony (czerpanych z SDF) – i w tym zakresie utrwalają istniejący stan. Przygotowując projekty GDOŚ wykazuje dużą bezwładność: projekty często nie uwzględniają uzupełnień przedmiotów ochrony ani korekt granic, wypracowanych w ramach opracowywania planów zadań ochronnych dla obszarów; wydawałoby się uzgodnionych na poziomie RDOŚ i dobrze uzasadnionych.

Warto sprawdzić, czy projekt dla interesującego nas obszaru odpowiada aktualnemu stanowi wiedzy o obszarze, i w razie potrzeby upomnieć się o niezbędne uzupełnienia w ramach konsultacji społecznych projektu rozporządzenia. Później wprowadzenie uzupełnień przedmiotów ochrony, czy powiększenie obszaru będzie już znacznie trudniejsze, bo będzie wymagać nie tylko zmiany SDF, ale całej procedury legislacyjnej zmiany rozporządzenia.

Wczoraj, 25 lipca 2019 r. , Komisja Europejska przeszła do kolejnego kroku procedury prawnej i wystosowała do Polski tzw. Uzasadnioną Opinię, zarzucającą naruszenie prawa UE przez polskie prawo dotyczące gospodarki leśnej i urządzania lasu. Pierwsze zarzucane naruszenie polega na braku możliwości kontroli sądowej zatwierdzanych planów urządzenia, skutkującej brakiem narzędzia kontrolującego ich zgodność z wymaganiami prawa środowiskowego. Drugie naruszenie polega na wyłączeniu wobec gospodarki leśnej wymogów ochrony gatunkowej przez art. 14b ustawy o lasach (uznający że przestrzeganie określonych przez ministra tzw. wymagań dobrych praktyk w gospodarce leśnej  zapewnia ochronę gatunków i zwalnia z konieczności przestrzegania innych przepisów).  Postępowanie w tej sprawie Komisja rozpoczęła rok temu; Polska obiecała wówczas dokonać odpowiednich zmian w prawie, ale tego nie zrobiła.

Komisja wszczęła również formalne postępowanie przeciwko Polsce o niewystarczające wyznaczenie sieci obszarów Natura 2000, wystosowując w tej sprawie Formalne Ostrzeżenie. W zakresie wyznaczenia sieci Natura 2000 Polska od 2009 r. spoczęła na laurach, mimo że dla kilkunastu gatunków i typów siedlisk wciąż brakuje obszarów.

Ponadto, Komisja skierowała do Polski Formalne Ostrzeżenie w sprawie zbyt powolnego wykonywania wyroku Trybunału Sprawiedliwości UE C‑336/16 z 22lutego 2018 r. dotyczącego ochrony przed smogiem. Komisja uważa, że podejmowane przez Polskę działania są niewystarczające, nieskoordynowane i zbyt powolne. Jeżeli odpowiedź Polski udzielona w ciągu dwóch miesięcy będzie niesatysfakcjonująca, Komisja zawnioskuje do Trybunału o nałożenie na Polskę kar finansowych (mają one postać sumy jednorazowej oraz kary dziennej za każdy dzień aż do usunięcia naruszenia).

Pakiet spraw naruszeniowych załatwionych wczoraj przez Komisję  był ostatnim przygotowanym przez odchodzącą komisję Junckera (zwykle jednak zmiana Komisji nie wpływa znacząco na toczące się sprawy). i był stosunkowo szeroki.  Komisja podjęła m. in. formalne działania kwestionujące:

- niewystarczającą sieć Natura 2000 także w Portugalii, Słowacji i Rumunii;

- zastosowanie kleju i sieci jako narzędzi polowania na ptaki we Francji;

- zbyt późny termin zakończenia okresu polowań na gęsi we Francji, zachodzący już na początek migracji na tereny lęgowe;

- niewystarczającą ochronę turkawki i jej siedlisk we Francji i Hiszpanii;

- pogarszający się stan ochrony górskich i niżowych łąk świeżych w Niemczech i w Słowenii, niewystarczający monitoring i działania zapobiegające temu stanowi rzeczy;

- brak odpowiednich ocen oddziaływania na środowisko wobec wydobycia torfu w Irlandii;

- brak odpowiedniego planowania i wdrożenia ochrony obszarów Natura 2000 wyznaczonych w Grecji (pozew do TSUE!)

- niewystarczające procedury ocen oddziaływania na środowisko i ich ewentualnej kontroli sądowej w Austrii, Estonii, na Malcie i na Węgrzech;

- brak drożności dla ryb francuskich zapór na Renie powyżej Strassbourga i zbyt powolny postęp w rozwiązywaniu problemu;

- niewystarczające działania Niemiec zapobiegające zanieczyszczaniu wód przez azotany pochodzenia rolniczego;

- niewystarczające oczyszczanie ścieków komunalnych w Szwecji;

Typowe postępowanie naruszeniowe prowadzone przez KE (wszczynane dopiero po dłuższym czasie nieformalnych rozmów i korespondencji, które w 90% przypadków załatwiają sprawę bez postepowania) ma dwa etapy oficjalnej korespondencji, tzw. Formalne Ostrzeżenie i Uzasadnioną Opinię, na każdym etapie zainteresowane państwo ma wyznaczony termin odpowiedzi na te listy – jeśli nie doprowadzą one do rozwiązania problemu, Komisja kieruje sprawę do Trybunału Sprawiedliwości UE, który ocenia czy doszło do naruszenia. Jeśli wnioskowane przez Komisję i stwierdzone wyrokiem TSUE naruszenie nie zostanie usunięte, Komisja w uproszczonej procedurze (tylko jedno Formalne Ostrzeżenie)  wnioskuje o kary finansowe, a Trybunał je nakłada.

Komunikat prasowy Komisji:

https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/PL/INF_19_4251

26.07.2019

Na portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego znajdują się projekty dwóch nowych rozporządzeń dotyczących wód:

Tzw. nowe rozporządzenie klasyfikacyjne, czyli Rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej w sprawie klasyfikacji stanu ekologicznego, potencjału ekologicznego i stanu chemicznego oraz sposobu klasyfikacji stanu jednolitych części wód powierzchniowych, a także środowiskowych norm jakości dla substancji priorytetowych, ma wypełnić lukę po dwóch dotychczasowych rozporządzeniach, które utraciły ważność po 1 lipca b.r. (ministrowi nie udało się zdążyć z wydaniem nowego). Rozporządzenie określa elementy jakości brane do oceny stanu ekologicznego wód (biologiczne, hydromorfologiczne i fizykochemiczne), ramowe definicje poszczególnych klas jakości, typologię wód, zależne od typu wód wartości progowe dla poszczególnych elementów bądź indeksów syntetycznie charakteryzujących te elementy, algorytm oceny; tzw. substancje priorytetowe brane pod uwagę do oceny stanu chemicznego oraz normy ich stężeń. Czyni to w dwóch wersjach: wg aktualnej typologii wód obowiązującej do końca 2021 r., oraz wg nowej typologii wód, wprowadzając ją od 2022 r., a więc w III cyklu planów gospodarowania wodami. Od wartości wprowadzanych rozporządzeniem zależeć będą cele środowiskowe, jakie dla poszczególnych rzek i jezior będą osiągnięte. Proponowane wartości nie są identyczne do obecnych, ale nie ma jednoznacznej relacji między nimi. W niektórych przypadkach będą one ostrzejsze a w innych – bardziej liberalne. Zmiany uzasadniane są kalibracją europejską, nowymi badaniami oraz uwzględnieniem znacznej ilości danych monitoringowych, na podstawie których lepiej zostały scharakteryzowane korelacje pomiędzy poszczególnymi elementami.
Materiały na: legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12322856
W związku z chaotycznym opublikowaniem załączników zawierających całe meritum, skompletowanie projektu jest trudne, ale możliwe;) Merytoryczna analiza, w tym wychwycenie zmian w stosunku do stanu obecnego, to zajęcie tylko dla najbardziej wytrwałych. Odpowiedzialne za projekt Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej życzyłoby sobie dostać ewentualne uwagi do końca lipca.

Tzw. rozporządzenie monitoringowe, czyli Rozporządzenie Ministra Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i jednolitych części wód podziemnych. Ma ono zastąpić Rozporządzenie Ministra Środowiska z 2016 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych, które utraciło moc. Wg uzasadnienia nowe rozporządzenie ma zapewnić ciągłość prowadzonego monitoringu, nieco tylko aktualizując jego zasady zgodnie z postępem naukowo-technicznym. Uwzględnia także już nową typologię wód, która ma obowiązywać od 2022 r. Różnice redakcyjne między starym a nowym rozporządzeniem są jednak znaczne i niełatwe do prześledzenia.
Materiały na: legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12322204

Polski Komitet Krajowy IUCN opublikował 11 lipca 2019 r. ekspertyzę o stanie polskiej populacji głowienki, czernicy, łyski i cyraneczki i wpływie polowań na ten stan:

Ekspertyza i uchwała Polskiego Komitetu IUCN (plik pdf)
www.iucn.org.pl/images/Publikacje/Eksprtyza-IUCN_wgladowka.pdf
Informacja Polskiego Komitetu IUCN:
www.iucn.org.pl/pl/aktualnosci/33-4ptaki

Objęte analizą gatunki ptaków to gatunki łowne, poluje się na nie nawet w obszarach Natura 2000 wyznaczonych dla ich ochrony, w skali Polski raportowane jest pozyskanie po kilka tys. szt. każdego z nich. Głowienka, czernica i łyska wykazują silny trend spadkowy i stały się gatunkami zagrożonymi (głowienka wręcz w skali globalnej), a raportowane pozyskanie łowieckie dotyczy bardzo znaczących części ich polskich populacji lęgowych i zimujących, istotnie to zagrożenie pogłębiając. W przypadku cyraneczki, dane są trudniejsze do interpretacji, ale polowania na nią w Polsce najprawdopodobniej pogłębiają istniejący kryzys populacji północnych. Konkluzją ekspertyzy jest, że „wszystkie cztery gatunki wykazują trend spadkowy i powinny być w trybie pilnym skreślone z listy gatunków łownych i umieszczone na liście gatunków objętych ścisłą ochrona gatunkową”.

Ekspertyza zwraca także uwagę na inne aspekty na styku łowiectwa i ochrony ptaków, wymagające zmiany (niewłaściwe okresy polowań zazębiające się z końcówką lub początkiem okresu lęgowego; szkodliwe polowania o świcie i zmroku zakłócające noclegowiska ptaków i ryzykowne pod kątem rozpoznawania gatunków, zatrucie środowiska śrutem ołowianym, niewłaściwa sprawozdawczość i planowanie, nieskuteczne zwalczanie obcych gatunków inwazyjnych).

Obradujący w 43 sesji w Baku Komitet Światowego Dziedzictwa, w ramach przeglądu stanu ochrony ok. 180 obszarów światowego dziedzictwa, przyjął 3.06.209 m. in. decyzję w sprawie Puszczy Białowieskiej. Przyjęta została decyzja w całości zgodna z jej wcześniejszą propozycją, wynikającą z misji IUCN przeprowadzonej w Puszczy w 2018 r. na zlecenie UNESCO w Puszczy, o czym pisaliśmy wcześniej: http://listy.eko.org.pl/cgi-bin/mailman/private/wiadomoscikp/2019-April/000830.html

W decyzji Komitet wyraził uznanie Białorusi za skuteczną ochronę naturalnych procesów i podjęcie renaturyzacji mokradeł w jej części Puszczy, oraz za moratorium na odstrzał wilków w Puszczy, wzywając do zapewnienia stałej ochrony wilka w parku narodowym.
W stosunku do Polski, Komitet wyraził ubolewanie z cięć prowadzonych w Polsce w latach 2016-2018, naruszających tzw. „wyjątkowe uniwersalne wartości” obszaru światowego dziedzictwa. Wyraził zadowolenie z ich wstrzymania i wezwał Polskę m. in do:

• zapewnienia, że w strefie ochrony ścisłej oraz w I i II strefie ochrony częściowej nie będą mieć miejsca żadne działania leśne, jak usuwanie martwych drzew, cięcia sanitarne, przygotowanie gleby ani sztuczne odnawianie lasu – wyjątkiem mogą być planowe działania odtwarzania grądów oraz ochrona czynna łąk, mokradeł, gatunków zwierząt roślin lub grzybów;
• ograniczenia cięć wykonywanych dla zapewnienia bezpieczeństwa do strefy 50 m od konkretnych dróg i szlaków i zapewnienia ich wykonywania tylko po jednoznacznej ocenie ryzyka;
• opracowania spójnego planu ochrony przeciwpożarowej, bazującego na rygorystycznie przeprowadzonej ocenie ryzyka; powinien on być elementem zintegrowanego panu ochrony obszaru światowego dziedzictwa ludzkości;
• anulowania aneksu do planu urządzenia lasu nadleśnictwa Białowieża;
• zapewnienia, że nie będą wprowadzane inne aneksy do planów urządzenia lasu, z ewentualnym wyjątkiem dla bardzo rygorystycznie traktowanych ściśle niezbędnych działań dla zapewnienia bezpieczeństwa wynikających z dokładnej oceny ryzyka, ewentualne aneksy z dokładnym uzasadnieniem powinny być przed wprowadzeniem przedłożone Centrum Światowego Dziedzictwa do uzgodnienia z IUCN;
• wstrzymania wszelkich prac ulepszających Drogę Narewkowską, do czasu przedłożenia oceny oddziaływania na środowisko obejmującej m. in. „wyjątkowe uniwersalne wartości” obszaru światowego dziedzictwa;
• Komitet ponowił wezwanie do opracowania zintegrowanego planu ochrony całego obszaru światowego dziedzictwa. Białoruś została wezwana do wzmocnienia statusu prawnego planów zarządzania obowiązujących w jej części Puszczy, Polska – do opracowania planu zarządzania swoją częścią obszaru, przy czym Komitet zastrzegł, że ochrona „wyjątkowych uniwersalnych wartości” obszaru światowego dziedzictwa powinna stanowić główny cel tego planu, a projekt planu powinien być przedstawiony Centrum Światowego Dziedzictwa do uzgodnienia z IUCN.

Komitet ostrzegł, że nie zastosowanie się do zaleceń będzie prowadzić do wpisania Puszczy na listę obiektów w zagrożeniu.

19 czerwca 2018 r., decyzją Rady Programu „Człowiek i Biosfera” UNESCO, 18 nowych obszarów zostało wpisane na listę Rezerwatów biosfery. Wśród nich znalazł się polski obszar Roztocze o powierzchni 297 tys. ha, który wraz z obszarem istniejącym już po stronie ukraińskiej ma tworzyć transgraniczny rezerwat biosfery. Pozostałe obszary wpisane na listę to:

• Dolina Dolnej Mury (Austria - element transgranicznego obszaru w dolinach Dunaju, Drawy i Mury na pograniczu austriacko-słoweńsko-chorwacko-serbskim);
• Lubombo Biosphere Reserve (w Eswatini, czyli w dawnym Suazi w Pd. Afryce);
• Saleh-Moyo-Tambora i Togean Tojo Una-Una (archipelagi i wybrzeża w Indonezji);
• Dolina Padu oraz Alpy Julijskie we Włoszech;
• Kobushi (góry w Japonii);
• Gangwon (góry) oraz Yeoncheon Imjin River (dolina rzeczna) w Korei Pd.;
• Nordhordland (region w zach. Norwegii, na pn. od Bergen);
• Jezioro Elton (słone jezioro w Rosji, przy granicy z Kazachstanem);
• La Siberia (bogaty w mokradła region w Hiszpanii);
• Dolina Cabriel (Hiszpania);
• Vindelälven-Juhtatdahka (1.3 mln ha za kołem polarnym w Szwecji);
• Voxnadalen (zdominowany przez lasy borealne obszar w Centralnej Szwecji);
• Wyspa Wight w Anglii.

Informacja:
en.unesco.org/news/18-new-sites-join-unescos-world-network-biosphere-reserves?fbclid=IwAR3SS40O6PJ1tstap8kRskcz7HbEeoed0DYz31m3aO-IizLtjWt2RPV8KfI

Rezerwaty biosfery to obszary desygnowane pod egidą UNESCO jako „pilotażowe obszary zrównoważonego rozwoju”. Muszą zawierać tzw. strefę rdzeniową przeznaczona do ochrony przyrody (zwykle są to obszary chronione, np. parki narodowe i rezerwaty), „strefę buforową” w której realizowane są rozmaite aktywności, a chroniącą walory kulturowe i różnorodność biologiczną ekosystemów antropogenicznych i półnaturalnych, oraz „strefę przejściową” w której „różne podmioty współpracują dla zrównoważonego rozwoju”. Funkcjonowanie rezerwatów biosfery ma opierać się na dobrowolnej współpracy różnych stron i społeczności.

Na świecie jest ok. 704 rezerwatów biosfery. Dość częste są przypadku znoszenia tego statusu (dotąd skreślono 45 obszarów). W Polsce „rezerwatami biosfery” są dotychczas: Babia Góra, Puszcza Białowieska, jeziora Mazurskie, Słowiński Rezerwat Biosfery, Karkonosze, Tatry, Wschodniokarpacki Rezerwat Biosfery, Puszcza Kampinoska, Bory Tucholskie i Polesie Zachodnie. Działa także Polski Komitet ds. programu „Człowiek i Biosfera”: www.unesco.pl/nauka/czlowiek-i-biosfera-mab/

Ministerstwo Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej do poniedziałku 24 czerwca prowadzi konsultacje społeczne „Założeń do Programu Rozwoju Retencji na lata 2021-2027 z perspektywą do 2030 r.”, które miałyby być ustanowione jako uchwała Rady Ministrów.

Ogłoszenie o konsultacjach:
www.gov.pl/web/gospodarkamorska/konsultacje-publiczne-projektu-uchwaly-rady-ministrow-w-sprawie-przyjecia-zalozen-do-programu-rozwoju-retencji-na-lata-2021-2027-z-perspektywa-do-roku-2030

Projekt „założeń”:
gospodarkamorska.bip.gov.pl/gospodarka-wodna-legislacja/117360_pozostale-projekty.html

Wychodząc z założenia o potrzebie zwiększenia retencji, uzasadnianego m. in. „niskim współczynnikiem odpływu na mieszkańca”, dokument komunikuje, że dotychczasowe starania w tym zakresie, obejmujące np. regulacje rzek i wykonywanie bieżących prac utrzymaniowych, nie są skuteczne wskutek zbyt małych i niestabilnych nakładów na nie, oraz (do 2017 r.) wskutek rozproszenia kompetencji; powinny być więc wzmocnione i rozszerzone, m. in. o program rozbudowy dróg wodnych. W tym celu przeprowadzone mają być szczegółowe analizy, których wynikiem ma być właśnie program działań. Ma on dopiero powstać, ale założeniem jest już m. in., że obejmie 94 konkretne inwestycje wymienione już (wraz z precyzyjnym oszacowaniem kosztów i datami planowanej realizacji) w załączniku do założeń (m. in. stopień wodny Siarzewo, stopień wodny Niepołomice, zbiorniki Kąty-Myscowa i Wielowieś Klasztorna, zbiornik na Łynie w Dobrym Mieście, stopnie wodne na Odrze, liczne regulacje i „odbudowy” rzek, „ochronę przed powodzią Kotliny Kłodzkiej ze szczególnym uwzględnieniem ochrony Miasta Kłodzka”.

Bociek nr 137 (1/2019) - plik PDF



W numerze m. in.:

Sprawozdanie Zarządu Klubu z działalności w roku 2018 – str. 1-11
Orle pióra 2019 – str. 12-13
Szanowni Członkowie i Sympatycy Klubu, Przyrodnicy! – str. 14-15
Geocaching, czyli jak nowocześnie popularyzować wiedzę o przyrodzie – str. 16-21
Czas na KĄKOLE –str. 22-24
Wiosenne Spotkanie z Łąką w Owczarach – str. 25-27
WINO I PTAKI – nowa książka popularno-naukowa prof. Piotra Tryjanowskiego – str. 28
Pakiet wiedzy o torfowiskach alkalicznych – str. 29-30
PRZYRODA NA SZALI – str. 31-33
PRACA przy wypasie owiec – str. 34
Bociek w obrazkowym skrócie – str. 35-36

Wcześniejsze numery do pobrania w dziale Bociek OnLine

Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej ogłosił konsultacje tzw. wyznaczenia tzw. „silnie zmienionych części wód”. Termin ten, pochodzący z Ramowej Dyrektywy Wodnej, oznacza takie rzeki, jeziora, wody przejściowe i morskie wody przybrzeżne, które są silnie zmienione hydromoroflogicznie z powodu ważnych interesów środowiska lub człowieka, i związku z tymi zmianami będą mieć obniżone cele środowiskowe, jakie mają dla tych wód być osiągnięte (celem będzie tzw. dobry potencjał, a nie dobry stan ekologiczny; przewiduje się że jego kryteria po 2021 r. będą istotnie niższe od kryteriów dobrego stanu).

Proponowane wykazy opierają się już na nowym (innym od obecnie stosowanego, przewidzianym do wprowadzenia od 2021 r.) podziale wód na tzw. jednolite części (odcinki rzek, akweny wód przejściowych, części wód przybrzeżnych). Projektowane listy wód, ze wskazaniem tych którym proponuje się nadać status „silnie zmienionych” zamieszczono na: www.apgw.kzgw.gov.pl/pl/news/show/82 Na konsultacje wyznaczono termin do 7 maja, tj. zaledwie 5 dni roboczych.

Wykazy obejmują także tzw. sztuczne części wód, tj. wody sztucznie stworzone przez człowieka; dla nich również cel do osiągnięcia będzie zliberalizowany do dobrego potencjału.

Dla wód przejściowych i morskich wód przybrzeżnych nie zaproponowano uznania żadnej z ich części za „silnie zmienioną”. Dla jezior status „silnie zmienionego” projektuje się dla 116 z 1068 akwenów >50 ha. Dla rzek, status „silnie zmienionej” miałoby otrzymać 584 z 3043 analizowanych „jednolitych części wód rzecznych” + dodatkowo 73 „sztuczne części wód”.

Dla konkretnej rzeki, ewentualne nadanie jej statusu „silnie zmienionej” oznacza, że cel środowiskowy dla niej będzie bardziej liberalny – warto więc sprawdzić, czy i które interesujące nas rzeki miałyby się znaleźć w tym wykazie.

Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska prowadzi konsultacje zmian granic 17 siedliskowych i ptasich obszarów Natura 2000 i utworzenia jednego dodatkowego. Lista obszarów oraz mapy (w tym warstwa shp) zostały udostępnione na:
www.gdos.gov.pl/lista-zmian-granic-obszarow-natura-2000-2019
Projekty zmian nie są dostępne w geoserwisie GDOŚ, tj. udostępniana tam warstwa „proponowane zmiany granic Natura 2000” ich nie zawiera.

Formalnie adresatem konsultacji są rady gmin. Według zapowiedzi GDOŚ, „po zakończeniu konsultacji, propozycje zmian ujęte w liście zmian granic obszarów Natura 2000 zostaną przekazane do zatwierdzenia przez Radę Ministrów, a następnie przekazane do Komisji Europejskiej w celu zatwierdzenia przedmiotowych zmian w drodze decyzji wykonawczej”. W rzeczywistości taka procedura dotyczy obszarów siedliskowych. Poprzednio konsultacje zmian granic ok. 100 obszarów siedliskowych prowadzono w 2016 r.; jak dotąd zmiany te – mimo obietnic – nie zostały przesłane do Komisji. Dla obszarów ptasich zmiany wprowadzi ewentualnie rozporządzeniem Minister Środowiska.

Nowy obszar siedliskowy „Dziki Ostrów” PLH040045 (74,7 ha, woj. kujawsko-pomorskie) miałby być identyczny z rezerwatem przyrody Dziki Ostrów i wg podanej przez GDOŚ informacji „jest wyznaczany w ramach działań kompensacyjnych związanych z realizacją przedsięwzięcia „APS – Wojskowy Kompleks Magazynowy i Naprawczy wraz z bocznicą kolejową i infrastrukturą towarzyszącą w Bazie Lotnictwa Transportowego w Powidzu”.

Pozostałe zmiany dotyczą obszarów:

• Uroczyska Puszczy Drawskiej PLH320046 – słuszne powiększenie o ok. 350 ha (przyłączenie włosienicznikowego odcinka Korytnicy k. Starej Korytnicy, jezior ramienicowych k. Zieleniewa, enklawy kościoła w Jaglicach z nietoperzami, rezerwatu Mszary Tuczyńskie);
• Karkonosze (obecnie ujednolicony jako ptasio-siedliskowy i kodowany PLC02001) – powiększenie o ok. 80 ha k. Przełęczy Kowarskiej
• Mierzeja Sarbska PLH220018 – powiększenie o ok. 40 ha przez przyłączenie prawie 3 km pasa wydm na wsch. (ze względu na stanowisko zarośli wierzby piaskowej);
• Lipienniki w Dąbrowie Górniczej PLH240037 – słuszne powiększenia i dodanie trzeciej enklawy Młaki nad Pogorią, łącznie przybywa prawie 50 ha;
• Zbocza Płutowskie PLH040040 – dodanie łąki u podnóża krawędzi doliny, ok. 9 ha;
• Lasy Barucickie PLH160009 – dociągnięcie do całych oddziałów leśnych (ale w konsekwencji także drobne wyłączenia), zwiększające powierzchnię o ok. 140 ha;
• Bory Niemodlińskie PLH150005 – różne korekty zarówno in plus jak i in minus, w tym próby dociągania do pełnych oddziałów leśnych, łącznie ok. 280 ha więcej
• Uroczyska Lasów Janowskich PLH06031 – różne korekty (istotne dodatki k. Frampola, ale także dość znaczne wyłączenia w różnych miejscach, łącznie ok. 350 ha mniej;
• Torfowisko Chłopiny PLH080004 – zmniejszenie o ok. 25 ha, odsuwające granicę od drogi S-3;
• Dolna Odra PLH320037 – korekty rysunkowe i przyłączenie fragmentu k. Starej Rudnicy (ale nie tego, który najbardziej zasługiwałby na włączenie), łącznie skutkujące ubytkiem ok. 50 ha;
• Ujście Warty PLC080001 – przyłączenie nietoperzowej enklawy fortu Sarbinowo (ale nie ma też wartych ochrony fortów w Żabicach i Czarnowie) i korekty rysunku granicy, w tym wyłączenie miejscowości Czarnów, łącznie zmniejszenie o ok. 80 ha;
• Drobne korekty w obszarach: Stawy Łężczok PLH240010, Przyłęk nad Białą Głuchołaską PLH160016; Żywocickie Łęgi PLH160019; Szumirad PLH160020; Dolina Dolnej Odry PLB320003.

Łącznie, w wyniku konsultowanych zmian, sieć Natura 2000 powiększyłaby się o ok. 900 ha.

Według analiz Klubu Przyrodników (tj. wg aktualnej wersji Shadow List’2018), do osiągnięcia kompletności sieci Natura 2000 potrzeba jeszcze ok. 30 nowych obszarów i co najmniej ok. 35 powiększeń obszarów istniejących. Konsultowana przez GDOŚ propozycja załatwiałaby w całości dwa punkty z tej listy potrzeb, a w części także 2 dalsze.

Ministerstwo Środowiska 24 kwietnia 2019 r. przedstawiło zamiar aneksowania planów urządzenia lasu dla nadleśnictwo Białowieża, Browsk i Hajnówka. Według deklaracji Ministerstwa „Zaprezentowane propozycje przekazujemy zgodnie z właściwościami do Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska. Jednocześnie rozpoczynają się konsultacje publiczne”. Jednak jak dotąd żaden materiał nie został udostępniony do konsultacji publicznych.

W swoim komunikacie prasowym i upublicznionej prezentacji z konferencji Ministerstwo deklaruje, że aneksy zwiększyłyby pozyskanie drewna z trzech wymienionych nadleśnictw łącznie o 155 tys. m3. Z prezentacji Ministra wynika, że 3% tej wielkości miałoby być zrealizowane w nadleśnictwie Białowieża; 27% to uprzątnięcie martwych i zamierających drzew z terenu i sąsiedztwa położonej w Puszczy jednostki wojskowej w Nieznanym Borze; 7% miałoby być pozyskane z cięć bezpieczeństwa z 50-metrowej strefy od dróg i szlaków w ndl. Browsk i Hajnówka, 14% to usunięcie wiatrołomów w ndl. Hajnówka; 1% to wykonanie zadań z planu ochrony obszaru Natura 2000, 4% to wykonanie pozostających zadań z planów urządzenia lasu, zaś 72% zwiększonego pozyskania miałoby być w ogóle wykonane poza kompleksem Puszczy Białowieskiej. Nam po podsumowaniu tych liczb wychodzi 128%.

Ministerstwo deklaruje, że wszystkie te cięcia miałyby zlokalizowane tylko w „strefie III” UNESCO, tj. tam gdzie w strefowaniu Obiektu Światowego Dziedzictwa nie wykluczono pozyskiwania drewna. Nowy aneks dla nadleśnictwa Białowieża anulowałby dotychczasowy aneks przyjęty niezgodnie z prawem europejskim. Ministerstwo deklaruje również, że proponowane aneksy w pełni wykonywałyby wyrok TSUE C-441/17 sprzed roku (wyrok w jednym z punktów dotyczył jednak także procedury oceny planów urządzania lasu na środowisko, a nic nie wiadomo, by ją ulepszono).

Wyrok TSUE w/s Puszczy Białowieskiej:
curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=201150&pageIndex=0&doclang=PL&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=4219965

W Ministerstwie Środowiska powstał projekt ustawy o parkach narodowych. Projekt nie należy do oficjalnego nurtu legislacji rządowej, nie ma go w Rządowym Portalu legislacyjnym i nie wie o nim nawet… samo Ministerstwo Środowiska – nie ujęto go w wykazie prac legislacyjnych Ministerstwa, umieszczonym na stronach internetowych MŚ i zaktualizowanym rzekomo na 25.04.2019.

Ustawa miałaby zawierać przepisy określające zadania, zasady działalności oraz organizację parków narodowych, które tym samym zostałyby wyłączone z ustawy o ochronie przyrody. Kluczową ideą projektu jest połączenie wszystkich parków narodowych w jedną państwową osobę prawną „Polskie Parki Narodowe”, kierowaną przez Dyrektora Generalnego Polskich Parków Narodowych, z jednym budżetem (oznacza to że obecne przychody poszczególnych parków byłyby przychodami budżetu PPN, a środki na wydatki byłyby parkom przydzielane przez PPN).

Jak to ostatnio w modzie, projekt proponuje pewną liberalizację wymogów kadrowych. Kandydatów na dyrektora PPN i dyrektorów parków narodowych oceniałaby trzyosobowa komisja powołana dowolnie przez Ministra Środowiska, bez wymogu udziału w niej przedstawiciela PROP, marszałka i rady naukowej odpowiedniego parku, jak jest obecnie.

Autorzy projektu nie dopracowali przepisów przejściowych. Jeśli to nie zostałoby uzupełnione, to konsekwencją wejścia w życie ustawy w proponowanym kształcie byłoby zniknięcie z obrotu prawnego m. in. ustanowionych planów ochrony, zadań ochronnych, rad naukowych, ale i… parków narodowych jako takich (utraciłyby bowiem automatycznie moc rozporządzenia określające ich granice i grunty). Nawet jeśli przepisy przejściowe zostałyby uzupełnione, to i tak wszystkie te akty trzeba by w ustalonym terminie wydać na nowo (taki jest ogólny wymóg przy zmianie podstawy prawnej).

Poza tymi kluczowymi zmianami, ustawa kopiuje większość dotychczasowych przepisów o parkach narodowych, ale nie wszystkie. Różnice, które udało nam się dostrzec (niektóre bardzo pozytywne, inne niebezpieczne), to:

• Definicja otuliny uzupełniona o pełnienie funkcji korytarzy ekologicznych (przepis ma sens, ale wymagałby powiększenia dotychczasowych otulin o dodatkowe korytarze w szerszym zasięgu);
• Przywrócenie deklaratywnej normy „Wszelkie działania na terenie parku narodowego są podporządkowane ochronie przyrody i mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi działaniami”;
• Proponowany przepis „Rada gminy może odmówić uzgodnienia określenia lub zmiany granic parku narodowego wyłącznie w przypadku gdy prowadziłoby to do ograniczenia możliwości rozwojowych gminy wynikających z ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, w stopniu nieproporcjonalnym do wartości, które ma chronić park narodowy” (Autorzy zapomnieli jednak ograniczyć prawa veta innych jednostek samorządu). Nie złożenie uzgodnienia jednostek uchwałodawczych samorządu terytorialnego w terminie 30 dni uznawane byłoby za brak uwag.
• Przepis deklarujący obowiązek sporządzenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego dla parku narodowego z otuliną, uwzględniającego ustalenia zawarte w planie ochrony parku narodowego (który jednak nadal ma być sporządzany dla parku, a nie dla parku z otuliną);
• Zakaz umieszczania znaków drogowych poza obszarem ochrony krajobrazowej. Zakaz umieszczania tablic i znaków związanych z ochroną przyrody, udostępnianiem parku, edukacją ekologiczną, jeśli wyraźnie nie wynika to z planu lub zadań ochronnych;
• Zezwalanie na badania naukowe w parkach narodowych przeniesione do kompetencji centrali PPN, a nie dyrektorów parków;
• Możliwość zezwalania na odstępstwo od zakazów w parkach narodowych także na inwestycje nieliniowe celu publicznego (dotychczas jest to możliwe tylko dla inwestycji liniowych) – np. obszar narciarski albo zbiornik wodny; w trybie decyzji Dyrektora Generalnego PN albo uzgodnienia Ministra Środowiska;
• Możliwość bezprzetargowego przekazywania nieruchomości przez park narodowy jednostkom samorządu terytorialnego lub Lasom Państwowym;
• Nie zaopiniowanie projektu planu ochrony przez radę gminy w ciągu 30 dni byłoby traktowane jako milcząca opinia pozytywna;
• Zmiany planu ochrony polegające na „zmianie sposobu prowadzenia działań ochronnych w ramach zaplanowanych celów oraz rodzajów działań ochronnych” przeprowadzane bez konsultacji społecznych i opinii gmin;
• Dopuszczenie zmian planu ochrony w toku jego obowiązywania także z przyczyn innych niż ochrona przyrody;
• Plan ochrony mógłby określać warunki gospodarczego wykorzystywania obszarów objętych ochroną krajobrazową oraz wykonywania prawa własności na tych obszarach (słuszna zmiana, ale zapomniano o mechanizmie jakiejkolwiek sankcji za nieprzestrzeganie tych warunków);
• Plan ochrony mógłby określać warunki prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej;
• Rezygnacja z określania „maksymalnej liczby osób mogących przebywać jednocześnie w tych miejscach”;
• Ograniczenie, do wyznaczonych przez dyrektora parku, dróg bezpłatnego udawania się do plaż lub miejsc kultu religijnego;
• Zniesienie 50% ulgi za wstęp do parku narodowego dla żołnierzy służby czynnej;
• Wszyscy funkcjonariusze Straży Parku obowiązkowo uzbrojeni;

Z okazji ugruntowanej już wiosny i zbliżającego się świętowania, dla odmiany od codzienności proponujemy szczyptę optymizmu. Ktoś mnie ostatnio pytał o film “ DamNation” o udrażnianiu rzek i rozbiórce tam w Stanach Zjednoczonych. Kłopot w tym, że nie pamiętam kto. Ponieważ jednak film naprawdę wart jest upowszechnienia – pozwalam sobie zaproponować go szerszej publiczności, na świąteczny, przed- lub poświąteczny czas. Znaleźć go można tu: vimeo.com/ondemand/damnation Jest płatny, ale oświadczam, że nie mamy w dochodach żadnych udziałów i nie jest to komercyjna reklama. Jest anglojęzyczny, ale nawet dla samych zdjęć rozpadających się tam warto go obejrzeć. Ponieważ wiadomości sunskrybuje naprawdę zróżnicowane grono odbiorców, mamy też nadzieję, że obejrzy go ktoś z Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej, z podziwu godnym uporem planującego kaskadyzację naszych rzek.

Prezydent Ukrainy Petro Poroszenko 11 kwietnia 2019 r. podpisał 11 dekretów dotyczących ochrony przyrody. Na ich mocy:

• Powstaje nowy Nobelski Park Narodowy w rejonie pohojskim, obwodzie rówieńskim, sąsiadujący z istniejącym parkiem narodowym „Prypeć – Stochód” w obwodzie włodzimierskim (25,3 tys. ha);
• Powstaje nowy Park Narodowy Kam’janska Sicz w rejonie Borysławskim, obwodzie chersońskim (12 tys. ha);
• Powstaje nowy Park Narodowy Bojkiwszczina (12 tys. ha); przylegający do naszych Bieszczadów;
• Użański Park Narodowy na Zakarpaciu (przylega do naszych Bieszczadów) zostaje powiększony o 6,9 tys. ha;
• Powstaje morski rezerwat „Prymorski” Morzu Azowskim przy obwodzie zaporoskim, w rejonie Mierzei i Zatoki Obitocznej (ok. 13 tys. ha);
• Park narodowy Oleszkowskie Piaski k. Chersonia zostaje powiększony o 3,6 tys. ha;
• Park Narodowy Zaczarowany Kraj na Zakarpaciu zostaje powiększony o 4,3 tys. ha (to powiększenie obejmie pralasy bukowe, które już są obiektem UNESCO a do tej pory były poza granicami PN);
• Park Narodowy Synevyr na Zakarpaciu zostaje powiększony o 377 ha;
• Park Narodowy Białobrzeże Svjatoslava w obwodzie mikołajowskim zostaje powiększony o 136 ha;
• Powstają nowe rezerwaty (zakazniki) „Żołoby” w obwodzie tarnopolskim i „Bazawłucki kompleks rzeczny” w obwodzie dniepropietrowskim.

Ogółem powierzchnia obszarów chronionych w Ukrainie zwiększy się o 81969,4 ha, czyli o 0,13 % powierzchni kraju.

Na Ukrainie to już kolejny przypadek istotnego postępu w ochronie przyrody dokonywanego w ostatnich dniach urzędowania urzędującego prezydenta (prezydent Juszczenko w ostatnich swoich dniach podpisał 46 dekretów dotyczących ochrony przyrody).

Dekrety dostępne na:
www.president.gov.ua/documents/decrees

W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego zamieszczono projekt nowego rozporządzenia o przedsięwzięciach mogących znacząco oddziaływać na środowisko:

legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12321466/katalog/12581794#12581794

Rozporządzenie porządkuje niektóre wątpliwości i poprawia redakcję przepisów, widać jednak wyraźną tendencję do tzw. „likwidowania nadregulacji”, czyli usuwania z listy przedsięwzięć niewymaganych prawem europejskim. Wyraźna liberalizacja ma dotyczyć narciarstwa, a zaostrzenie – ferm norek.

Wśród licznych zmian w stosunku do obecnej regulacji, z punktu widzenia przyrody szczególnie istotne wydają się:

• Znaczne zaostrzenie kryterium kwalifikacji dla ferm norek (fermy > 10.000 szt. mają obligatoryjnie wymagać oceny odziaływania na środowisko; a fermy >4000 szt., w formach ochrony przyrody >1000 szt. mają wymagać decyzji środowiskowej);
• Dodanie „wydobywanie kruszyw w celach gospodarczych ze śródlądowych wód powierzchniowych oraz z obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej” (rozszerzające obecną kwalifikację „wydobywania kopalin…”, sądy orzekały bowiem że wybieranie żwirowych odsypisk, choćby wykorzystywano żwir do celów gospodarczych, to nie jest eksploatacja kopaliny);
• Zaostrzenie kwalifikacji wierceń poszukiwawczych gazu łupkowego do 1000 m głębokości otworu (wycofanie zmiany sprzed kilku lat, podnoszącej próg do 5000m, uznanej przez Trybunał Sprawiedliwości UE za naruszającą prawo wspólnotowe);
• Wyłączenie tartaków i stolarni posiadających instalacje do impregnacji drewna;
• Wyłączenie „obszarów narciarskich” (w tym wyciągów, kolei linowych, tras narciarskich) zajmujących mniej niż 5 ha w formach ochrony przyrody, 10 ha poza nimi (obecnie wszystkie trasy narciarskie i wyciągi wymagają decyzji środowiskowej);
• Wyraźne wskazanie, że kwalifikuje się każda regulacja wód, a nie tylko regulacja na cele żeglugowe (budziło to niekiedy wątpliwości niektórych organów i sądów);

GDOS oczekuje na ewentualne uwagi do Wielkanocy.

UNESCO opublikowało raport misji swoich ekspertów w Puszczy Białowieskiej. Raport będzie rozpatrywany na lipcowej sesji Komitetu Światowego Dziedzictwa w Baku.

Dokument (po angielsku) jest dostępny pod: https://whc.unesco.org/document/172879

Raport ocenia, że podjęte w Polsce usuwanie świerków zamarłych od kornika i działania aktywnej gospodarki leśnej były niezgodne z zasadami ochrony obiektów światowego dziedzictwa ludzkości, zauważa i docenia jednak ich wstrzymanie, w związku z czym nie proponuje wpisania Puszczy Białowieskiej na listę zagrożonych obiektów dziedzictwa ludzkości, jednak z zastrzeżeniem że wpis taki powinien być ponownie rozważony, gdyby ponownie podjęte zostały działania w strefie 0, I lub II, w tym jakakolwiek wycinka, cięcia sanitarne, usuwanie martwego drewna, sztuczne odnawianie lasu, cięcia bezpieczeństwa poza pasem 50m od głównych dróg publicznych.

Misja UNESCO rekomenduje, by m. in.:

• W strefach 0, I i II nie były podejmowane żadne działania;
• W pozostałej strefie działania były ograniczone do przyspieszania unaturalniającej przebudowy drzewostanów i ochrony półnaturalnych ekosystemów nieleśnych;
• W całym obszarze cięcia bezpieczeństwa były ograniczone do pasów na odległość 50 m od wyznaczonych dróg i szlaków;
• Opracować spójny plan zapobiegania i gaszenia pożarów, na podstawie szczegółowej analizy ryzyka, powinien być elementem spójnego planu zarządzania obszaru;
• Wycofać aneks do planu urządzenia lasu nadleśnictwa Białowieża i zapewnić, że jakiekolwiek przyszłe plany urządzenia lasu będą spójne z planem zarządzania obszaru. Aneksy do istniejących planów dopuścić najwyżej w sposób bardzo ograniczony, obejmując nimi tylko niezbędne konieczne działania dla ochrony bezpieczeństwa; IUCN powinno je przeanalizować przed ewentualnym zatwierdzeniem;
• Polska i Białoruś powinny wspólnie przygotować kompleksowy plan zarzadzania obszarem. Polska ma włączyć w przygotowanie tego planu m. in. naukowców z odpowiednich branż i organizacje pozarządowe. Plan musi być skoncentrowany na wartościach, dla których uznano Puszczę za obiekt dziedzictwa ludzkości. Reforma strefowania może być rozważona dla uproszczenia sytuacji, ale bez zmniejszenia powierzchni strefy pozostawieni bez interwencji (0, I i II). Plan powinien być zaopiniowany przez Komitet Światowego Dziedzictwa przed zatwierdzeniem;
• Białoruś wzmocniła status prawny planów zarządzania;
• Białoruś powinna utrzymać moratorium na polowanie na wilki w Puszczy;
• Wstrzymać prace na Drodze Narewkowskiej i przeprowadzić ocenę oddziaływania na środowisko remontu tej drogi;
• Polska i Białoruś wspólnie wypracowały wizję zrównoważonego rozwoju regionalnego, opartą na jasne strategii rozwoju turystyki opartej o walory dziedzictwa ludzkości.

Europejski Instytut Leśny opublikował raport „Żyć z kornikami – nowe perspektywy w związku z alarmującym problemem”. Opracowanie (po angielsku) jest dostępne pod:

www.efi.int/sites/default/files/files/publication-bank/2019/efi_fstp_8_2019.pdf

Publikacja przedstawia syntetycznie problem gradacji korników w europejskich i amerykańskich lasach, zwracając uwagę że problem ten w ostatnich latach gwałtownie narasta, np. w lasach Austrii, Czech, Niemiec, Słowacki i Ameryki Północnej. Przywołano także przykłady z Polski, m. in. Puszczę Białowieską. Do wzrostu natężenia problemu przyczyniają się zmiany klimatyczne. Gradacje mają głęboki wpływ na ekosystemy (od wysoce pozytywnego np. dla różnorodności biologcznej, do wysoce negatywnego np. dla magazynowania węgla i dostarczania drewna), lokalnej gospodarki, rynku, zatrudnienia. Dlatego zarządzanie gradacjami stało się ważnym tematem politycznym i społecznym.

Według raportu, strategie postępowania w obliczu problemu powinny być silnie zróżnicowane, zależnie od celów, jakie są stawiane lasom.

W lasach produkcyjnych raport rekomenduje nawet skracanie wieku rębności świerka (zwracając uwagę na negatywne konsekwencje ekologiczne), silnie rekomenduje ograniczenie hodowli świerka do właściwy dla niego siedlisk i większe zróżnicowanie drzewostanów. Omawia strategię konsekwentnego usuwania drzew trocinkowych (smaczkiem jest informacja o eksperymentalnych próbach wykorzystywania, z braku trocinkarzy, psów węszących), która może być skuteczna w warunkach niegradacyjnych, ale pod warunkiem bardzo starannego wykonania. Usuwanie wiatrołomów i śniegołomów ma zarówno pewne wady jaki i zalety – wymaga indywidualnych decyzji po przeanalizowaniu rozmaitych przesłanek; zdaniem raportu nauka nie może dać jednoznacznej odpowiedzi, czy wiatrołomy należy usuwać, czy nie. Publikacja zwraca uwagę na znaczenie kształtowania mozaiki drzewostanów w skali całego krajobrazu, a nie skupianie się na pojedynczych drzewostanach. Ciekawostką są informacje o eksperymentalnych pracach nad insektycydami na korniki (insektycydy biologiczne z Beauveria basiana, specyficzne gatunkowo insektycydy działające na zasadzie zakłócania RNA, syntetyczne anty-atraktanty). Gdy już do gradacji dojdzie, decyzje o usuwaniu martwych drzew (tzw. „salvage logging”) również nie są oczywiste – raport w zrównoważony sposób przestawia wady i zalety takiego podejścia. Rekomendowanym podejściem jest zwracanie uwagi nie tylko na zapobieganie gradacjom, ale także na tzw. „forest resilence”, tj. zdolność lasu do odtwarzania się po gradacjach.

Równie złożone jest podejście do gradacji kornika w lasach „o wysokiej wartości ochronnej” (HCVF), w tym w obszarach chronionych. Wiele jest przypadków, w których gradacje korników okazywały się korzystne (!) dla różnorodności biologicznej, zwłaszcza gdy nie usuwano martwych drzew. Zdarza się jednak, że są groźne np. dla poszczególnych zagrożonych gatunków o wąskich zasięgach, przywiązanych do lasów iglastych. Problemem dla ochrony przyrody są też gradacje rozszerzające się na obszary, w których ich dawniej nie było, jak również gradacje powodowane przez obce gatunki korników. Strategie zarządzania w lasach chronionych także muszą więc być różne. Jedną ze strategii może i powinna być ochrona bierna i nieinterwencja. Usuwanie drzew zamarłych w wyniku gradacji jest pospolite w wielu krajach, zwłaszcza w Europie i Azji i zazwyczaj ma akceptację społeczeństw przywiązanych do wizji „zielonego lasu” – debata publiczna o Puszczy Białowieskiej i o rezerwacie motyli monarchów w Meksyku to raczej wyjątki niż reguła. Ma jednak istotne wady z ekosystemowego punktu widzenia. Często stosuje się więc strefowanie – na strefę centralną bez ingerencji i strefę buforową z ochroną czynną. Ideą takich „buforów” było zapobieganie rozprzestrzenianiu się kornika z obszaru chronionego na sąsiednie lasy; współczesne badania sugerują jednak raczej, że duże powierzchnie biernie chronione raczej przyciągają korniki niż je „eksportują”.

Wśród przykładów omówiono gradację kornika w Beskidach Zachodnich, komentując jednak, ze Czechy, Polska i Słowacja, opierające się na bardzo tradycyjnym podejściu leśniczym do kornika, nie wydają się dobrze przygotowane do narastającego problemu gradacji. Co prawda, w innym miejscu słabe przygotowanie wytknięto i innym krajom europejskim.

Europejski Instytut Leśny to międzynarodowa organizacja badawcza założona przez 29 państw europejskich, w tym Polskę, na podstawie konwencji o EIL. Jej członkami jest ok. 120 leśnych jednostek badawczych, w tym polski IBL, SGGW oraz Instytut Technologii Drewna w Poznaniu.

Przedstawiamy Państwu książkę „Torfowiska alkaliczne w Polsce - zróżnicowanie, zasoby, ochrona” (red. Wołejko L., Pawlaczyk P., Stańko R.), będącą podsumowaniem wiedzy na temat torfowisk alkalicznych, którą do tej pory mieliśmy i o którą wzbogaciliśmy się w ciągu ostatnich kilku lat, realizując projekty ich ochrony na terenie całego kraju. Publikacja jest darmowa, a jej nabycie jest możliwe po uprzednim opłaceniu kosztów przesyłki, które na terenie kraju (dla 1 egz.) wynoszą 10 zł, a za granicę (na terenie UE) – 10 euro. Link do książki (w formacie pdf) znajduje się poniżej. Książka jest dostępna w wersji polskiej i angielskiej.

Z uwagi na fakt, że torfowiska alkaliczne od ponad 20 lat są przedmiotem szczególnego zainteresowania Klubu Przyrodników, dokładamy wszelkich starań by ochronić jak najwięcej z nich. W ramach realizowanych projektów, w ostatnich latach, było to kilkadziesiąt obiektów o powierzchni ponad tysiąca hektarów. Korzystamy ze wsparcia zewnętrznego, jednak niechęć niektórych podmiotów wobec przyrodniczych organizacji pozarządowych sprawiła, że w ostatnich latach jest ono coraz mniejsze. Dlatego dla zachowania dotychczasowych efektów naszej pracy poszukujemy innych źródeł finansowania. Każda dobrowolna wpłata większa niż koszty przesyłki będzie przez nas traktowana jako Państwa wkład w ochronę torfowisk alkalicznych Polski.

W celu opłacenia kosztów przesyłki publikacji oraz wsparcia ochrony torfowisk alkalicznych, wpłat z tytułem przelewu „7230 PL” (dla wersji polskiej) i "7230 EN" (dla wersji angielskiej) można dokonywać na konto: 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 (SWIFT/BIC code: WBKPPLPP) – dla wpłat złotówkowych oraz PL 29 1090 1593 0000 0001 1611 2283 (SWIFT/BIC code: WBKPPLPP) - dla wpłat w euro. Dodatkowo prosimy o przesłanie wiadomości e-mail na adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. z informacją o dokonaniu wpłaty i podaniem adresu wysyłki. Jednocześnie zapraszamy do odwiedzenia naszej strony internetowej http://www.kp.org.pl/pl/, gdzie szczegółowo opisujemy nasze działania w zakresie ochrony przyrody, w tym też torfowisk, z góry dziękując za okazane wsparcie.


Torfowiska alkaliczne w Polsce - zróżnicowanie, zasoby, ochrona

7 marca 2019 r. Komisja Europejska skierowała do Polski tzw. Uzasadnioną Opinię, zarzucającą naruszenie przepisów UE dyrektywy EIA. Jak wynika z komunikatu prasowego, przedmiotem zarzutu są przepisy tzw. specustaw, nie zapewniające możliwości wstrzymania realizacji spornych przedsięwzięć do czasu prawomocnego sądowego rozstrzygnięcia o możliwości ich realizacji.

Komunikat prasowy w tej sprawie:
europa.eu/rapid/press-release_MEMO-19-1472_pl.htm

Bociek nr 136 (4/2018) - plik PDF



W numerze m. in.:

Wołanie na Puszczy - str. 1-12
Spojrzeć z góry - str. 13-19
Jolanta Kujawa-Pawlaczyk (1964-2018) – str. 20-22
Zakończenie projektu „Ochrona torfowisk alkalicznych południowej Polski” – str. 23-25
Wolontariusze znowu pomogli nam chronić murawy! – str. 26-28
Prace remontowo adaptacyjne w Sudeckiej Stacji Terenowej w Uniemyślu w 2018 r. – str. 29
Z BOĆKIEM W PLECAKU - Alutaguse - nowy park narodowy na stulecie niepodległości Estonii – str. 30-37
Natura 2000 – czy to działa? – str. 38-39
Bociek w obrazkach – str. 40

Wcześniejsze numery do pobrania w dziale Bociek OnLine

Zaplanowana przez Ministrów Rolnictwa i Środowiska eksterminacja dzików, przypominająca „ostateczne rozwiązania” z niedalekiej przeszłości, stała się niewątpliwie tematem tygodnia. Zaplanowany w styczniu i lutym skoordynowany odstrzał dzików, w tym ciężarnych w tym okresie loch, ma doprowadzić praktycznie do likwidacji gatunku w granicach Polski w sposób urągający podstawowym zasadom cywilizowanego świata. Eksperci nie pozostawiają na pomyśle suchej nitki – masakra dzików nie powstrzyma ASF, problemem nie są bowiem dziki, ale człowiek – brak kontroli nad wdrażaniem programu bioasekuracji w Polsce oraz intensywne polowania zwiększające migrację zarażonych dzików i ryzyko roznoszenia wirusa przez myśliwych i rozwlekające pozostałości po polowaniach psy. Stosunek do tego szaleństwa połączył „ekologów” pracownia.org.pl/pracownia-aktualnosci/460-stop-rzezi-dzikow-stanowisko-koalicji-niech-zyja-w-sprawie-planow-masowego-odstrzalu-dzikow i co światlejszych, wcale nie tak nielicznych, myśliwych wyborcza.pl/7,95891,24335195,apel-mysliwego-przeciwko-strzelaniu-do-dzikow.html. Jakoś ciągle brakuje nam jednak jednego głosu – Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych. Przed każdą prawie leśniczówką stoi tablica na której dzik prezentowany jest jako nieodłączny i niezbędny składnik leśnego ekosystemu. Czy dziś nie jest już tak niezbędny? Czy, jeśli go zabraknie, las będzie dalej lasem? To naprawdę ważna sprawa, dostrzegają to zresztą prawie wszyscy leśnicy, ale zawodowa pragmatyka zabrania im zabierania głosu, Może warto, a nawet trzeba, żeby zabrał go Pan Dyrektor?

24 listopada 2018 r. weszła w życie nowelizacja estońskiej ustawy o ochronie przyrody, tworząca nowy park narodowy – Alutaguse, o powierzchni 43568 ha. Jest to szósty park narodowy w tym kraju (pozostałe, utworzone wcześniej parki to: Lahemaa, Vilsandi, Karula, Soomaa i Matsalu).

Wskazanym w ustawie celem jest „ochrona dziedzictwa przyrodniczego I kulturowego typowych i unikatowych lasów, bagien i krajobrazów wybrzeża wschodniej Estonii”. Nowy park położony jest w pn.-wsch. narożniku kraju, na pn. od wybrzeża jeziora Pejpus, na zach. od rzeki Narwa stanowiącej granicę z Rosją, a na pd. od zdegradowanych obszarów eksploatacji łupków bitumicznych w Auvere. Pierwsze propozycje utworzenia tu dużego obszaru chronionego formułował w latach 20-tych XX w. estoński botanik i konserwator zabytków Gustav Vilbaste. Dopiero jednak po prawie stu latach idea ta została zrealizowana. Park obejmuje wielki kompleks lasów iglastych i torfowisk wysokich (m. in. torfowiska Muraka, Selisoo, Agusalu i Puhatu - jedne z największych torfowisk w Europie, choć też jedne z nielicznych, których kopułę można przeciąć... wąską ale asfaltową szosą do Vasknarvy), kompleks starorzeczy i torfowisk niskich nad Narwą, wydmy śródlądowe w Smolnicy i Agusalu, kompleks jezior polodowcowych w Kurtnej, unikatowe lasy łęgowe w Poruni. Jest to ostoja m. in. orła przedniego, pardwy mszarnej (gniazduje tu 90% estońskiej populacji), polatuchy (ostatni pozostały obszar występowania w Estonii), niedźwiedzia, głuszca.

Estonia obchodzi w tym roku 100-lecie niepodległości. Obwieszczając o utworzeniu nowego parku, estoński minister środowiska Siim-Valmar Kiisler określił go jako „piękny prezent dla całej Estonii z okazji tego jubileuszu”.

Tekst estońskiej ustawy (w tym tłumaczenie angielskie), w § 26 wymieniający parki narodowe, wśród których dodano Alutaguse:
www.riigiteataja.ee/en/eli/ee/Riigikogu/act/515112018002/consolide

Informacja prasowa (ang.):
news.err.ee/879814/alutaguse-established-as-estonia-s-sixth-national-park

Brzeg jeziora Pejpus, fot. J. i P. Pawlaczykowie

Brzeg jeziora Pejpus, fot. J. i P. Pawlaczykowie

Selisoo, tysiące ha borów bagiennych z Chamaedaphne calyculata, fot. J. i P. Pawlaczykowie

Selisoo, scieżka na torfowisku, fot. J. i P. Pawlaczykowie

Prawosławny klasztor w Kuremae, fot. J. i P. Pawlaczykowie

Komisja Europejska opublikowała zaktualizowane wytyczne do interpretacji art. 6 dyrektywy siedliskowej. Obejmują one zarówno obowiązek planowania ochrony i wdrażania środków ochronnych dla gatunków i siedlisk chronionych w obszarach Natura 2000 (art. 6.1), obowiązek zapobiegania pogarszaniu stanu siedlisk i znaczącemu niepokojeniu gatunków (art. 6.2), obowiązek odpowiedniej oceny planów i przedsięwzięć (art. 6.3) jak i możliwość wyjątkowych odstępstw od ochrony (art. 6.4). Wytyczne uwzględniają orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE wg stanu do ok. połowy 2018 r.

Wytyczne zostały opublikowane w 22 spośród 24 oficjalnych języków UE.

Wersja polska:
ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/Provisions_Art_6_nov_2018_pl.pdf
Strona gromadząca różne wytyczne dotyczące obszarów Natura 2000:
ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/guidance_en.htm

Zarządzeniem z 22 listopada 2018 r. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp. powiększył rezerwat przyrody Mierkowskie Suche Bory ze 131,40 ha na 194,63 ha, uzupełniając także cel jego ochrony o „ochronę siedlisk typowych dla obniżeń natorfowych wraz z charakterystycznymi dla tych ekosystemów gatunkami roślin i zwierząt”.

Rezerwat, utworzony w 2006 r., chronił dotąd kompleks wydm śródlądowych i suchych borów chrobotkowych. Powiększony został m. in. o rozległe zagłębienia międzywydmowe wypełnione mokradłami z efemetycznymi zbiorowiskami Ranunculo-Juncetum bulbosi, traworoślami trzęślicy z torfowcami Sphagnum papillosum i Sphagnum subnitens, oraz przygiełkowiskami z przygiełką białą Rhynchospora alba i rosiczką pośrednią Drosera intermedia, ze stanowiskami m. in. ponikła wielołodygowego Eleocharis multicaulis i przygiełki brunatnej Rhynchospoda fusca. Tego typu mokradła stanowią unikat w skali Polski i charakterystyczny element szaty roślinnej Borów Dolnośląskich. Rezerwat stanowi rdzeniową część obszaru Natura 2000 Mierkowskie Wydmy o powierzchni ok. 610 ha, wyznaczonego właśnie dla ochrony siedlisk przyrodniczych 2330 (murawy szczotlichowe na wydmach), 91T0 (bory chrobotkowe), 7140 (torfowiska przejściowe) i 7150 (przygiełkowiska).

Rezerwatową ochronę tych przygiełkowisk pod nazwą „Mierkowskie Przygiełkowiska” proponował wcześniej Klub Przyrodników w ramach swojej akcji gromadzenia i promowania projektów uzupełnień sieci rezerwatów w Polsce: www.kp.org.pl/pl/projektowane-i-proponowane-rezerwaty/wojewodztwo-lubuskie/mierkowskie-przygielkowiska RDOŚ utworzył ten rezerwat na wniosek zarządzającego terenem Nadleśnictwa Lubsko.

Zarządzenie RDOŚ powiększające rezerwat:
bip.gorzow.rdos.gov.pl/zarzadzenie-regionalnego-dyrektora-ochrony-srodowiska-w-gorzowie-wielkopolskim-z-dnia-22-listopada-2018-r-r-publikowane-w-dzienniku-urzedowym-wojewodztwa-lubuskiego-poz-2700

Nakładem WWF ukazało się II wydanie publikacji „Dobre praktyki utrzymania rzek” (2018). Poprzednie, pierwsze wydanie ukazało się rok temu (2017). Obecne wydanie jest zaktualizowane i uzupełnione w związku z wejściem w życie, od 1 stycznia 2018 r., nowej ustawy Prawo wodne, a także uzupełnione o odniesienia do opublikowanych w maju 2018 r. przez Ministerstwo Środowiska wytycznych „Katalog dobrych praktyk w zakresie robót hydrotechnicznych i prac utrzymaniowych wraz z ustaleniem zasad ich wdrażania” (por. kp.org.pl/pl/informacje/2766-katalog-dobrych-praktyk-robot-hydrotechnicznych-i-prac-utrzymaniowych-wod).

Publikacja omawia tzw. prace utrzymaniowe (wykaszanie cieków, „hakowanie dna”, usuwanie drzew z brzegów i nurtu, usuwanie przeszkód naturalnych, zasypywanie wyrw, odmulanie, odżwirowywanie itp.) z punktu widzenia ich wpływu na ekosystemy cieków, prawidłowego planowania i możliwości łagodzenia negatywnych oddziaływań. Opracowanie powstało ze wspólnej inicjatywy Fundacji WWF Polska i Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, choć „za treść odpowiadają wyłącznie autorzy”.

Egzemplarzami papierowymi dysponuje WWF.
Pdf jest dostępny pod adresem:
straznicy.wwf.pl/wp-content/uploads/2018/10/Dobre_praktyki_utrzymania_rzek_wyd_II.pdf
lub
kp.org.pl/pl/gospodarka-wodna/ogolne-podstawy/2802-dobre-praktyki-utrzymania-rzek-zaktualizowane-ii-wydanie

Fundacja Dziedzictwo Przyrodnicze opublikowała 400-stronnicową monografię przyrodniczą terenu projektowanego Turnickiego Parku Narodowego. Książka jest dziełem 26 autorów pod redakcją M. D. Boćkowskiego. W udokumentowanej monografią koncepcji Autorów, Turnicki Park Narodowy miałby mieć 17.216 ha - proponowane jest jego utworzenie niemal wyłącznie z gruntów leśnych Skarbu Państwa, z pozostawieniem poza granicą parku nawet niewielkich enklaw osadniczych i gruntów prywatnych.

Rozdział "Budowa geologiczna, rzeźba i krajobraz" przedrukowano z dokumentacji z 1993 r. (traktując to jako powiązanie z ówczesną publikacją i hołd dla Autora - prof. J. Kotlarczyka), pozostałe rozdziały opracowano na nowo, często na podstawie wyników badan terenowych z lat 2010-2016, przeprowadzonych specjalnie w celu pogłębienia rozpoznania terenu. Rozdział o roślinności przynosi monograficzne zestawienie występujących zbiorowisk roślinnych i siedlisk przyrodniczych, zwraca uwagę identyfikacja nie podawanych wcześniej drukiem petryfikujących źródeł, kamieńców nadrzecznych, zbiorowisk naskalnych; realistyczna klasyfikacja łąk i traworośli, występowanie jaworzyn z języcznikiem. Podjęto próbę punktowej waloryzacji zbiorowisk. Rozdział o mszakach przynosi znaczną porcję nowej wiedzy bryoflorystycznej opartej na badaniach z lat 2015-2016, w tym interesujące i prowokujące do interpretacji kartograficzne przedstawienia występowania najcenniejszych gatunków 'puszczańskich'). W odrębnym rozdziale udokumentowano występowanie w lasach blisko 6,5 tys. (sic!) drzew o wymiarach pomnikowych. Imponujący jest 50-stronnicowy rozdział o grzybach (B. Gierczyk, A. Szczepkowski, A. Kujawa, P. Chachuła), przedstawiający wyniki 21-dniowych, rozpoznawczych badań z lat 2014-2016, przeprowadzonych na zupełnie nie rozpoznanym wcześniej mikologicznie terenie: wykazano 531 taksonów, w 215 ważnych ze względu na status ochronny, zagrożenie lub rzadkość występowania, w tym 26 gatunków grzybów nowych dla Polski.
Podobnie, cenna jest flora porostów, zwłaszcza gatunków leśnych. Współczesne dane faunistyczne potwierdzają stałą obecność na terenie projektowanego TuPN niedźwiedzia, wilka, rysia i żbika; w przypadku tego ostatniego szacunki, choć niedokładne, są na poziomie 20 osobników. Lęgnące się na terenie proponowanego TuPN 2-3 pary orła przedniego to ok. 10% polskiej populacji; podstawowym celem ochrony ptaków powinien być bogaty i kompletny zespół ptaków typowy dla karpackiego krajobrazu leśno-łąkowego, m . in. z orlikiem krzykliwym, sóweczką, puszczykiem uralskim, puchaczem, dzięciołem zielonosiwym, białogrzbietym i trójpalczastym, jarząbkiem, derkaczem, pluszczem. Imponujące jest także rozpoznanie chrząszczy (L. Buchholz, A. Melke, ponad 60 stron): w badaniach w latach 2010-2016 stwierdzono 658 gatunków, w tym 2 nowe dla Polski i aż kilkadziesiąt gatunków zagrożonych w skali świata, Europy lub Polski - pod względem koleopterologicznym obszar okazał się jedną z nielicznych w Polsce, drugą po Puszczy Białowieskiej, wyraźną i wybitną ostoją leśnej antropogobnej fauny chrząszczy. Warto przypomnieć, że na unikatowość fauny chrząszczów tego terenu naukowcy zwracają uwagę nieprzerwanie już od lat 20-tych XX w. W rozdziale o motylach również przedstawiono dane z najnowszych badań, w tym rzadkiego ksyobiontycznego leśnego mola borowiaczka oraz bogaty jeszcze zestaw motyli typowych dla ziołorośli, zarośli, łąk i dolin (n. in. niepylak mnemozyna, paź żeglarz, barczatka kataks, krasopani hera, skalnik dryada.

Oddzielny rozdział poświecono murawom kserotermicznym w dolinie Wiaru - w proponowanej otulinie TuPN, mimo że nie proponuje się ich włączenia do parku narodowego.

Publikacja jest dostępna do pobrania jako pdf na stronie:
przyrodnicze.org/turnicki-park-narodowy-powinien-powstac-juz-teraz

Nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Rolniczego w Krakowie ukazał się zbiór prac "Ochrona ścisła w parkach narodowych i rezerwatach; bilans osiągnięć i porażek ostatniego półwiecza", pod red. J. Bodziarczyka. Są to materiały z konferencji pod takim tytułem, jaka odbyła się w dniach 7-9 czerwca 2017 r. na Wydziale Leśnym w Krakowie oraz w Tatrzańskim Parku Narodowym. Materiały dostali uczestnicy konferencji. Jak na razie nie otwarto innych dróg kolportażu publikacji, nie jest ona też dostępna elektronicznie.

M. in. J. Szwagrzyk rozważa "po co i komu jest potrzebna ochrona ścisła", a J. Holeksa rozważa ochronę ścisłą z punktu widzenia filozofii poznania i i ochrony przyrody. T. Zwijacz-Kozica i współautorzy prezentują preferencje tatrzańskich niedźwiedzi względem obszarów ochrony ścisłej, czynnej i krajobrazowej. B. Parusel i T. Zwijacz-Kozica przedstawiają historię ochrony ścisłej w Tatrzańskim Parku Narodowym. J. Bodziarczyk i E. Pancer-Kotejowa przedstawiają 15-letnią historię zmian w lasach Pienin poddanych ochronie ścisłej i czynnej, na podstawie badań na stałej siatce powierzchni. P. Pawlaczyk analizuje znaczenie ochrony biernej w przekształconym krajobrazie leśnym Polski pn.-zach. na przykładzie Drawieńskiego Parku Narodowego. M. Giergiczny i T. Zwijacz-Kozica pokazują badanie preferencji Polaków względem obrazów lasu tatrzańskiego, cech naturalności, obecności martwych drzew itp., a także możliwości wpłynięcia na te preferencje za pomocą edukacji.

Trybunał Sprawiedliwości UE wydał 7 listopada 2018 r. dwa wyroki dotyczące istotnych zagadnień ocen oddziaływania na Naturę 2000 i na środowisko:

SPRAWA OBWODNICY KILKENNY

W sprawie C‑461/17 (obwodnica Kilkenny) Trybunał odpowiedział na kilka pytań prejudycjalnych sądu irlandzkiego. Sprawa dotyczyła budowy ok. 1,5 km jednojezdniowej drogi – obwodnicy miasta Kilkenny, przecinającej dolinę rzeki Nore w Irlandii, uznanej za ptasi i siedliskowy obszar Natura 2000. Pytania dotyczyły interpretacji art. 6.3 dyrektywy siedliskowej (oceny oddziaływania na Naturę 2000) oraz art. 5.1 i 5.3 dyrektywy EIA (ogólnej oceny oddziaływania na środowisko).

Trybunał na podstawie wcześniejszego orzecznictwa przypomniał, że:

• Przeprowadzona ocena musi zawierać wyczerpujące, dokładne i ostateczne spostrzeżenia i wnioski, rozwiewające wszelkie racjonalne wątpliwości naukowe w odniesieniu do skutków zamierzonych robót dla danego obszaru chronionego. Przy braku dostatecznie pewnych ustaleń, które rozwiewałyby wszelkie racjonalne wątpliwości, oceny nie można uznać za „odpowiednią” w rozumieniu art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej.
• Musi zostać zachowany właściwy stan ochrony tego terenu, co wymaga zapewnienia trwałego utrzymania cech danego terenu istotnych dla przedmiotów ochrony wymienionych w SDF.

Trybunał stwierdził, że:

• Warunkiem „właściwej oceny” wymaganej przez art. 6.3 dyrektywy siedliskowej jest odpowiednia naukowo i aktualna terenowa inwentaryzacja przedmiotów ochrony w obszarze Natura 2000;
• Gatunki i siedliska niebędące bezpośrednio przedmiotami ochrony, jak również gatunki i siedliska przyrodnicze poza obszarem Natura 2000 muszą być wzięte pod uwagę w ocenie jeżeli oddziaływanie na nie mogłoby wpłynąć niekorzystnie na cele ochrony obszaru Natura 2000 (np. siedliska lub gatunki które są niezbędne dla ochrony typów siedlisk i gatunków ujętych w SDF, np. gatunki typowe siedlisk przyrodniczych; siedliska poza obszarem Natura 2000 używane przez gatunki z obszaru);
• Zezwolenie na inwestycję będące wynikiem oceny oddziaływania na Naturę 2000 nie może pozostawiać niedookreślonych aspektów mogących być powodem wpływu na obszar. Do późniejszej decyzji wykonawcy można pozostawić jedynie parametry, co do których nie ma żadnych wątpliwości naukowych, że ich skutki nie mogą wpłynąć niekorzystnie na teren;
• Przepisy dyrektywy EIA wymagają od inwestora dostarczenia informacji określających wyraźnie znaczące skutki jego przedsięwzięcia dla wszystkich gatunków wskazanych w raporcie o oddziaływaniu na środowisko;
• Inwestor zobowiązany jest dostarczyć informacje dotyczące skutków środowiskowych zarówno przyjętego rozwiązania, jak i każdego z zasadniczych rozwiązań alternatywnych przez siebie zbadanych, jak też powody swojego wyboru, uwzględniającego co najmniej ich skutki dla środowiska, nawet w wypadku odrzucenia danego rozwiązania alternatywnego na wczesnym etapie.

SPRAWA ROLNICZYCH ZANIECZYSZCZEŃ AZOTEM W HOLANDII

W połączonych sprawach C-293/17 i C-294/17 Trybunał odpowiedział na pytania prejudycjalne holenderskiej Rady Stanu. Sprawa dotyczyła systemowo udzielania zezwoleń na działalność rolniczą, która prowadzi do depozycji azotu na obszarach Natura 2000. W Holandii eutrofizacja spowodowana azotem ze źródeł rolniczych jest problemem 70% obszarów Natura 2000. Opracowano krajowy plan zaradczy, wymagający zgłaszania lub uzyskiwania zezwoleń na przedsięwzięcia zwiększające dopływ azotu ze źródeł rolniczych (zależnie od wartości progowych tego zwiększenia) i uwzględniający możliwość nakazywania działań łagodzących. Plan ten poddany był strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko i na obszary Natura 2000, obejmującej także wymogi konkretnych obszarów Natura 2000. Sporne jednak jest, czy wydawane na jego podstawie zezwolenia na przedsięwzięcia rolnicze muszą jeszcze podlegać odrębnie ocenie oddziaływania na obszar Natura 2000. Sporne także jest, czy sama działalność polegająca na organizacji pastwisk i wypasie bydła oraz nawożeniu gruntów wymaga oceny oddziaływania na obszary Natura 2000.

Trybunał orzekł, że:

• Działania wypasu bydła i nawożenia gruntów w obszarach Natura 2000 lub w ich pobliżu można zakwalifikować jako „przedsięwzięcie” w rozumieniu art. 6.3 dyrektywy siedliskowej, nawet jeśli działania te w zakresie, w jakim nie stanowią fizycznej interwencji w otoczeniu naturalnym, nie stanowią „przedsięwzięcia” w rozumieniu dyrektywy OOŚ;
• Regularne, ciągłe, niezmienne co do lokalizacji nawożenie gruntów kontynuowane od czasów sprzed wejścia w życie ochrony na podstawie dyrektywy siedliskowej może być traktowane jako jedno przedsięwzięcie, niewymagające w związku z tym oceny w trybie art. 6.3 dyrektywy. Jednak, wchodzi mimo to w zakres stosowania art. 6 ust. 2 tej dyrektywy, tj. działalność taka jest zgodna z dyrektywą tylko wówczas, gdy jest zagwarantowane, że nie powoduje ona zakłócenia mogącego w istotny sposób oddziaływać na cele tej dyrektywy, w szczególności na jej cele ochrony obszaru Natura 2000. Samo istnienie prawdopodobieństwa lub ryzyka, iż taka działalność na chronionym terenie powoduje istotne niepokojenie, może stanowić naruszenie tego przepisu;
• Art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej sprzeciwia się programowemu uregulowaniu krajowemu, które pozwala na przeprowadzanie pewnej kategorii przedsięwzięć, w niniejszym wypadku nawożenia gruntów oraz wypasu bydła, bez obowiązku uzyskania pozwolenia, a w konsekwencji bez przeprowadzenia indywidualnej oceny jej oddziaływania na obszar Natura 2000, chyba że na podstawie obiektywnych okoliczności można ponad wszelką wątpliwość wykluczyć jakąkolwiek możliwość, że przedsięwzięcia te, oddzielnie lub wspólnie z innymi przedsięwzięciami, będą oddziaływać znacząco na obszar:
• Jeśli regularnie powtarzające się działanie nawożenia gruntów nie cechuje się ciągłością i identycznością w szczególności co do miejsca i warunków wykonywania, to stanowi nowe przedsięwzięcie, dla którego może być konieczna ocena oddziaływania na obszar Natura 2000 - decyzja, czy istnieje obowiązek przeprowadzenia takiej oceny, będzie zależeć od tego, czy istnieje ryzyko istotnego negatywnego wpływu na teren chroniony;
• Art. 6.3 dyrektywy siedliskowej nie sprzeciwia się regulacjom systemowym, określającym warunki wydawania indywidualnych zezwoleń na określone działania lub zwalniającym działania nie przekraczające określonych progów z obowiązku uzyskania zezwoleń (już bez ich indywidualnej oceny), jeżeli strategiczna ocena oddziaływania takiego systemu gwarantuje, że zapobiegnie on istotnym negatywnym wpływom takich działań (także skumulowanych) na obszar Natura 2000. Jest tak jednak wyłącznie, gdy pogłębiona i całościowa ocena rzetelności naukowej, z jaką została przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko, pozwala się upewnić, że z naukowego punktu widzenia nie ma racjonalnych wątpliwości co do braku takiego ryzyka;
• Ocena oddziaływania na obszar Natura 2000 nie może brać pod uwagę skutków działań ochronnych i zapobiegawczych przewidzianych w trybie art. 6.1 (środki ochronne w celu osiągnięcia lub utrzymania właściwego stanu ochrony) lub 6.2 dyrektywy (środki ochronne zapobiegające pogorszeniu), jeżeli pozytywne skutki tych działań nie są jeszcze pewne, jeśli mają mieć miejsce dopiero w przyszłości, a tym bardziej jeśli samo wdrożenie tych działań ma nastąpić dopiero w przyszłości;
• Uregulowanie krajowe, przyznające właściwym organom uprawnienia nadzoru i kontroli, za którymi mogą iść środki przymusu i sankcje do zamknięcia gospodarstw rolnych włącznie, w tym także nakładane w trybie pilnym, może być właściwym środkiem wdrożenia art. 6.2 dyrektywy(obowiązek zapobiegania pogorszeniu stanu obszarów Natura 2000), ale tylko wówczas, gdy ma zastosowanie nie tylko następcze wobec negatywnych zmian, ale także prewencyjne.

Warto zauważyć, że w obu orzeczeniach TSUE co do niektórych rozstrzygniętych już aspektów odwołuje się do wyroku „białowieskiego” (C-441/17), który tym samym staje się jednym z fundamentów orzecznictwa Trybunału w sprawach dotyczących sieci Natura 2000.

Wyroki TSUE w tych i innych sprawach (a także opinie rzecznika generalnego, przydatne do głębszego zrozumienia niektórych poruszanych w wyrokach zagadnień) dostępne sa na stronie www.curia.eu

Bociek nr 135 (3/2018) - plik PDF



W numerze m. in.:

Wielki Brat czuwa... w lesie – str. 1-7
Dąb w Osieku (1660-2018). Cześć jego pamięci! – str. 8-11
Kolejny pomnik przyrody w gminie Miedzichowo – str. 12-13
Życie na pniaczkach – alternatywa czy konieczność? – str. 14-17
Z BOĆKIEM W PLECAKU: Zamek Zborowski i królewskie założenia krajobrazowe na Słowacji (region Szarysz) – str. 18-21
Tradycyjne wiejskie ogrody w Uniemyślu – str. 22-25
Jesienne Spotkanie z Sadem w Stacji Terenowej w Owczarach – str. 26-29
Zapraszamy do udziału w XXXVII Konkursie Przyrodniczym dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów – str. 30
PRZYRODA NA SZALI – str. 31-32
Warsztaty szczepienia drzew owocowych – str. 32

Wcześniejsze numery do pobrania w dziale Bociek OnLine

Z żalem zawiadamiamy, że w dniu 9 listopada br. zmarła Jola Kujawa-Pawlaczyk – nasza koleżanka, wieloletni współpracownik i pracownik Klubu Przyrodników. Pogrzeb odbędzie się dnia 19 listopada o godz. 13.50 w Poznaniu, na cmentarzu Junikowo. Mężowi Pawłowi Pawlaczykowi oraz rodzinie składamy wyrazy współczucia.

Zarząd i Pracownicy Klubu Przyrodników

Na stronach Rządowego Procesu Legislacyjnego opublikowano projekt nowej ustawy o gatunkach obcych:
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12315105

Ustawa ma zastąpić dotychczasowe przepisy o gatunkach obcych, zawarte obecnie w art. 120 ustawy o ochronie przyrody. Powodem inicjatyw legislacyjnej jest obowiązujące od czterech lat unijne rozporządzenie o gatunkach obcych:
eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32014R1143

Zgodnie z projektem:

• Funkcjonować mają dwa wykazy inwazyjnych gatunków obcych stanowiących zagrożenie – wykaz unijny oraz rozszerzony wykaz krajowy. Określi je Minister Środowiska w drodze rozporządzenia, dzieląc jednak w każdym wykazie gatunki na „podlegające obowiązkowi eliminacji” (wraz z określeniem metod eliminacji) oraz na „rozpowszechnione na szeroką skalę” (dla nich określony zostanie „katalog środków zaradczych oraz obszary, na których środki te będą wymagane”).
• Dodatkowo, wskazane zostaną w rozporządzeniu „gatunki zwierząt niepożądanych”. Myśliwi dostaną możliwość eliminowania tych gatunków przez cały rok, bez planowania tych odstrzałów w planach łowieckich, a tylko z zapisywaniem w planach informacji o tych gatunkach i ich eliminacji w roku poprzednim.
• Ma być wprowadzony obowiązek zawiadamiania wójta/burmistrza o stwierdzeniu gatunku z wykazów, ten będzie przekazywał informację do RDOŚ, ten zaś z kolei do GDOŚ. Ma powstać centralny rejestr danych o inwazyjnych gatunkach obcych, z informacjami także o podjętych środkach zaradczych i ich skuteczności.
• Za eliminację gatunków „podlegających obowiązkowi eliminacji” ma odpowiadać RDOŚ, a na obszarach morskich – dyrektor Urzędu Morskiego.
• Organem właściwym w sprawie gatunków obcych będzie GDOŚ i RDOŚ, ale jednostki samorządu, Lasy Państwowe, Wody Polskie mają z nimi „współpracować”, co oznacza gromadzenie i udzielanie informacji, zapobieganie rozprzestrzenianiu się i zwalczanie, w tym eliminację. GDOŚ i RDOŚ mogą podjąć taką współpracę także z PZŁ. Ma być wprowadzony obowiązek udostępniania nieruchomości do tego celu.
• Środki zaradcze w stosunku do gatunków „rozprzestrzenionych na szeroką skalę” ma wprowadzać w zasadzie gmina, ale w rezerwatach przyrody i parkach narodowych – odpowiednio RDOŚ i dyrektor parku, a na gruntach „stanowiących własność osób fizycznych oraz niepaństwowych osób prawnych lub jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawne” – podmiot władający gruntem, jeśli niezwłocznie po powzięciu wiedzy o gatunku obcym nie zwróci się o to do gminy.
• W przypadku uwolnienia do środowiska gatunków z wykazów, RDOŚ ma nakazywać sprawcy eliminację tych gatunków.
• Przepisy dotyczące gatunków obcych nieujętych w wykazach mają być nieco zmienione. Podobnie jak obecnie, nie będzie zakazów ich wprowadzania w ramach racjonalnej gospodarki rolnej i leśnej. Dozwolone ma być ich wprowadzanie w ramach „zieleni towarzyszącej obiektom budowlanym” (także w formach ochrony przyrody), ale nie w zadrzewieniach poza obszarami zwartej zabudowy. Dozwolone będzie ich wprowadzanie w celu rekultywacji gruntów zdegradowanych lub zdewastowanych w wyniku działalności przemysłowej.
• Wsiedlanie obcych gatunków łownych (np. bażanta, daniela, muflona) będzie wymagać zgody Ministra Środowiska

Projekt ustawy zawiera także „wrzutkę” wykraczającą poza temat gatunków obcych, a mającą ułatwić uprawianie sokolnictwa – zniesienie obowiązku uzyskiwania zezwoleń ministra na polowanie z ptakiem łowczym.

29 sierpnia 2018 r. w Dzienniku Urzędowym Województwa Zachodniopomorskiego opublikowano zarządzenie RDOŚ w Szczecinie w sprawie uznania za rezerwat przyrody „Mechowisko Manowo”. Zarządzenie wejdzie w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia.
e-dziennik.szczecin.uw.gov.pl/#/legalact/2018/3973/

Rezerwat obejmuje torfowisko będące kompleksem soligenicznego torfowiska alkalicznego i torfowiska przejściowego. Jest przestrzennie tożsamy z utworzonym wcześniej obszarem Natura 2000 o tej samej nazwie (PLH320057). Roślinność stanowi kompleks zespołów: Caricetum diandrae; Sphagno-Caricetum rostratae; Thelypteridi-Phragmitetum. Dokumentację projektową przygotował Klub Przyrodników w ramach przedsięwzięcia „Ochrona torfowisk alkalicznych (7230) w młodoglacjalnym krajobrazie Polski północnej”, dofinansowanego przez LIFE. W ramach tego przedsięwzięcia wykonano w tym obiekcie także potrzebne działania ochrony czynnej – usuwanie zarastających torfowisko drzew.

Jest to 27 rezerwat utworzony przez RDOŚ w Szczecinie w ciągu 10-letniej historii tej instytucji.

Bociek nr 134 (2/2018) - plik PDF



W numerze m. in.:

Koniec projektu LIFE „Ochrona torfowisk alkalicznych w północnej Polsce” – podjęte działania, uzyskane efekty i wypływające z nich wnioski – str. 1-10
Ochrona torfowisk alkalicznych południowej Polski – krótkie podsumowanie (nie)kończącego się projektu Life+ – str. 11-16
Wiosenne Przebudzenie Nietoperza – str. 17-19
Nasze owce na Górze św. Anny – str. 20-22
Konkursy przyrodnicze – str. 23-24
Z BOĆKIEM W PLECAKU. Bornholm – wakacje nad Bałtykiem inaczej – str. 25-28
PRZYRODA NA SZALI – str. 29-32

Wcześniejsze numery do pobrania w dziale Bociek OnLine

Miesiąc temu media obiegła informacja o wypowiedzi Ministra Środowiska Henryka Kowalczyka na spotkaniu z mieszkańcami Mławy 1 lipca 2018 r. Minister powiedział m. in. „Żyjemy w czasach nadmiernej wrażliwości w ochronie zwierząt, tak delikatnie powiem (...) My wprowadziliśmy taką zasadę – RDOSie mają sugestię wręcz, żeby bardzo chętnie wyrażać zgody na odstrzały zwierząt chronionych gatunkowo, czyli łosie, żubry, bobry (...) co do wilków myślę że też zajdzie za chwilę taka potrzeba”. W dalszej części swojej ówczesnej wypowiedzi, Minister zasugerował, że taka polityka jest obejściem wymogów prawa Unii Europejskiej wymagającego ścisłej ochrony niektórych gatunków. Słowa Ministra zostały utrwalone przez Lokalny Serwis Informacyjny Nasz@Mlawa i ich nagranie jest dostępne na:
www.youtube.com/watch?v=FpCh2zmK0kA

W piśmie do Klubu Przyrodników, odpowiadającym na nasze zapytanie z 11 lipca 2018 r., Sławomir Gurtowski – dyrektor Departamentu Zarządzania Środowiskiem MŚ – zaprzecza obecnie słowom swojego Ministra co do „wprowadzenia zasady” i „skierowania do RDOŚ sugestii” w tej sprawie, twierdząc że „Minister Środowiska nie ma możliwości wydawania w tym zakresie poleceń Regionalnym Dyrektorom Ochrony Środowiska”.

Natomiast Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, zapytany przez nas czy i w jakiej formie GDOŚ lub RDOŚ otrzymały w tej sprawie „sugestie”, nie odpowiedział dotąd na to pytanie.

Kilka dni temu weszło w życie zarządzenie RDOŚ w Szczecinie z 11 lipca 2018 r., tworzące kolejny rezerwat przyrody w województwie zachodniopomorskim – „Wapienny Las” w gminach Polanów i Bobolice, w nadleśnictwie Polanów. Fragment rezerwatu można zobaczyć z przebiegającej jego górną granicą szosy z Bobolic do Polanowa. Treść zarządzenia: goo.gl/krFpyJ

Nowy rezerwat ma powierzchnię 21,71 ha. Znalazł się w granicach obszaru Natura 2000 Dolina Radwi, Chocieli i Chotli PLH320022. Obejmuje unikatową buczynę przeplataną źródliskami, olsami i torfowiskami źródliskowymi, rozwiniętą na glebach bogatych w wapń w związku z historyczną akumulacją martwic wapiennych. Bryły martwic są liczne na powierzchni, w źródliskach i w profilach glebowych, w związku z czym gleby mają charakter pararędzin. Buczyna ma charakter ‘storczykowy’, w związku z obfitym występowaniem buławnika czerwonego Cephalathera rubra, znamienne jest także występowanie szczyru Mercurialis perennis, licznego tu gnieźnika leśnego Neotthia nidus-avis i bardzo licznej pierwiosnki lekarskiej Primula veris. Dużą osobliwością jest znalezione w 2010 r. stanowisko widłozębu zielonego Dicranum viride (nawiasem mówiąc, przez 8 lat GDOŚ wciąż nie wykonał obowiązku dodania tego gatunku do SDF obszaru Natura 2000 Dolna Radwi, Chocieli i Chotli!). Bardzo cenna jest także flora mchów (m. in. Cratoneuron filicinum, Homalia trichomanes, Ortotrichum patens, Neckera complanata, Ulota bruchii, Ulota crispa), wątrobowców (m. in. Nowellia curvifolia, parzoch szerokolistny Porella platyphylla nie tylko nadrzewnie, ale i na kamieniach w potokach), grzybów nadrewnowych (m. in. Phleogena faginea, Flammulaster muricatus) i chrząszczy (m. in. Ischnoglossa obscura, Dryophillus pusillus, Hypoganus inunctus, Orchesia undulata, Wanachia triguttata). Już w 2011 r. Nadleśnictwo Polanów wydało albumową publikację o tym obiekcie, był on także obejmowany badaniami różnych grup organizmów w ramach cyklicznych „dni różnorodności biologicznej” w Leśnym Kompleksie Promocyjnym Lasy Środkowopomorskie.

Od momentu identyfikacji walorów przyrodniczych w 1999 r., starania o uznanie rezerwatu zajęły 19 lat.
Jest to 26 rezerwat utworzony przez RDOS w Szczecinie w ciągu 10-letniej historii tej instytucji.

Europejska Agencja Ochrony Środowiska opublikowała przegląd stanu europejskich wód:
www.eea.europa.eu/publications/state-of-water/#tab-data-visualisations

90-stronicowy raport podsumowuje oceny stanu ekologicznego i chemicznego tzw. jednolitych części wód, dokonane w poszczególnych państwach UE w związku z wymogami ramowej dyrektywy wodnej. Oparty jest na raportach dostarczonych przez poszczególne państwa, a nie na jednolitym badaniu. Wiarygodność ocen jest generalnie słaba, a same oceny raczej zawyżone, bo np. do prawidłowej oceny stanu ekologicznego potrzeba znać stan makrofitów, bentosu, ichtiofauny i (w jeziorach) fitoplanktonu, a dla ok. 70% wód w UE taki pełen zestaw elementów biologicznych nie został dotąd zbadany – przy cząstkowych informacjach znamy najwyżej górną granicę możliwego stanu ekologicznego.

Mimo to, zaledwie 40% wód w UE zostało uznanych za będące „w stanie dobrym” (najwięcej takich jest w Skandynawii, na Słowacji i w regionie śródziemnomorskim). Polska wypada przeciętnie, tj. źle, nie odróżniając się od zachodnio- i środkowoeuropejskiego tła generalnie złego stanu wód.

Zgodnie z ramową dyrektywą wodną, już do 2015 r. wszystkie wody w UE miały być doprowadzone do stanu dobrego, z dopuszczeniem – w uzasadnionych przypadkach – przedłużeniem tego terminu maksymalnie do 2027 r. Sama dyrektywa podlega właśnie rutynowemu „przeglądowi skuteczności” (tzw. „fitness check”) prowadzonemu przez instytucje UE.

Dziś, 19 lipca 2018 r., Komisja Europejska skierowała do władz polskich tzw. Formalne Ostrzeżenie, wszczynające formalną procedurę o naruszenie prawa Unii Europejskiej, a dotyczące polskiego prawa leśnego.

Komisja zarzuca niezgodność z prawem UE mechanizmu wprowadzonego przez art. 14b ust. 3 polskiej ustawy o lasach. Artykuł ten, który wszedł w życie od 1 stycznia 2018 r., ustala fikcję prawną: „Gospodarka leśna wykonywana zgodnie z wymaganiami dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów art. 51 i art. 52 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2016 r. poz. 2134 i 2249 i 2260 oraz z 2017 r. poz. 60 i 132)”.

Szczegółowa argumentacja Komisji nie jest jawna; jednak sama niezgodność przedmiotowego artykułu z prawem unijnym jest dość oczywista. Klub Przyrodników pisał o niej wielokrotnie, np. tu:
http://kp.org.pl/pdf/stanowiska/ktg/2018-05-08_KP%20do%20MS%20ws%20WDPGL.pdf

Drugim zarzutem Komisji jest brak dostępu społeczeństwa do sprawiedliwości w stosunku do zatwierdzenia planów urządzenia lasu, tj. brak możliwości sądowej kontroli aktu ich zatwierdzenia. Choć wcześniej nie było to oczywiste, Naczelny Sąd Administracyjny w dwóch wyrokach z 2014 r. (odrzucającym skargę Klubu Przyrodników w sprawie nadleśnictwa Bystrzyca Kłodzka) i z 2017 r. (odrzucającym skargę Rzecznika Praw Obywatelskich w sprawie nadleśnictwa Białowieża) stwierdził, że zatwierdzenie planu urządzenia lasu przez Ministra Środowiska nie ma charakteru decyzji administracyjnej i w związku z tym nie podlega ocenie sądów administracyjnych. Zarzut Komisji jest konsekwencją narzucenia przez NSA takiej interpretacji prawa polskiego.

Komisja wysłała Formalne Ostrzeżenie także do władz Słowacji, zarzucając jej brak przepisów gwarantujących ocenę oddziaływania planów gospodarki leśnej na środowisko, a także niezgodną z wymogami prawa środowiskowego UE praktykę gospodarki leśnej – m. in zrębami zupełnymi w Karpatach. Słowaccy naukowcy uważają tamtejszą gospodarkę leśną za główną przyczynę fragmentacji i pogorszenia jakości siedlisk głuszca, co spowodowało silny spadek liczebności jego słowackiej populacji (por. np.: goo.gl/naJCxe)
Komunikat prasowy Komisji: europa.eu/rapid/press-release_MEMO-18-4486_pl.htm
Formalne Ostrzeżenie (Letter of Formal Notice) to pierwszy krok formalnej unijnej procedury prawnej. Oba kraje mają dwa miesiące na ustosunkowanie się do zarzutów. Jeśli Komisja nie będzie nim usatysfakcjonowana, wyśle tzw. Uzasadnioną Opinię (Reasoned Opinion) wyznaczając kolejny termin na odpowiedź, a następnie może skierować sprawę o stwierdzenie naruszneia do Trybunału Sprawiedliwości UE.

Wśród wielu już wyroków sądów karnych, uniewinniających kolejne osoby od zarzutów naruszenia porządku publicznego przez blokowanie harwesterów prowadzących cięcia w Puszczy Białowieskiej, na uwagę jasnością przedstawionej wykładni zasługuje wyrok Sądu Okręgowego w Białymstoku z 12 lipca. Sąd odrzucił apelację Policji i utrzymał wcześniejszy wyrok hajnowskiego sądu okręgowego, uznający że blokujący działali w stanie wyższej konieczności, bardzo precyzyjnie uzasadniając spełnienie jego przesłanek. Sąd uznał, że czynne przeciwstawienie się cięciom było wręcz obywatelskim obowiązkiem, a „obwinieni swoim działaniem, motywacją, determinacją, odwagą, poświęceniem wskazywali, że szanują i chcą szanować obowiązujący porządek prawny”. Sąd bardzo krytycznie ocenił również subiektywizm notatek sporządzanych w tej sprawie przez Policję.

Streszczenie ustnego uzasadnienia wyroku dostępne jest w prasie i na Facebooku, np. na:
bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,23666869,obroncy-puszczy-bialowieskiej-prawomocnie-uniewinnieni-tylko.html
www.facebook.com/dlapuszczy/

Stan wyższej konieczności jest jednym z tzw. kontratypów, wyłączających bezprawność czynów teoretycznie zabronionych. Zgodnie z art. 26 kodeksu karnego „Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego”.

Od pierwszych dni czerwca 2018 r. mamy w Polsce pierwszy fragment morza (a konkretnie morskich wód wewnętrznych Zatoki Puckiej) objęty ochroną jako rezerwat przyrody. Zarządzeniem z 26 kwietnia 2018 r. RDOŚ w Gdańsku powiększył rezerwat przyrody Beka i poszerzył jego cele ochrony:
bip.gdansk.rdos.gov.pl/files/obwieszczenia/109295/Zarzadzenie_RDOS_Gdansk_Dz_Urz_Woj_Pom_2018_2025.pdf

Stary rezerwat o powierzchni 193,01 ha obejmował niskie wybrzeże Zatoki Puckiej, przecięte przez rzekę Reda, z szuwarami, solniskami i wilgotnymi łąkami, z bogatą awifauną. Czynną ochronę przez koszenie i wypas prowadzi tam od 1999 r. Ogólnopolskie Towarzystwo Ochrony Ptaków. Obecnie powiększono rezerwat o fragment wód Zatoki Puckiej, w tym deltę Redy, oraz o ujście Zagórskiej Strugi. Obecnie celami ochrony są również procesy kształtujące ekosystem brzegu morskiego w rejonie delty Redy. Powiększony rezerwat ma powierzchnię 355,60 ha. Utworzono także lądową otulinę o powierzchni 795,50 ha w celu zabezpieczania rezerwatu przed zagrożeniami zewnętrznymi wynikającymi z działalności człowieka. Obejmuje ona, newralgiczną dla przyrody rezerwatu, znaczną część zboczy Kępy Puckiej oraz kopalni piasku na wysoczyźnie, duże fragmenty łąk w dnie Pradoliny i dawnego składowiska popiołów ciepłowniczych.

Od 1 czerwca 2018 r. obowiązki Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska pełni decyzją premiera, Andrzej Szweda-Lewandowski, który w latach 2006-2007 oraz 2015-2018 był przy J. Szyszko podsekretarzem stanu – głównym konserwatorem przyrody.

Oficjalny komunikat:
www.gdos.gov.pl/andrzej-szweda-lewandowski-generalnym-dyrektorem-ochrony-srodowiska

Ministerstwo Środowiska opublikowało opracowanie „Katalog dobrych praktyk w zakresie robót hydrotechnicznych i prac utrzymaniowych wraz z ustaleniem zasad ich wdrażania”:
www.mos.gov.pl/fundusze-srodowiskowe/poiis/aktualnosci/szczegoly/news/katalog-dobrych-praktyk-w-zakresie-robot-hydrotechnicznych/

Zgodnie z deklaracją Ministerstwa, „Opracowanie jest przewodnikiem dla inwestorów realizujących projekty w zakresie prac utrzymaniowych i robót hydrotechnicznych, a także stanowi źródło wiedzy i narzędzie do promowania dobrych praktyk w zakresie zrównoważonego oraz oszczędnego gospodarowania zasobami środowiska”. Jego powstanie było jednym z zadań przewidywanych w Programie Wodno-Środowiskowym Kraju. Ministerstwo Środowiska zleciło jego opracowanie w 2017 r., gdy samo jeszcze odpowiadało za zarządzanie wodami. Ostateczne opracowanie zostało jednak skonsultowane także z Ministerstwem Gospodarki Morskiej i Żeglugi, obecnie odpowiedzialnym za wody.

W rozdziałach wstępnych omówiono poszczególne rodzaje obiektów hydrotechnicznych i poszczególne rodzaje prac utrzymaniowych, pod kątem ich potencjalnych skutków hydrologicznych i środowiskowych oraz sensowności zastosowania. Oprócz prac utrzymaniowych sensu stricto (wyliczonych w art. 227 ust. 3 ustawy Prawo Wodne), wprowadzono tu także grupę „działań dodatkowych” – nie zaliczanych obecnie formalnie do prac utrzymaniowych, ale niezbędnych do sprawnego zarządzania ciekami (np. wprowadzanie drzew, kształtowanie stref buforowych, wprowadzanie naturalnych elementów hydromorfologicznych).

1. Pogłębioną analizę problemu i poszukiwanie naprawdę optymalnego, trwałego rozwiązania
2. Identyfikację i uwzględnienie twardych ograniczeń prawno-środowiskowych;
3. Analizę opłacalności (tu interesujące są konkretne propozycje przybliżonych parametrów ekonomicznych, na podstawie których taką analizę można przynajmniej w uproszczony sposób zrobić dla konkretnej rzeki; przykłady zamieszczono w załączniku B2);
4. Ostateczną optymalizację, w tym zastosowanie dobrych praktyk wykonawczych.

Zasadniczą częścią jest rozdział 7 – „Dobre praktyki wykonywania prac w wodach i sposoby minimalizacji ich negatywnych oddziaływań”, proponujący zasady wykonywania robót w wodach zapewniające poszanowanie środowiska, w tym wskazówki techniczne, ograniczenia czasowe i ograniczenia przestrzenne. Kartę proponowanych wymagań względem wykonawców prac, będącą częścią tych zasad, zamieszczono w załączniku C.

W załączniku E przedstawiono propozycje wdrażania zaleceń określonych w Katalogu, wraz z propozycjami ewentualnych zmian legislacyjnych. Przedstawiona tu wizja optymalnego zarządzania ciekami zakłada m. in. zasadę współpracy z rzeką, zakładającą że najskuteczniejsze i najefektywniejsze metody kształtowania i utrzymania cieku, to takie działania, które w jak najszerszym zakresie wykorzystują jego naturalną dynamikę.

W związku z uruchomieniem nowej strony KP prosimy o zgłaszanie wszelkich ewentualnych usterek związanych z jej funkcjonowaniem na: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.. Jednocześnie pragniemy poinformować że archiwalna wersja strony dostępna będzie przynajmniej przez pewien czas pod adresem: www.arch.kp.org.pl.

Koalicja Ratujmy Rzeki (KRR), w ramach grantu udzielonego przez Fundację im. Stefana Batorego, uruchomiła Biuro Interwencji mające na celu pomoc osobom i organizacjom zaangażowanym w ochronę rzek przed różnego typu zagrożeniami. Zgłaszane mogą być zagrożenia powodowane przez małe elektrownie wodne, regulacje, zbiorniki, zanieczyszczenia, prace utrzymaniowe itp. Biuro może zapewnić chętnym bezpłatne wsparcie eksperckie w przygotowaniu dokumentów i pism potrzebnych w podejmowanych interwencjach, także w postępowaniach sądowo-administracyjnych.

Koalicja oferuje pomoc eksperta. Ekspert nawiązuje kontakt ze zgłaszającym, przeprowadza wizytę terenową pomaga przygotować, pisma, odwołania itp., opracowuje raport z interwencji, ze wskazaniem ewentualnych następnych kroków. Koalicja nie załatwia interwencji za zgłaszających, jest jedynie aktywatorem działań interwencyjnych i zapewnia wsparcie poprzez ekspertów.
Koalicja zakłada, że zgłaszający stają się "Strażnikami Rzek"; zgłaszający zobowiązują się do utrzymywania stałego kontaktu ze wskazanym ekspertem i do kontynuowania interwencji; powinni mieć świadomość że interwencja może być działaniem długofalowym.

Zgłoszenia potrzeby wsparcia należy przesyłać na adres poczty elektronicznej: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript., w formie wypełnionego formularza.

Więcej (w tym formularz zgłoszeniowy):
www.ratujmyrzeki.pl/181-biuro-interwencji-krr

Ogłoszony został wyrok Trybunału Sprawiedliwości UE w sprawie C-441/17, dotyczącej Puszczy Białowieskiej. Treść wyroku jest dostępna na portalu Trybunału:
curia.europa.eu/juris/document/document.jsf?text=&docid=201150&pageIndex=0&doclang=PL&mode=req&dir=&occ=first&part=1&cid=330757

Trybunał uznał w całości skargę Komisji Europejskiej i orzekł, że wszystkie podnoszone przez Komisję zarzuty naruszenia dyrektywy siedliskowej i ptasiej są zasadne. W szczególności, Trybunał stwierdził że:

• Przyjęcie aneksu do planu urządzenia lasu nadleśnictwa Białowieża nastąpiło z naruszeniem art. 6.3 dyrektywy siedliskowej. Przeprowadzona „ocena oddziaływania planu na środowisko” nie spełniała wymogów dyrektywy, gdyż:
  - była oparta na błędnej metodzie (nie odnosiła się do konkretnych celów ochrony, nie analizowała co oznacza integralność obszaru, nie argumentowała wystarczająco dlaczego znacząco negatywne oddziaływania nie mogą wystąpić; koncentrowała się tylko na drzewostanach świerkowych zasiedlonych przez kornika, nie była wystarczająco precyzyjna w określeniu środków minimalizujących),
  - nie korzystała z aktualnych informacji (ocenę oparto na danych z 2012 mimo że przesłanką do sporządzenia aneksu były zaszłe od 2012 zmiany w środowisku przyrodniczym; inwentaryzację rozpoczęto już po zatwierdzeniu aneksu, a więc nie zadbano o aktualizację danych przed przeprowadzeniem oceny),
  - nie rozwiewała racjonalnych wątpliwości (czego przesłanką jest m. in., że dopiero po przyjęciu planu zorganizowano powierzchnie referencyjne, deklarując że dopiero one umożliwią porównanie zmian ekosystemów w warunkach ochrony biernej i w warunkach gospodarki leśnej),
  - postanowienia przyjętego aneksu i decyzji 51 nie obejmowały wszystkich warunków minimalizujących, które uwzględniono w ocenie.
• Decyzja 51 DGLP, rozszerzająca podobne działania na nadleśnictwa Browsk i Hajnówka, naruszała art. 6.3 dyrektywy poprzez brak poddania jej odpowiedniej ocenie oddziaływania. Naruszeniem był też brak oceny wpływu skumulowanego działań we wszystkich trzech nadleśnictwach.
• Przyjęte w aneksie do planu urządzenia lasu nadleśnictwa Białowieża i w decyzji 51 działania gospodarki leśnej mogły naruszać integralność obszaru Natura 2000. W szczególności, działania te odpowiadają dokładnie potencjalnym zagrożeniom zidentyfikowanym przez władze polskie w planie zadań ochronnych dla tego obszaru, ustanowionym w 2015 r.
• Nie można co prawda wykluczyć, by państwo członkowskie było uprawnione do realizacji działań aktywnej gospodarki leśnej na obszarze Natura 2000 chronionym na podstawie dyrektyw siedliskowej i ptasiej, celem ograniczenia gradacji kornika, która mogłaby naruszyć integralność tego obszaru. Niemniej w przypadku Puszczy Białowieskiej, argumentacja przedstawiona przez Rzeczpospolitą Polską w tym względzie nie pozwala na uznanie, że podjęte działania były rzeczywiście uzasadnione koniecznością ograniczenia gradacji takiego szkodnika. Przedstawione przez Polskę dane nie potwierdzają, że gradacja kornika drukarza jest spowodowana zmniejszeniem etatu drewna pozyskiwanego w latach 2012–2015. Podjęte działania obejmowały także świerki martwe niezasiedlone przez kornika. Przyjęty w Polsce aneks i decyzja nie wykluczał usuwania innych gatunków drzew, których kornik nie zasiedla. Choć prawdą jest, że dla zwalczania gradacji kornika drukarza należy znaleźć pewną równowagę między działaniami aktywnej i pasywnej gospodarki leśnej, aby zrealizować cele ochrony określone w dyrektywach siedliskowej i ptasiej, takiego wyważenia nie można znaleźć w postanowieniach decyzji nr 51, które zezwalają na wycinkę świerków, jak i usuwanie drzew martwych i zamierających, bez innego ograniczenia niż limit wynikający z maksymalnego etatu.
• Rzeczpospolita Polska nie może, nie zaprzeczając sobie samej, próbować wyciągać argumentu ze środków podjętych w innych państwach członkowskich dla zwalczania gradacji kornika, gdyż zgodnie z jej własnymi twierdzeniami powtarzanymi na rozprawie, Puszcza Białowieska jest do tego stopnia specyficzna i unikatowa, że nie można do niej odnosić badań naukowych dotyczących innych ekosystemów ;)
• Niedopuszczalne było powoływanie się na ochronę bezpieczeństwa publicznego, ani na konieczność eksploatacji zasobów leśnych z powodów gospodarczych lub społecznych. Te przesłanki mogłyby być uwzględnione w trybie art. 6.4 dyrektywy siedliskowej, ale dopiero po prawidłowo przeprowadzonej ocenie. Jeśli ocena nie była prawidłowa, to automatycznie na takie względy „interesu publicznego” w żadnym razie nie można się powoływać.
• Art. 6.1 dyrektywy siedliskowej oraz art. 4 ust. 1 i 2 dyrektywy ptasiej wymagają nie tylko przyjęcia koniecznych środków ochronnych dla zachowania właściwego stanu ochrony siedlisk i gatunków chronionych na danym obszarze, lecz także i przede wszystkim ich rzeczywistego wdrożenia, gdyż w przeciwnym razie przepisy te zostałyby całkowicie pozbawione skuteczności. Naruszeniem tych przepisów był fakt, że wprawdzie przyjęto plan zadań ochronnych dla Puszczy Białowieskiej, ale następnie podjęto działania dokładnie odpowiadające określonym w tym planie zagrożeniom. De facto PZO z 2015 r. nigdy nie był stosowany przez władze polskie, lecz przeciwnie –aneks do planu urządzenia lasu ndl. Bialowieża i decyzja DGLP nr 51, chociaż formalnie nie zmieniają PZO z 2015 r., pozbawiają skuteczności środki ochrony, które figurują w tym ostatnim. Zezwalają one bowiem na środki, których wyłączenie jest przewidziane w PZO z 2015 r. jako środek ochronny. Tym samym Polska nie można uznać, że przez samo ustanowienie, ale nie wdrożenie PZO Polska wykonała art. 6.1. Doszło więc do naruszenia art. 6.1 dyrektywy.
• Polska naruszyła przepisy art. 12 dyrektywy siedliskowej, wymagające ścisłej ochrony gatunkowej bogatka wspaniałego, zgniotka cynobrowego, konarka tajgowego i rozmiazga kolweńskiego. Same zapisy ustanowionego przez Polskę PZO potwierdzają, że martwe i zamierające świerki mogą stanowić co najmniej ważne siedlisko dla tych gatunków (choćby świerk dla niektórych z nich był gatunkiem ‘drugiego wyboru’). Podjęte działania mogą prowadzić do zabijania, jak też pogarszania lub niszczenia terenów rozrodu i odpoczynku tych gatunków chrząszczy. Nie ma przy tym znaczenia, że niektóre z tych gatunków występują licznie w Puszczy Białowieskiej, gdyż art. 12 dyrektywy przewiduje system ścisłej ochrony terenów rozrodu i odpoczynku gatunków z załącznika IV niezależnie od ich liczebności. Trybunał podzielił w tej sprawie argumentację Komisji Europejskiej, która brzmiała „Wszystkie gatunki chrząszczy saproksylicznych objęte zał. IV wymagają w ich cyklu życia drzew martwych lub zamierających, stojących lub leżących... intensyfikacja wycinek w drzewostanach, w tym głównie świerków, i usuwanie drewna suchego lub martwego i drzew zamierających zasiedlonych przez kornika drukarza prowadzą do ginięcia okazów tych gatunków podlegających ścisłej ochronie i do niszczenia ich terenów rozrodu i odpoczynku. Ponieważ gatunki te przebywają w pniach i pod korą drzew i są mało widoczne, nie jest możliwy wybór skutecznych środków łagodzących, jak na przykład selektywna wycinka. Jedynym skutecznym środkiem, który może zapobiec pogorszeniu stanu ich terenów rozrodu i terenów odpoczynku, jest brak interwencji w siedliska, na których gatunki te występują. Zakazy wymienione w art. 12 dyrektywy siedliskowej są bezwzględne i nie zależą od liczebności i występowania gatunków będących przedmiotem ścisłej ochrony. Szerokie rozpowszechnienie zgniotka cynobrowego nie może zatem usprawiedliwiać zintensyfikowanych działań gospodarki leśnej mogących prowadzić do naruszenia owych zakazów”.
• Polska naruszyła art. 5, punkty (b) i (d) dyrektyw ptasiej, gdyż nie zapewniła skutecznego przestrzeganie zakazów umyślnego niszczenia lub uszkadzania gniazd i jaj, usuwania ich gniazd, ani świadomego płoszenia w szczególności w okresie rozrodu i wychowu młodych sóweczki, włochatki, dzięcioła białogrzbietego i dzięcioła trójpalczastego. Nie wykluczono bowiem usuwania świerków z dziuplami, ani realizacji działań płoszących ptaki w trakcie sezonu lęgowego. Nie ma przy tym znaczenia, że populacje wspomnianych ptaków pozostają na niezmienionym poziomie, a wręcz zwiększyły się, gdyż obowiązki ochrony istnieją, zanim zostanie stwierdzone zmniejszenie liczby ptaków lub zanim zmaterializuje się ryzyko wyginięcia danego gatunku chronionego ptaków.

Wyroki TSUE są ostateczne. Oprócz rozstrzygania konkretnej sprawy, budują też wiążącą i uniwersalną interpretację prawa UE dla wszystkich państw członkowskich. Niektóre tezy wyroku wydają się mieć szersze znaczenie dla leśnictwa polskiego i europejskiego. Dotyczy to w szczególności metodyki ocen oddziaływania planów urządzania lasu na obszary Natura 2000, jakości danych przyrodniczych wykorzystywanych w tych ocenach, ochrony gatunkowej gatunków z załącznika IV w lasach, ochrony ptaków w lasach w tym cięć w okresie lęgowym ptaków.

Bociek nr 133 (1/2018) - plik PDF



W numerze m. in.:

Sprawozdanie Zarządu Klubu z działalności w roku 2017 – str. 1-12
XXXVI Zjazd Klubu Prz yrodników – str. 13-15
Orle Pióra 2018 – str. 16-17
Niedaleko pada jabłko od jabłoni? – str. 18-21
Lokalne przyczyny globalnego wymierania, czyli jak dla naszej przyjemności niszczymy przyrodę – str. 22-27
Z BOĆKIEM W PLECAKU - W krainie susłów – str. 28-31
RECENZJE – str. 32-33
Przyroda na talerzu – str. 34-37
BOCIEK W OBRAZKOWYM SKRÓCIE – str. 38-39
Klub w internecie – str. 40

Wcześniejsze numery do pobrania w dziale Bociek OnLine

Europejska Nagroda Natura 2000 (European Natura 2000 Award) jest przyznawana za osiągnięcia w zarządzaniu obszarami Natura 2000 oraz w zakresie ochrony przyrody, wskazując na wartość dodaną sieci Natura 2000 dla lokalnych społeczności i zwiększając świadomość społeczną na temat cennego dziedzictwa przyrodniczego Europy.

W tym roku wśród 25 finalistów konkursu znalazł się projekt współpracy w zakresie ochrony przyrody Karkonoskiego Parku Narodowego i leżącego po stronie czeskiej jego odpowiednika (Krkonošský národní park).

Wnioski finalistów edycji 2018 zostały już poddane procesowi oceny i trafią do jury, które wybierze zwycięzców w pięciu kategoriach. Równolegle, poprzez otwarte głosowanie publiczne obywateli Europy wybrany zostanie zwycięzca tegorocznego plebiscytu. Aby dowiedzieć się więcej o 25 finalistach i zagłosować na swojego faworyta, trzeba wejść na stronę Nagrody Natura 2000: natura2000award-application.eu. Finaliści zostaną uhonorowani podczas ceremonii, która odbędzie się 17 maja 2018 r.

Wśród 17 wiceministrów odwołanych przez premiera w ramach "usprawniania prac rządu" znalazł się także Główny Konserwator Przyrody Andrzej Szweda-Lewandowski:

www.premier.gov.pl/wydarzenia/aktualnosci/premier-mateusz-morawiecki-o-dymisjach-wiceministrow.html

Podczas XXXVI Zjazdu Klubu Przyrodników, który odbył się w dniach 23 - 25 lutego 2017 w Owczarach, wręczono tradycyjnie nadawane przez Zarząd Klubu wyróżnienia - Orle Pióra. Tegorocznymi laureatami są:

Anna Kujawa - Za wieloletnią upartą i konsekwentną opiekę nad polskim ruchem mykologów amatorów oraz niestrudzoną, mrówczą pracę nad Rejestrem Gatunków Grzybów Chronionych i Zagrożonych.

Przemysław Żurawlew - Za stworzenie wzorca współczesnego polskiego przyrodnika amatora oraz wszechstronność zainteresowań, konsekwencję w publikowaniu wyników badań i działaniach na rzecz lokalnej ochrony przyrody.

Orle Pióra to nagroda honorowa, przyznawana od roku 2006 przez Zarząd Klubu Przyrodników i wręczana podczas Walnych Zgromadzeń Członków Klubu. Nadawana jest za zasługi dla ochrony przyrody, jej poznawania i upowszechniania wiedzy przyrodniczej - wykraczające poza ramy obowiązków służbowych zaangażowanie, wyjątkową konsekwencję w działaniach, pracowitość, odwagę i dociekliwość oraz udowadnianie tezy, że z każdej perspektywy, na każdym stanowisku, da się działać profesjonalnie i skutecznie. Orle Pióra nadajemy zarówno za całokształt działalności jak i za konkretne, jednorazowe sukcesy wykraczające poza ramy codziennej praktyki.
Dotychczas, włącznie z tegorocznymi, wręczono 19 Orlich Piór.

GDOŚ opublikował rekomendacje dla rad gmin i sejmików wojewódzkich w sprawie formułowania uchwał tworzących parki krajobrazowe, obszary chronionego krajobrazu, użytki ekologiczne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe, pomniki przyrody i stanowiska dokumentacyjne:
szczecin.rdos.gov.pl/rekomendacje-dla-samorzadow-do-uchwal-w-sprawie-form-ochrony-przyrody-2

Według wytycznych, miedzy innymi:

• Granice form ochrony przyrody mają być określane przez współrzędne punktów załamania, a powierzchnia – przez geometryczną powierzchnię wieloboku opartego na tych punktach (nie jest więc konieczne dopasowywanie granicy do działek ewidencyjnych, a powierzchnia będzie różna od ewidencyjnej powierzchni działek).
• Przy uznawaniu alei za pomnik przyrody, GDOŚ zaleca "w miarę możliwości" podanie współrzędnych każdego drzewa.
• W uchwałach powinna być mapa granic, w miarę możliwości 1:5000, jeśli trzeba to w arkuszach, oraz mapa poglądowa lokalizacji. GDOS udostępnił wzory map dla użytku ekologicznego zrobione dla programu qGIS, w formie szablonu automatycznie zaczytującego tła rastrowe z publicznych serwisów wms.
• Cel ochrony ma pasować do ustawowej definicji formy ochrony (podano przykłady możliwych błędów).
• Sprawujący nadzór nad formami wojewódzkimi: marszałek województwa lub dyrektor parku krajobrazowego. Nad formami gminnymi: wójt/burmistrz/prezydent miasta
• Zgodnie z delegacją ustawową, można zapisywać szczególne ustalenia dotyczące ochrony czynnej, ale nie biernej. W szczególności nie mogą one pokrywać się z treścią wprowadzanych zakazów
• Zakazy tylko z zamkniętych katalogów ustawowych, ale powinny być wybierane tylko te, które stosują się do obiektu. Można różnicować zestaw zakazów dla różnych części obiektu, a niekiedy wręcz należy to robić, by nie narazić się na zarzut wprowadzania nadproporcjonalnych zakazów nie wynikających z potrzeb ochrony. Można stosować "odstępstwa obszarowe" tj. określać że dany zakaz nie dotyczy lub warunków nie dotyczy pewnych terenów w obrębie formy ochrony przyrody, ale takie wyłączenie powinno logicznie wynikać z [braku] potrzeb ochrony przyrody danym zakazem w pewnych miejscach, nie powinno np. dotyczyć pojedynczych działek w związku z planami ich zainwestowania. Zakazy muszą być w dosłownym brzmieniu ustawowym, z możliwością modyfikacji zawężającej.
• Nie wydaje się ponownych uchwał w sprawie utworzenia dla już istniejących form ochrony przyrody. Jeśli trzeba zmodyfikować / określić na nowo elementy określane aktem tworzącym, wydaje się uchwały "w sprawie formy ochrony przyrody".
• Utrata mocy aktu tworzącego formę ochrony przyrody nie skutkuje likwidacją tej formy. Utworzenie formy ochrony przyrody jest jednorazową czynnością powodującą zmianę w świecie i powołanie tej formy do życia. Tylko stwierdzenie nieważności aktu tworzącego odwraca ten efekt. Uchylenie aktu utworzenia formy ochrony przyrody lub utrata ważności tego aktu z mocy prawa, eliminuje z obrotu prawnego wprowadzone zakazy, ale nie samo istnienie formy ochrony przyrody. Zniesienie formy ochrony przyrody wymaga wydania aktu ją znoszącego.
• Sama utrata żywotności przez drzewo – pomnik przyrody poza obszarem zabudowanym nie jest przesłanką do zniesienia jego ochrony.
• Uzasadnienie do projektu uchwały powinno zawierać szczegółowe informacje (w tym oparte np. na opiniach ekspertów) potwierdzające zasadność utworzenia danej formy o konkretnym zasięgu oraz wymiarze (dlaczego taka a nie inna powierzchnia, dlaczego ten obiekt/obszar). Dodatkowo należy podać argumentację za wprowadzeniem konkretnych zakazów (oraz ewentualnych odstępstw od nich), które będą obowiązywały na danym terenie (na całym lub części obszaru).

Trybunał Sprawiedliwości UE poinformował przed chwilą komunikatem prasowym o wydaniu opinii rzecznika generalnego w sprawie C-441/17 dotyczącej cięć w Puszczy Białowieskiej. Według komunikatu, rzecznik proponuje Trybunałowi uznanie, że:

• Polska nie wdrożyła środków koniecznych do ochrony obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska. Podjęte działania w reakcji na bezprecedensową gradację kornika drukarza nie mogą być uznane za takie środki, z uwagi na rozbieżność opinii naukowych co do ich właściwego charakteru, oraz ze względu na fakt, że działania te pokrywają się z zagrożeniami w przyjętym równolegle przez władze polskie planie zadań ochronnych (PZO). Działania te mogą potencjalnie pozbawić PZO jego skuteczności, a wręcz pozwolić władzom polskim na obchodzenie jego postanowień.
• Z prostego przeglądu chronologii spornych decyzji wynika, że co do działań podejmowanych od 2015 r. w Puszczy nie można było przeprowadzić prawidłowej oceny wymaganej w dyrektywie siedliskowej, co wystarczy do uznania, że Polska uchybiła zobowiązaniom dyrektywy w tym zakresie. Przeprowadzona ocena oddziaływania aneksu do planu urządzenia lasu nie spełniała kryterium „właściwej oceny”, gdyż nie obejmowała wielu aspektów oddziaływania działań gospodarki leśnej na ochronę i integralność całego obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska, oparta była w 2015 r. na danych z 2012 r. i nie rozwiewała wszystkich racjonalnych wątpliwości gdyż istniał nadal spór naukowy co do właściwych metod zwalczania gradacji kornika.
• Choć należy znaleźć pewną równowagę między działaniami aktywnego i pasywnego gospodarowania mającego na celu zwalczanie kornika, aby osiągnąć cele ochrony wymienione w dyrektywach siedliskowej i ptasiej, to jednak tego wyważenia w żaden sposób nie można znaleźć w decyzji nr 51 DGLP przyjętej w 2017 r., gdyż pozwala ona na wdrożenie działań w postaci wycinki i usuwania drzewostanu bez ograniczeń.
• Zasada ostrożności zawarta w dyrektywie siedliskowej również została naruszona, gdyż w chwili przyjęcia kwestionowanych środków rzeczywisty i poważny charakter potencjalnego ryzyka naruszenia ochrony i integralności obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska nie był całkowicie zidentyfikowany, oceniony i w danym wypadku wykluczony.
• Powoływanie się na względy bezpieczeństwa publicznego byłoby prawidłowe tylko po przeprowadzeniu odpowiedniej oceny, wykazaniu braku rozwiązań alternatywnych i zastosowaniu środków kompensujących, a nie spełniono żadnego z tych wymogów.
• Działania podjęte przez Polskę w Puszczy Białowieskiej mogą doprowadzić do pogorszenia stanu terenów rozrodu gatunków chronionych żyjących na obszarze Natura 2000.

W konkluzji rzecznik generalny zaproponował Trybunałowi uznanie, że Polska uchybiła zobowiązaniom dyrektywy siedliskowej, jak i dyrektywy ptasiej.

Komunikat prasowy TSUE: curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2018-02/cp180013pl.pdf
Pełna opinia powinna zostać dziś opublikowana na: curia.europa.eu/juris/documents.jsf?num=C-441/17

Opinia rzecznika generalnego nie rozstrzyga sprawy i nie wiąże Trybunału Sprawiedliwości. Zadanie rzeczników generalnych polega na przedkładaniu Trybunałowi, przy zachowaniu całkowitej niezależności, propozycji rozstrzygnięć prawnych w sprawach, które rozpatrują. Wyrok Trybunału zostanie wydany w terminie późniejszym.

Pięć nowych parków narodowych powstało w Patagonii w Chile. Nowe parki Pumalin, Melimoyu i Patagonia były wcześniej prywatnymi terenami chronionymi, zakupionymi i zarządzanymi przez fundacje amerykańskich przedsiębiorców-filantropów: Douga Tompkinsa (zginął tragicznie w 2015 r.) i Kristine McDivitt-Tompkins. Kolejne dwa nowe parki powstały w wyniku przekwalifikowania i powiększenia dwóch dużych rezerwatów (Rezerwat Narodowy Alacalufes i Narodowy Rezerwat Cerro Castillo). Powiększone zostaną także trzy istniejące parki: Hornopirén, Corcovado i Isla Magdalena. Powierzchnia chilijskich parków narodowych wzrasta o 1,3 mln ha. Dotąd w lądowej części Chile było 36 parków narodowych o łącznej powierzchni 9,1 mln ha, co stanowiło ok. 12% powierzchni kraju:

Więcej:
www.conaf.cl
www.theguardian.com/environment/2018/jan/29/chile-creates-five-national-parks-in-patagonia

To powiększenie sieci parków narodowych jest wynikiem umowy między rządem Chile a prywatnymi fundacjami rodziny Tompkinsów, które kupiły łącznie 407 tys. ha gruntów i podarowały ją Chile z przeznaczeniem na parki narodowe. Rząd włączył dodatkowo do parków 950 tys. ha gruntów państwowych. Akt utworzenia parków, wieńczący ponad 20-letnią pracę fundacji Tompkinsów, podpisała odchodząca socjalistyczna prezydent Chile Michelle Bachelet, ale jej następca - popierany przez prawicę zwycięzca wyborów prezydenckich Sebastian Piñera - także jest znany jako zwolennik tego modelu ochrony przyrody: w 2004 r., zainspirowany przykładem Tompkinsów, kupił 118 tys. ha na wyspie Chiloé i przeznaczył je na ochronę przyrody jako prywatny park Tantauco.

Bociek nr 132 (4/2017) - plik PDF



W numerze m. in.:

Gadżety w służbie ochrony przyrody - str. 1-7
Nie widać, więc nie ma? – str. 8-11
Dolina Baryczy – w królestwie bobra i wydry – str. 12-17
Rezerwaty przyrody utworzone w roku 2017 – str. 18-21
Krótkie podsumowanie działań z zakresu czynnej ochrony na torfowiskach alkalicznych południowej Polski – str. 22-25
Sudecka Stacja Terenowa w Uniemyślu - coraz bliżej otwarcia – str. 26-29
Przyroda na szali – str. 30-34
XXXVI Konkurs Przyrodniczy dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów – str. 35
Sesja: Społeczne uwarunkowania ochrony przyrody – str. 36-37
Warsztat szczepienia drzewek owocowych – str. 38-39
NOWE KSIĄŻKI – str. 40

Wcześniejsze numery do pobrania w dziale Bociek OnLine

Zarządzeniem nr 51 z dnia 21 grudnia 2017 Dyrektor Generalny Lasów Państwowych nałożył na Dyrekcję oraz wymienione w zarządzeniu podległe jej jednostki obowiązek realizacji w okresie od 1 styczna 2018 do 31 grudnia 2026 wspólnego przedsięwzięcia jednostek organizacyjnych LP (przy współdziałaniu z Parkiem Narodowym Ujście Warty, a także przy korzystaniu z usług Uniwersytetu Zielonogórskiego, jednego z wielkomiejskich ogrodów zoologicznych oraz wybranej organizacji pozarządowej) projektu rozwojowego pn. “Reintrodukcja dropia zwyczajnego Otis tarda na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej”.

Jak głosi wstęp do zarządzenia, wydano je w oparciu o obowiązującą Ustawę o Lasach oraz Statut Lasów Państwowych, a konkretnie nałożony na Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych obowiązek inicjowania, organizowania oraz koordynowania przedsięwzięć na rzecz rozwoju leśnictwa (art. 33 ust. 3 pkt 3) jak również inicjowania, popierania i finansowania badań w zakresie leśnictwa a także nadzoru nad wykorzystaniem wyników tych badań (art. 33 ust. 3 pkt 6).

Pełny tekst zarządzenia znaleźć można tutaj: Zarzadzenie nr 51 DGLP z dnia 21 grudnia 2017 r.

A jak wygląda drop i jego biotop tutaj: pl.wikipedia.org/wiki/Drop_zwyczajny

Do Spisu Obszarów Wodno-Błotnych o Znaczeniu Międzynarodowym (tzw. Spis Ramsar), prowadzonego na podstawie Konwencji o Obszarach Wodno-Błotnych (tzw. Konwencja Ramsar), na wniosek Polski dodano 10 stycznia 2018 r. trzy obszary: Torfowiska Doliny Izery, Stawy Przemkowskie, Ujście Wisły:
www.ramsar.org/news/poland-adds-three-new-sites-to-the-ramsar-list

Ujęcie w spisie nie przekłada się bezpośrednio na wymogi ochrony, ale oznacza międzynarodowy prestiż tych obiektów, międzynarodowe zobowiązanie do skutecznej ochrony, obowiązek raportowania i – w razie zagrożeń lub problemów – zainteresowanie i wsparcie międzynarodowych organów Konwencji. Obszar może być wpisany, jeśli spełnia co najmniej jedno z kryteriów przyjętych w ramach Konwencji.

Jako obszar Ramsar „Torfowiska Doliny Izery” (Obszar Nr 2319) desygnowano rezerwat przyrody (529,4 ha) o tej samej nazwie, obejmujący górskie torfowisko przejściowe i wysokie w dolinie Izery w Górach Izerskich, na granicy z Czechami. Niestety, nie zdecydowano się na włączenie do spisu całego kompleksu różnych torfowisk górskich w rozmaitych położeniach topograficznych (także zboczowych, grzbietowych itp.) w Górach Izerskich, tworzących jeden z ciekawszych takich kompleksów w Europie i chronionych w siedliskowym obszarze Natura 2000 Torfowiska Gór Izerskich.

Obszar Ramsar „Stawy Przemkowskie” (Obszar Nr 2320) jest tożsamy z ptasim obszarem Natura 2000 (4605 ha, w tym rezerwat przyrody o powierzchni 1077 ha) o tej samej nazwie, położony na granicy w i obejmuje kompleks 35 stawów oraz przylegle szuwary i łąki – ważny dla ptaków wodno-błotnych.

Obszar Ramsar „Ujście Wisły” (Obszar Nr 2321) jest tożsamy z ptasim obszarem Natura 2000 o tej samej nazwie (1748 ha, nakłada się także z siedliskowym obszarem Natura 2000 Ostoja w Ujściu Wisły o nieco innych jednak granicach, zawiera rezerwaty przyrody Mewia Łacha i Ptasi Raj). Chroni unikatowe siedliska rozlewisk i piaszczystych lach w dwóch ujściach Wisły, ważne dla ptaków (m. in. lęgowiska rybitw), stanowiące także miejsce stałego bytowania fok szarych i okazjonalnego rozrodu foki pospolitej.

Obecnie w Polsce jest 16 obszarów Ramsar (dla porównania – w Albanii 4, w Andorze 3, w Austrii 23, w Estonii 17, w Niemczech 34, w Holandii 54, w Hiszpanii 74). Status ten mają (w kolejności zgłaszania):

1. Jezioro Łuknajno
2. Jezioro Karaś
3. Ujście Warty
4. Jezioro Siedmiu Wysp (Oświn)
5. Jezioro Świdwie
6. Biebrzański Park Narodowy
7. Słowiński Park Narodowy
8. Stawy Milickie
9. Torfowiska Subalpejskie Karkonoszy
10. Narwiański Park Narodowy
11. Jezioro Druzno
12. Poleski Park Narodowy
13. Wigierski Park Narodowy
14. Torfowiska Doliny Izery
15. Stawy Przemkowskie
16. Ujście Wisły

Nie wyczerpuje to potrzeb. W 2009 r. na zamówienie Ministra Środowiska opracowana została „Czerwona lista obszarów wodno-błotnych w Polsce”, będąca próbą zastosowania aktualnych kryteriów Ramsar do mokradeł Polski, wskazująca 43 obiekty, które spełniają kryteria ich wpisania na listę. W 2011 r. Klub Przyrodników wnioskował o pilne dodanie do spisu przynajmniej dziesięciu obiektów: Torfowisk Orawsko-Nowotarskich (całych!), Doliny Rospudy, Torfowisk Gór Izerskich (nie tylko Doliny Izery!), Systemu rzeczno-jeziornego Zlewni Drawy, Doliny Środkowej Wisły, Mokradeł Borów Dolnośląskich, Bytowskich Torfowisk Kotłowych, Zachodniopomorskich Torfowisk Bałtyckich, Doliny Dolnej Odry i Zalewu Szczecińskiego, Kompleksu Jeziora Mamry.

...

28 grudnia 2017 weszły w życie rozporządzenia Ministra Środowiska z 30 listopada 2017 r., opublikowane w Dzienniku Ustaw 13.12, zmieniające rozporządzenia w sprawie sporządzania projektu planu ochrony oraz planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000:
www.dziennikustaw.gov.pl/DU/2017/2310/1
www.dziennikustaw.gov.pl/DU/2017/2311/1

Praktyczna zmiana dotyczy zestawu wskaźników, jaki ma być stosowany do oceny sanu ochrony siedlisk i gatunków. Jego bazą będzie nadal zestaw wskaźników stosowany w monitoringu przyrodniczym (por.: siedliska.gios.gov.pl/pl/monitoring/metodyka), ale z możliwością dodania wskaźników specyficznych dla danego obszaru Natura 2000 oraz opuszczenia wskaźników niemożliwych do zastosowania w danym obszarze.

W rozporządzeniu PZO zmodyfikowano przesłanki ustalania celów działań ochronnych. Dodano do nich „konieczność zachowania integralności obszaru, łączności ekologicznej siedlisk w obszarze i łączności ekologicznej obszaru z obszarami sąsiednimi”. Natomiast „potrzebę osiągnięcia właściwego stanu ochrony” opatrzono zastrzeżeniem „z wyjątkiem sytuacji, gdy ze względów przyrodniczych jest niemożliwe lub nieuzasadnione polepszenie tego stanu”.

W rozporządzeniu PZO rozszerzono również przesłankę do formułowania wskazań do zmiany studiów i planów przestrzennych o plany, „których realizacja uniemożliwi osiągnięcie celów działań ochronnych”.

22 grudnia 2017 opublikowano rozporządzenie Ministra Środowiska z 18.12.2017 w sprawie wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej:
dziennikustaw.gov.pl/du/2017/2408/1
Rozporządzenie wejdzie w życie 1.01.2018.

Rozporządzenie jest elementem mechanizmu prawnego z art. 14b ustawy o lasach. Od 1.01.2018 przyjęta zostanie fikcja prawna, że gospodarka leśna prowadzona zgodnie z tym rozporządzeniem nie narusza żadnych przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów o ochronie gatunkowej. Teoretycznie więc leśnik, pod warunkiem stosowania się do „Wymogów”, będzie mógł legalnie wyciąć pomnik przyrody (byle nie dziuplasty), prowadzić cięcia w strefach ochrony ptaków (byleby nie wyciął w okresie lęgowym drzewa na którym zidentyfikował zasiedlone gniazdo), nie przestrzegać ustaleń planów ochrony, ani planów zadań ochronnych obszarów Natura 2000. Mechanizm ten narusza wymogi dyrektywy ptasiej i siedliskowej UE.

Elementem „wymagań dobrej praktyki” jest jednak m. in. pozostawianie drzew dziuplastych do naturalnego rozpadu, zakaz zrywki korytami potoków, zakaz cięć zupełnych „bezpośrednio przy źródłach, rzekach, jeziorach, torfowiskach i źródliskach” - co nie wszędzie jest obecnie w lasach konsekwentnie przestrzegane.

W listopadzie informowaliśmy o powstającym projekcie tego rozporządzenia. Uwagi, jakie wówczas wnosił Klub Przyrodników, znajdują się na:
www.kp.org.pl/pdf/stanowiska/ktg/2017-11-14_KP opinia o proj Wymogow dobrej praktyki gosp lesnej.pdf
Uwzględnionych zostało kilka naszych uwag, ale większość nie. Ministerstwo nie opublikowało zestawienia uwag otrzymanych w konsultacjach społecznych, a nie odniesienia się do nich.

---

W listopadzie informowaliśmy: Projekt "wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej"

Inspekcja Ochrony Środowiska opublikowała w formie książki podręcznik oceny i monitoringu rzek w zakresie elementów hydromorfologicznych za pomocą tzw. Hydromorfologicznego Indeksu rzecznego HIR. Publikacja jest dostępna także w wersji elektronicznej:
www.gios.gov.pl/images/dokumenty/pms/monitoring_wod/Podrecznik_HIR.pdf

---

Rok temu informowaliśmy: GIOŚ zapowiada monitorowanie stanu hydromorfologicznego rzek

17 grudnia wejdzie w życie rozporządzenie Ministra Środowiska z 4 grudnia 2017 r. w sprawie kryteriów uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody.

Kryterium umożliwiającym uznawanie drzew za pomniki przyrody będzie obwód przekraczający:

• bez koralowy, cis pospolity, jałowiec pospolity, kruszyna pospolita, rokitnik zwyczajny, szakłak pospolity, trzmielina - 50 cm,
• bez czarny, cyprysik, czeremcha zwyczajna, czereśnia, głóg, jabłoń, jarząb pospolity, jarząb szwedzki, leszczyna pospolita, żywotnik zachodni - 100 cm,
• grusza, klon polny, magnolia drzewiasta, miłorząb, sosna Banksa, sosna limba, wierzba iwa, żywotnik olbrzymi - 150 cm,
• brzoza brodawkowata, brzoza omszona, choina, grab zwyczajny, olsza szara, orzech, sosna wejmutka, topola osika, tulipanowiec, wiąz górski, wiąz polny, wiąz szypułkowy, wierzba pięciopręcikowa - 200 cm,
• daglezja, iglicznia, jesion wyniosły, jodła pospolita, kasztanowiec zwyczajny, klon jawor, klon zwyczajny, leszczyna turecka, modrzew, olsza czarna, perełkowiec, sosna czarna, sosna zwyczajna, świerk pospolity - 250 cm,
• buk zwyczajny, dąb bezszypułkowy, dąb szypułkowy, lipa, platan, topola biała, wierzba biała, wierzba krucha - 300 cm,
• inne gatunki topoli – 350 cm

LUB „wyróżnianie się wśród innych drzew tego samego rodzaju lub gatunku w skali kraju, województwa lub gminy, ze względu na obwód pnia, wysokość, szerokość korony, wiek, występowanie w skupiskach, w tym w alejach lub szpalerach, pokrój lub inne cechy morfologiczne, a także inne wyjątkowe walory przyrodnicze, naukowe, kulturowe, historyczne lub krajobrazowe”.

Przyjęte ostatecznie obwody są dość liberalne, korzystniejsze dla drzew niż obwody proponowane we wcześniejszym projekcie tego zarządzenia. Dopuszczono też uznawanie za pomnik drzew, nawet cieńszych, ze względu na inne wartości. W portalu RCL: legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12303350 można prześledzić historię projektu, w tym odniesienie się do uwag z konsultacji społecznych.

Drzewa spełniające kryteria pomnikowe gmina może, ale oczywiście nie musi uznać za pomnik przyrody.
Niezależnie od ochrony pomnikowej, po wejściu w życie rozporządzenia, gmina będzie mogła – niezależnie od lokalizacji drzewa – zgłosić sprzeciw wobec zamierzonej wycinki drzewa spełniającego „kryteria pomnikowe” (choćby nie było ono uznane za pomnik), w reakcji na zgłoszenie zamiaru wycięcia drzewa przez osobę fizyczną bez związku z działalnością gospodarczą.

Rozporządzenie określa także kryteria uznawania za pomnik przyrody tworów przyrody nieożywionej, ale są one skonstruowane tak, że w praktyce nie powinny ograniczać wprowadzania tej formy ochrony.

Na stronie www Zarządu Okręgu LOP w Poznaniu www.lop-poznan.cba.pl ukazała się informacja o posiedzeniu Ogólnopolskiej Rady Krajowej LOP oraz Zarządu Głównego LOP w dniu 25 listopada 2017 r. na którym uchwalone zostało stanowisko o włączeniu całej polskiej części Puszczy Białowieskiej do Białowieskiego Parku Narodowego. Rada Krajowa to organ opiniodawczo-doradczy Ligi Ochrony Przyrody. Rada składa się z prezesów Zarządów Okręgowych w całej Polsce. Jej zadaniem jest opiniowanie wniosków i uchwał. Delegaci z całego kraju spotykają się raz do roku.

Po przedstawieniu i przedyskutowaniu dwóch prezentacji przygotowanych przez prezesa ZO w Poznaniu dra Daniela Łowickiego oraz dra Ryszarda Kapuścińskiego – prezesa ZG, zdecydowana większość poparła konieczność poszerzenia granic Parku. W wyniku wspólnego głosowania Rada Krajowa i Zarząd Główny LOP uznały, że należy całą polską część Puszczy objąć ochroną w postaci Parku Narodowego. Rada na drodze głosowania podjęła również uchwałę o konieczności usunięciu ze strony internetowej LOP stanowiska prezesa dr. Ryszarda Kapuścińskiego popierającego wycinki związane z gradacją kornika drukarza.

Liga Ochrony Przyrody założona przez prof. Władysława Szafera jest najstarszą organizacją ekologiczną w Polsce. Jak wskazano w komunikacie Liga miała duży wkład w powołaniu parku narodowego i jednoznaczne stanowisko za ochroną Puszczy jest kontynuacją idei dla jakiej powstała.

Na stronie Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej:
mgm.gov.pl/pl/zegluga-srodladowa/srodladowe-drogi-wodne/program-rozwoju-odra/
29 listopada 2017 r. opublikowane zostały „wyniki modelowania numerycznego odcinka Odry od Kędzierzyna-Koźla do ujścia Nysy Łużyckiej, w formie map ze wskazaniem potencjalnych miejsc nowych obiektów piętrzących”, mającego na celu doprowadzenie Odry do IV klasy żeglowności. Ministerstwo prosiło o uwagi do tych materiałów do dnia 4 grudnia 2017 r.
W opublikowanych materiałach są m. in. mapy ze wskazanymi lokalizacjami proponowanych stopni wodnych oraz poszerzeń i pogłębień rzeki

Wcześniej, 6 listopada b.r., wyniki te zostały zaprezentowane na konferencji konsultacyjnej dla samorządów terytorialnych zorganizowanej we Wrocławiu oraz opublikowane na stronie: www.port.szczecin.pl/pl/aktualnosci/modernizacja-odw---konsultacje/

Zgodnie z przedstawionymi wynikami, doprowadzenie Odry na 260-kilometrowym odcinku Malczyce-ujście Nysy Łużyckiej (obecnie jest to tzw. Odra swobodnie płynąca, nie zabudowana jazami) do IV klasy żeglowności wymagałoby budowy 20 stopni wodnych (a nie tylko 14 jak zakładało wcześniej MGMiŻŚ), poszerzenia Odry na odcinkach o łącznej długości co najmniej 100 km, pogłębienia Odry na odcinkach o łącznej długości co najmniej 60 km.
Ani w prezentacjach ani na konferencji nie wspomniano, że cały odcinek Odry swobodnie płynącej, oprócz tylko krótkiego odcinka poniżej Głogowa, znajduje się w obszarach Natura 2000, wyznaczonych dla ochrony m. in. lasów łęgowych oraz błoni nadrzecznych zależnych od okresowych zalewów.

Natomiast na skanalizowanym odcinku Odry od Kędzierzyna do Brzegu Dolnego (Malczyc) konieczne byłyby korekty poziomu piętrzenia na istniejących jazach oraz poszerzenie Odry na długości 33,5 km i pogłębienie na odcinku 3,5 km. Tu również nie dostrzeżono objęcia tego odcinka granicami obszarów chronionych Grądy Odrzańskie i Dolina Widawy.

Wyniki podobnego modelowania dla odcinka Odry granicznej, od ujścia Nysy łużyckiej, mają być opublikowane w przyszłości.

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Szczecinie zarządzeniem z z 29 listopada 2017 r. uznał za rezerwat przyrody Łąki Bobolickie. Powierzchnia nowego rezerwatu wynosi 129 ha. Obejmuje on znane, jedne z największych na Pomorzu skupisk łąk pełnikowych (z pełnikiem europejskim Trollius europaeus) w dolinie Chocieli na pd-wsch. od Bobolic, od dawna postulowane do ochrony rezerwatowej.
Celem ochrony rezerwatu jest zachowanie mozaiki łąk w dolinie rzeki Chocieli z występującymi tu rzadkimi gatunkami roślin oraz walorów krajobrazowych doliny. Zatorfiony, wilgotny ekosystem doliny charakteryzuje się znacznym bogactwem florystycznym. Do osobliwości należą tu: wielosił błękitny, pełnik europejski, podkolan zielonawy, kruszczyk błotny, storczyk plamisty, storczyk szerokolistny, listera jajowata. Łącznie na obszarze doliny zinwentaryzowane zostało dotychczas 36 zespołów i zbiorowisk roślinności źródliskowej, torfowiskowej, bagiennej, łąkowej, leśnej i zaroślowej. Według informacji RDOŚ, obszar rezerwatu „charakteryzuje się ponadlokalnymi walorami krajobrazowymi z uwagi na urozmaiconą rzeźbę terenu (wydłużone, nieregularne zagłębienia oddzielone wydłużonymi progami), górski charakter przecinającej obiekt rzeki (głębokość doliny dochodzi miejscami do 50 metrów) oraz różnorodne siedliska powstałe poprzez odmienne warunki wilgotnościowe podłoża (na zboczach doliny występują młaki i źródła) oraz zróżnicowane gleby torfowe. Wszystkie te czynniki sprawiły, że w granicach rezerwatu wykształciły się powiązane ze sobą przestrzennie różne typy ekologiczne – torfowiska pojezierne, przepływowe i zasilane wodami podziemnymi, naporowymi torfowiska źródliskowe”.
Jest to czwarty rezerwat przyrody uznany w tym roku przez RDOŚ w Szczecinie. Województwo zachodniopomorskie jest w skali kraju bezsprzecznym liderem w tworzeniu nowych rezerwatów.

Zarządzenie: bip.szczecin.rdos.gov.pl/files/obwieszczenia/95449/Zarz%C4%85dzenie_RDO%C5%9A_Szczecin_2017_Zacho_uzasadnienie.pdf
Informacja RDOŚ: szczecin.rdos.gov.pl/nowy-rezerwat-laki-bobolickie-2

W beczce miodu jest jednak także łyżka (lub kilka) dziegciu.
Rezerwat przecięty jest nie włączoną do niego rzeką Chociel, dzielącą go na dwie części. Na wniosek o włączenie tego odcinka rzeki do rezerwatu RDOŚ odpowiedział „nie został on włączony ze względu na stopień jego przekształcenia będący wynikiem prac utrzymaniowych prowadzonych przez Zachodniopomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych”. Rzeczywiście, według informacji przyrodników, ten odcinek Chocieli jest dość silnie przekształcony, a dodatkowo został przekształcony i pogłębiony w 2016 r. w ramach prac utrzymaniowych wykonanych przez ZZMiUW. RDOŚ w Szczecinie nie zgłosił wówczas sprzeciwu wobec tych prac, mimo że taką możliwość dawał mu art. 118 ustawy o ochronie przyrody. Pozostawienie rzeki poza rezerwatem może powodować, że takie pogłębianie rzeki, negatywnie wpływające na rezerwat, będzie powtarzane także w przyszłości. Tymczasem Chociel na tym odcinku wymaga koniecznie renaturyzacji.
Do rezerwatu nie włączono też, mimo wniosków składanych w konsultacjach społecznych, najcenniejszego przyrodniczo fragmentu terenu w rejonie Opatówka, od dawna proponowanego w publikacjach naukowych jako rezerwat „Źródliskowe Trawertyny” (opisywanego m. in. w publikacjach i waloryzacjach z 1997 i z 2003 r.).
Podawane w literaturze i waloryzacjach drugie skupienie pełników na pn. od Bobolic RDOŚ rozważał pierwotnie jako enklawę rezerwatu, ale „wizja terenowa w czerwcu 2017 r. nie potwierdziła występowania pełnika”. Jeśli to prawda, to oznaczałaby ona, że znacząca część znanych na całym Pomorzu bobolickich łąk pełnikowych została utracona, a organy ochrony przyrody nie dopełniły swojego obowiązku, by tej istotnej stracie przyrodniczej zapobiec.
Więcej o tych problemach w podsumowaniu konsultacji społecznych, w uzasadnieniu opublikowanego zarządzenia.

Trybunał Sprawiedliwości UE poinformował dziś (20.11.2017) o wydaniu postanowienia podtrzymującego wcześniejsze postanowienie z 27 lipca 2017 r. o zastosowaniu środków tymczasowych, nakazujące Polsce powstrzymanie się od aktywnych działań gospodarki leśnej w Puszczy Białowieskiej w drzewostanach z udziałem drzew > 100-letnich. Wyjątkiem są działania „które są bezwzględnie konieczne i proporcjonalne dla zapewnienia w sposób bezpośredni i natychmiastowy bezpieczeństwa publicznego osób, pod warunkiem że z obiektywnych przyczyn nie są możliwe inne mniej radykalne środki; tj. które stanowią jedyny środek zachowania bezpieczeństwa publicznego osób w bezpośrednim otoczeniu dróg komunikacyjnych lub innej ważnej infrastruktury, jeżeli z powodów obiektywnych nie jest możliwe zachowanie tego bezpieczeństwa poprzez przyjęcie innych mniej radykalnych środków, takich jak właściwe sygnalizowanie zagrożeń lub czasowy zakaz, któremu w danym przypadku towarzyszą odpowiednie kary, publicznego wstępu do tego bezpośredniego otoczenia”.

Trybunał oddalił wniosek rządu polskiego o ustanowienie zabezpieczenia w kwocie 3,24 mld zł.

Trybunał precedensowo uznał, że „jest niezbędne nałożenie kary pieniężnej, w razie gdyby Polska nie miała natychmiast i w pełni przestrzegać postanowienia, celem odwiedzenia tego państwa członkowskiego od opóźniania dostosowania swojego zachowania do dzisiejszego postanowienia”. Trybunał nakazał Polsce, aby „powiadomiła Komisję w ciągu 15 dni, o wszelkich środkach, jakie przyjęła w celu pełnego poszanowania postanowienia, wskazując z uzasadnieniem te z rozpatrywanych działań aktywnej gospodarki leśnej, które zamierza ona kontynuować ze względu na ich konieczność dla zapewnienia bezpieczeństwa publicznego”. „Gdyby Komisja uznała, że Polska nie przestrzega w pełni niniejszego postanowienia, będzie mogła zażądać podjęcia na nowo postępowania, a gdy Trybunał potwierdzi nieprzestrzeganie zakazu, to nakaże Polsce zapłatę kary w wysokości co najmniej 100 000 EUR dziennie od dnia doręczenia Polsce dzisiejszego postanowienia aż do chwili, w której to państwo członkowskie będzie przestrzegać tego postanowienia, lub do ogłoszenia wyroku kończącego sprawę co do istoty”.

Na tę chwilę treść postanowienia TSUE znamy tylko z komunikatu prasowego Trybunału:
curia.europa.eu/jcms/upload/docs/application/pdf/2017-11/cp170122pl.pdf
wkrótce jednak pełne postanowienie ma zostać opublikowane na:
curia.europa.eu/juris/documents.jsf?num=C-441/17

Minister Środowiska 15.11.2017 bez uzasadnienia odwołał Dyrektor Białowieskiego Parku Narodowego, Olimpię Pabian.

Olimpia Pabian, wcześniej pracowniczka działu edukacji BPN, właścicielka pensjonatu w Białowieży, twórczyni rekonstrukcji stacji kolejowej Białowieża Pałac i parku edukacyjnego wokół niej, wygrała konkurs na dyrektora BPN ogłoszony po odwołaniu 30.11.2015 r. poprzedniego dyrektora Mirosława Stepaniuka. Po długich namysłach ministra została powołana na to stanowisko w maju 2016 r. Przez półtora roku swojej pracy jako Dyrektor BPN osiągnęła wiele w dziedzinie przybliżania Parku społeczności lokalnej, z zachowaniem wysokich standardów ochrony przyrody.

Trybunał Sprawiedliwości UE wyrokiem z 19 października 2017 r. w sprawie C-281/16 stwierdził nieważność decyzji KE zatwierdzającej obszary Natura 2000 w atlantyckim regionie biogeograficznym, w zakresie w jakim decyzja ta zmniejszała obszar Haringvliet (NL 1000015) w Holandii. Wyrok jest dostępny (także po polsku) na: curia.europa.eu

Holandia zgłosiła do Komisji Europejskiej obszar Haringvliet (NL 1000015), a w jego granicach – polder Leenheeren o powierzchni około 110 ha. Polder Leenheeren obejmował grunty rolne i nie występowały na nim siedliska przyrodnicze ani gatunki chronione; jednak włączono go do obszaru Natura 2000 przewidując że zostanie on docelowo „odpolderowany” i przekształcony w obszar poddany działaniu pływów morskich w celu zwiększenia jego potencjału przyrodniczego. W 2004 r. Komisja zatwierdziła obszar Haringvliet (NL 1000015).

W 2013 r. Holandia stwierdziła, ze polder Leenheeren nie wykazuje wartości dla środowiska naturalnego i że rezygnuje z pierwotnych planów unaturalnienia go, ponieważ odtworzenie innych obszarów podmokłych w obszarze Natura 2000 jest wystarczające do osiągnięcia celów ochrony. Uzasadniła, że rezygnacja z planu odpolerowania podyktowana jest względami politycznymi, społecznymi i budżetowymi. Zwróciła się do Komisji Europejskiej o zmniejszenie obszaru Natura 2000 Haringvliet przez wyłączenie polderu Leenheeren. Komisja zaakceptowała tę propozycję, mając na względzie pozytywną ocenę potencjału odtworzeniowego istniejącego w innych częściach obszaru Natura 2000 i fakt że renaturyzacja została już wdrożona lub jest przewidywana w innych miejscach. Komisja stwierdziła, że pierwotną propozycję włączenia polderu Leenheeren do TZW Haringvliet należy uznać za „błąd naukowy”. W 2014 r. Komisja ujęła w swojej decyzji zatwierdzającej wykaz obszarów Natura 2000 obszar Haringvliet ze zmniejszoną powierzchnią. Holandia w 2015 r. wyznaczyła taki zmniejszony obszar aktem prawa krajowego.

Stowarzyszenie Vereniging Hoekschewaards Landschap zaskarżyło jednak wyznaczenie zmniejszonego obszaru Haringvliet do sądu krajowego, a ten zwrócił się z pytaniem prejudycjalnym o ważność decyzji KE do Trybunału. Trybunał orzekł, że w tej sprawie nie zaistniał „błąd naukowy”, bo sama Holandia powołuje się na względy polityczne, społeczne i budżetowe, a potencjał polderu Leenheeren do odtworzenia określonych typów siedlisk przyrodniczych i gatunków w przypadku przekształcenia tego obszaru rolnego w obszar przyrodniczy poddany działaniu pływów morskich jest rzeczywisty i nie zniknął. Komisja nie miała więc prawa zmniejszyć obszaru Natura 2000.

Koalicja Ratujmy Rzeki i ruch Nauka dla Przyrody zapraszają na konferencję „Rzeki dla zrównoważonego rozwoju" - w Centrum Nauk Biologiczno-Chemicznych Uniwersytetu Warszawskiego, ul. Żwirki i Wigury 101, Warszawa, 25 listopada 2017 (Aula A). Zgłoszenia do 19.11.2017 r. na :
goo.gl/forms/H6yjLf6qTlKkkkuA3

Celem konferencji jest ocena i dyskusja środowiskowych, przyrodniczych oraz społeczno-ekonomicznych konsekwencji planowanego przez polski
rząd programu rozwoju śródlądowych dróg wodnych – potrzeba wykorzystania rzek jako szlaków dla transportu towarowego, oraz ocena, czy i na ile takie wykorzystanie zaburza funkcjonowanie rzek jako systemów przyrodniczych oraz czy wpływa na inne sposoby korzystania z rzek przez człowieka. Przedmiotem dyskusji ma być m.in. wpływ regulacji rzek na ich zdolność do samooczyszczania się, na populacje ptaków lęgowych i wędrownych, na populacje ryb i rozwój rybactwa, na występowanie powodzi i susz, a także na uprawianie turystyki wodnej, wędkarstwa i innych form rekreacji.

Koalicja Ratujmy Rzeki powstała w 2016 r. jako oddolna inicjatywa ponad 30 organizacji pozarządowych z całego kraju, w reakcji na postępującą degradację rzek oraz dla ich ochrony przed niezrównoważonymi przyrodniczo sposobami zagospodarowania. Klub Przyrodników jest jej członkiem. „Nauka dla Przyrody" to ruch społeczny, powstały z inicjatywy naukowców z kilkunastu polskich uniwersytetów i instytutów PAN, mający na celu ochronę polskiej przyrody, w tym – naturalnych procesów w niej zachodzących.

Program:
25 listopada 2017

10.00 Otwarcie konferencji. Powitanie uczestników, prezentacja organizatorów – Ewa Leś z Koalicji Ratujmy Rzeki, dr Barbara Pietrzak z ruchu Nauka dla Przyrody

Panel 1. Transport Prowadzenie dr Barbara Pietrzak, Uniwersytet Warszawski
10.30 Założenia rządowego programu rozwoju dróg śródlądowych w Polsce – przedstawiciel Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej
11.00 "Rozwój transportu towarów w Polsce - potrzeby, wymagania rynku i możliwości ich zaspokojenia w zgodzie ze zrównoważonym rozwojem"– Stanisław Biega, Centrum Zrównoważonego Transportu
11.30 Żegluga śródlądowa a kolej - co wozić po rzekach- dr Jakub Majewski, Fundacja ProKolej
12.00 Stanowisko Koalicji Ratujmy Rzeki w sprawie kanalizacji rzek na potrzeby rozwoju żeglugi towarowej – Jacek Engel, Fundacja Greenmind

Panel 2: Środowisko Prowadzenie: Jacek Engel, Fundacja Greenmind
13.00 Rzeka jako ekosystem i regulator krajobrazu – dr hab. Wiktor Kotowski, dr Andrzej Mikulski, Uniwersytet Warszawski
13.30 Procesy hydrologiczne czyli początek dyskusji o rzece – dr Mateusz Grygoruk , Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego
14.00 Co nam mówi Ryba? – Artur Furdyna, Towarzystwo Przyjaciół Rzek Iny i Gowienicy
14.30 Ptaki ekosystemów dolin rzecznych: przystosowania i wrażliwość – dr hab. Przemysław Chylarecki, Muzeum i Instytut Zoologii PAN

Panel 3: Ludzie Prowadzenie: Izabela Zygmunt, Polska Zielona Sieć
16.00 Obywatel Rzeki Wisły – budzenie „tożsamości wiślanej” w społecznościach lokalnych – Robert Jankowski, Fundacja Rok Rzeki Wisły
16.30 Społeczne i ekonomiczne aspekty wędkarstwa – Jacek Kolendowicz, „Wędkarski Świat”
17.00 Turystyka wodna a transport wodny: alternatywa czy uzupełnienie? – Piotr Kaliszek, Komisji Dialogu Społecznego ds. Warszawskiej Wisły
17.30 Ani słowa o ekonomii – sztuka, relaks, przygoda– Ewa Ciepielewska, malarka, podróżniczka
18.00 Dyskusja podsumowująca
19.00 Zamknięcie konferencji

Na portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego opublikowani projekt rozporządzenia Ministra Środowiska w sprawie „wymagań dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej”
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12304851
Ministerstwo czeka na uwagi w konsultacjach społecznych do 14 listopada, jak zawsze uzasadniając skrócony termin wyjątkową pilnością sprawy.

Rozporządzenie miałoby wejść w życie od 1.01.2018 r. Wymienionych w nim 15 punktów ma zastąpić leśnikom, zgodnie z art. 14b ustawy o lasach, wymóg stosowania się do jakichkolwiek innych przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów o ochronie gatunkowej zwierząt i roślin.

Będący podstawą prawną rozporządzenia Art. 14b ustawy o lasach, wprowadzony do niej ustawą z 16 grudnia 2016 r., stanowi:
1. Właściciele lasów realizują cele i zasady gospodarki leśnej wskazane w ustawie, w szczególności wypełniają obowiązki, o których mowa w art. 9 ust. 1, art. 13 ust. 1 i art. 14 ust. 4, w sposób przez siebie określony, chyba że sposób wypełniania danego obowiązku został ustalony przez przepisy prawa.
2. Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, wymagania dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej, uwzględniając: (1) cele określone w art. 7 ust. 1, w tym potrzebę zachowania wszystkich zasobów, tworów i składników przyrody w odpowiednim stanie, w szczególności gatunków, które są przedmiotem zainteresowania Unii Europejskiej; (2) uwarunkowania gospodarcze, społeczne i kulturowe oraz cechy lokalne.
3. Gospodarka leśna wykonywana zgodnie z wymaganiami dobrej praktyki w zakresie gospodarki leśnej nie narusza przepisów o ochronie poszczególnych zasobów, tworów i składników przyrody, w szczególności przepisów art. 51 i art. 52 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2016 r. poz. 2134, 2249 i 2260 oraz z 2017 r. poz. 60 i 132).

...tu korekta omyłek w przypisaniu województw do zamierzonych przyszłych RDOŚ, przepraszam


3.11.2017 r. w portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego opublikowano kolejną wersję projektu ustawy w sprawie Dyrekcji Ochrony Środowiska, o której informowaliśmy w sierpniu, wraz z odniesieniem się Ministra Środowiska do złożonych wówczas uwag:
legislacja.rcl.gov.pl/docs//2/12302204/12454901/dokument314742.pdf
Podstawowe założenia projektu, w tym koncepcja weryfikacji pracowników GDOŚ i RDOŚ przez zaproponowanie im (albo nie) nowych warunków pracy i płacy, pozostały bez zmian. Minister nie podzielił większości poważnych zastrzeżeń merytorycznych zgłaszanych przez sam GDOŚ, Urzędy Marszałkowskie, Konfederację Lewiatan, WWF, Klub Przyrodników, Frank Bold, CMoK, Projekt Polska i ponad 200 osób fizycznych.

Nowością jest podpięty do obecnego projektu ustawy projekt rozporządzenia, z którego wynika, że zamiarem Ministra jest pozostawienie tylko ośmiu urzędów Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska, z kompetencjami rozciągniętymi na 1-3 województwa każdy: w Białymstoku (podlaskie i warmińsko-mazurskie), Bydgoszczy (kujawsko-pomorskie i pomorskie), Katowicach (opolskie, dolnośląskie i śląskie), Krakowie (małopolskie i świętokrzyskie), Poznaniu (wielkopolskie), Rzeszowie (podkarpackie i lubelskie), Warszawie (mazowieckie i łódzkie), Szczecinie (zachodniopomorskie i lubuskie).

---

26.08.2017 Informowaliśmy:

W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego zamieszczono proponowany przez Ministra Środowiska (za projekt odpowiedzialny jest pełniący funkcję Głównego Konserwatora Przyrody Andrzej Szweda-Lewandowski) projekt ustawy o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku...
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12302204
Do konsultacji społecznych projektu, na które wyznaczono 4 dni, zaproszono Ligę Ochrony Przyrody, PZŁ, PTL, PKP, PGNiG, KGHM Polska Miedź, PSE, PGE oraz Gaz-System. Również w 4 dni opinię mają wyrazić PROP oraz zainteresowane dyrekcje ochrony środowiska.

Projekt zakłada scentralizowanie dotychczas odrębnych RDOŚ i GDOS w jedną jednostkę budżetową – Dyrekcję Ochrony Środowiska. Dotychczasowe RDOŚ miałyby się stać tylko oddziałami regionalnymi DOŚ, choć zachowany byłby urząd Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i Regionalnego Konserwatora Przyrody. Warszawska centrala DOŚ miałaby przejąć wszelkie sprawy finansowe i kadrowe oddziałów regionalnych. W szczególności, założeniem jest, by DOŚ mogła w razie potrzeby przesuwać pracowników i zasoby między swymi oddziałami. Minister uzyskałby prawo do określania zasięgu działania oddziałów regionalnych, mogąc oderwać ten zasięg od granic województw.

Zniesione miałyby być konkursy na stanowisko Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i jego zastępców. Nieco zmieniłyby się wymogi: nadal wymagane byłoby od nich doświadczenie zawodowe w zakresie ochrony środowiska lub przyrody, ale wymagane doświadczenie na stanowisku kierowniczym mogłoby być z innej branży. Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska i ich zastępców (w tym Regionalnego Konserwatora Przyrody) powoływałby Minister a nie GDOŚ, przy zliberalizowanych wymogach dotyczących doświadczenia w zakresie ochrony środowiska lub przyrody i zliberalizowanych wymogach dotyczących kierunku wykształcenia RKP.

Przy planowanym przekształceniu stosunek pracy z obecnymi pracownikami GDOŚ i RDOŚ miałby wygasnąć w ciągu 2 miesięcy, o ile nie zostaliby pozytywnie zweryfikowani pod względem doświadczenia i wiedzy, przydatności, oraz dotychczasowego przebiegu pracy (postawy, zaangażowania i terminowości wykonywania zadań) – wówczas proponowanoby im nowe warunki pracy lub płacy.

Ustawa nie zmienia kompetencji RDOS i GDOŚ, zakłada płynne przejęcie majątku, zobowiązań i prowadzonych postępowań administracyjnych przez nową strukturę.

W październiku odbyły się konsultacje społeczne projektu zmiany planu zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego:
bip.malopolska.pl/umwm,m,2981,plan-zagospodarowania-przestrzennego.html

Projekt opracowany pod kierunkiem arch. Janusza Sepioła (architekt tradycyjnie zajmujący się planowaniem przestrzennym tego województwa; w latach 2000-2006 był marszałkiem województwa) zawiera m. in. rozdział o węzłowych obszarach przyrodniczych i korytarzach ekologicznych, w tym trafne, choć bardzo syntetyczne wskazanie priorytetów zagospodarowania przestrzennego tych struktur. Jedną z sugestii ukierunkowania zagospodarowania przestrzennego województwa jest postulat uzupełnienia sieci parków krajobrazowych w Małopolsce o nowe parki krajobrazowe: Beskidu Wyspowego, Łosisiński, Małych Pienin, Pasma Policy, Torfowisk Orawskich, Spiski, Stawów Zatorskich, Lasów Radłowskich.

Od zapisu w planie zagospodarowania przestrzennego województwa do rzeczywistego utworzenia parku krajobrazowego droga jest jeszcze długa i niepewna. Samo tak ogólne zaproponowanie Parku Krajobrazowego Pasma Policy oraz Torfowisk Orawskich wywołało już jednak gwałtowny sprzeciw gmin. 3 listopada 2017 r. w Jabłonce odbyło się spotkanie "samorządowców i mieszkańców" z gmin Bystra-Sidzina, Czarny Dunajec, Jabłonka, Jordanów, Maków Podhalański, , Raba Wyżna, Spytkowice i Zawoja. Wójtowie tych gmin podpisali Rezolucję Forum Samorządowców i Mieszkańców Gmin, "kategorycznie sprzeciwiając się utworzeniu kolejnej formy ochrony przyrody, jaką są parki krajobrazowe".

Obecny, obowiązujący od 2003 r. plan zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego:
www.malopolska.pl/urzad-marszalkowski/departamenty/departament-polityki-regionalnej/polityka-przestrzenna
także zawiera propozycje utworzenia parków krajobrazowych, ale tylko trzech: Niepołomickiego, Łososińsko-Żegocińskiego I Beskidu Niskiego. Żaden z nich nie jest bliski rzeczywistego utworzenia. Z ośmiu postulowanych w planie z 2003 r. rezerwatów przyrody powstał tylko jeden. W Polsce ostatni nowy park krajobrazowy (PK Łuk Mużakowa) powstał w 2001 r., jeszcze za czasów gdy parki krajobrazowe tworzył wojewoda. Od 2009 r. parki krajobrazowe są w kompetencji samorządów województw. Obecnie park krajobrazowy może utworzyć Sejmik Województwa po uzgodnieniu z radami gmin i RDOŚ. Odmiennie niż w przypadku parków narodowych, prawo veta gmin nie jest jednak bezwzględne - gmina może odmówić uzgodnienia tylko jeśli "utworzenie parku prowadziłoby do ograniczenia możliwości rozwojowych gminy wynikających z ustaleń studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego lub miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w stopniu nieproporcjonalnym do wartości jakie park krajobrazowy ma chronić", i nie może tego zrobić wbrew rekomendacji zawartej w (przewidywanym dopiero do opracowania i uchwalenia przez Sejmik) audycie krajobrazowym województwa.

23 października minister środowiska wydał rozporządzenie zmieniające rozporządzenie w sprawie okresów polowań na gatunki łowne, znosząc całoroczny okres ochronny dla łosia. Rozporządzenie zostało opublikowane w Dziennik Ustaw 25 października i miało wejść w życie po 14 dniach od daty ogłoszenia.
dziennikustaw.gov.pl/DU/2017/1991/1
O projekcie tego rozporządzenia informowaliśmy wcześniej w Wiadomościach KP. Klub Przyrodników wyrażał też o tym projekcie negatywną opinię. Nasza i inne opinie wniesione w konsultacjach społecznych dostępne są na stronach Rządowego Procesu Legislacyjnego: legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12302252 Projekt negatywnie ocenili: Instytut Biologii Ssaków PAN, koalicja „#Jestem z łosiem”, Klub Przyrodników i WWF Polska. Biebrzański Park Narodowy wnioskował o wyłączenie z polowań Doliny Biebrzy. Konieczność przywrócenia polowań na losie popierały: Polski Związek Łowiecki oraz organizacja „Szczeciński Klub Przyrodników” (nie zarejestrowana w KRS), która zasugerowała wręcz konieczność „racjonalnego zarządzania populacją coraz częściej pojawiających się łosi” także w województwie zachodniopomorskim.

W dzień po opublikowaniu swojego rozporządzenia Minister Środowiska kolejnym rozporządzeniem uchylił je, a rozporządzenie uchylające zostało natychmiast opublikowane: dziennikustaw.gov.pl/DU/2017/1994/1
Na stronie Ministerstwa Środowiska opublikowano zrazu komunikat informujący o „wstrzymaniu wejścia w życie” rozporządzenia dopuszczającego polowania na łosie i jednocześnie „zapraszający do ogólnopolskiej merytorycznej dyskusji dotyczącej lawinowo postępującego spadku bioróżnorodności (od Zachodu) na obszarach Natura 2000, przy jednoczesnym gwałtownym wzroście populacji gatunków takich jak wilk, żubr, kormoran, dzik”. Po kilku godzinach ten komunikat został usunięty, a po kilku kolejnych opublikowano inny komunikat, o „uchyleniu rozporządzenia z uwagi na potrzebę ponownego przeanalizowania wprowadzenia okresów polowań i ich terminów”.

W portalu rządowego Procesu legislacyjnego opublikowano projekt rozporządzenia o kryteriach uznawania tworów przyrody żywej i nieożywionej za pomniki przyrody:
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12303350

Rozporządzenie ustala minimalne wymiary drzew (w zależności od gatunku drzewa) kwalifikujące je na pomniki przyrody. Jest to powrót do regulacji obowiązujących do 1996 r. (choć z nieco innymi obecnie rozmiarami). W latach 1996-2017 zagadnienie to nie było regulowane prawnie (mimo fakultatywnego upoważnienia, nie uznawano wówczas wydawania takiego rozporządzenia za konieczne). Niezależnie od utraty mocy prawnej po 1996 r., zestawienia sugerowanych wymiarów drzew pomnikowych funkcjonowały i funkcjonują także jako materiał pomocniczy sztuki ochrony przyrody.
My zestawienie takich wymiarów proponowanych w różnych źródłach (także lokalnych) opublikowaliśmy swego czasu na:
www.kp.org.pl/pdf/poradniki/drzewa_pomnikowe.htm,
a w 2011 r. podobna analizę i własne propozycje przedstawili Pietrzak i Grzywacz:
yadda.icm.edu.pl/yadda/element/bwmeta1.element.agro-3f90ef53-7ab8-4e01-8bc9-7d9c5f87ab0c

Obecnie konieczność określenia w formie rozporządzenia kryteriów uznawania drzew za pomniki wiąże się z nowymi zasadami zezwalana na wycinkę drzew. Po wejściu w życie rozporządzenia, gminy będą mogły zgłosić sprzeciw wobec zamierzonej wycinki drzewa przekraczającego te wymiary, nawet gdy miałoby być wycięte przez osobę fizyczną bez związku z działalnością gospodarczą.

Dla innych tworów przyrody proponowane kryteria mają charakter bardziej otwarty. Rozporządzanie miałoby wejść w życie 17 grudnia.

30 września został rozstrzygnięty konkurs "Pomnik - nie zapomnij! Denkmal - denk mal dran!", którego pomysłodawcą jest Polsko-Niemieckie Stowarzyszenie na Rzecz Pielęgnowania Sztuki i Kultury Śląska (VSK), do którego i my postanowiliśmy wystartować. Konkurs dotyczył prac renowacyjnych przeprowadzonych w latach 2012-15 w obiekcie wpisanym do rejestru zabytków w obrębie jeleniogórskiej Delegatury Urzędu Konserwatora Zabytków . Nasza Sudecka Stacja Terenowa w Uniemyślu zdobyła w nim I miejsce i nagrodę główną. Tym samym został doceniony trud włożony w w pieczołowite odrestaurowanie karczmy. Pozostaje tylko podziękować wszystkim, którzy nas wspierają i przyczyniają się tym samym do takich właśnie sukcesów i poprosić abyście zostali z nami nadal. Bo mamy jeszcze wiele do zrobienia w Uniemyślu :) Nagrodę w imieniu kierowniczki Stacji - Kamili Grzesiak odebrał nasz wieloletni inspektor nadzoru - Pan Wojciech Warszawski.

Bociek nr 131 (3/2017) - plik PDF



W numerze m. in.:

Utrzymywać nie znaczy niszczyć! – str. 1-6
Stara Dąbrowa w Korytach - ostoja zagrożonej entomofauny – str. 7-9
Nie ma miejsca dla dzikich zwierząt? – str. 10-11
Baltic trip czyli wyjazd studyjny w ramach projektu AlkFens S PLife – str. 12-19
Lato w Owczarach – str. 20-25
PRZYRODA NA SZALI – str. 26-30
Jesienne Spotkanie z Sadem – str. 31-32

Wcześniejsze numery do pobrania w dziale Bociek OnLine

Minister Środowiska 5 września 2017 r. wydał zarządzenie w sprawie zmiany zadań ochronnych dla Tatrzańskiego Parku Narodowego.

Zarządzenie zmieniające:
dziennikurzedowy.mos.gov.pl/fileadmin/Dziennik_Urzedowy/user_upload/zarz_udzenie-_zmiana_TPN.pdf
Zarządzenie zmieniane:
dziennikurzedowy.mos.gov.pl/fileadmin/attachments/article/643/zarz.%20M%C5%9A%20ws.%20zada%C5%84%20ochronnych%20dla%20Tatrza%C5%84skiegoPN.pdf

Zapis „Umożliwienie przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych. Nieingerowanie w wybrane obszary leśne, gdzie przebieg naturalnych procesów służy osiągnięciu celu ochrony jakim jest renaturalizacja ekosystemów leśnych – 419,5 ha” (dotyczący lasów w obszarze ochrony czynnej, w których jednak ochrona jest realizowana przez umożliwienie przebiegu naturalnych procesów w celu osiągnięcia celu ochrony) został zmieniony na „Umożliwienie przebiegu naturalnych procesów przyrodniczych. Nieingerowanie w wybrane obszary leśne, gdzie przebieg naturalnych procesów służy osiągnieciu celu ochrony, jakim jest renaturalizacja ekosystemów leśnych – 20,6 ha”, a obszar wdrażania takiego podejścia został ograniczony zaledwie do jednego (sic!) wydzielenia leśnego. Tym samym obszar praktycznego stosowania ochrony biernej w TPN został zmniejszony o blisko 400 ha.
Zmiana dokonana została na wniosek samego TPN, „dla uniknięcia konfliktów społecznych”, pod wpływem nacisków mieszkańców wsi Murzasichle i Małe Ciche, którzy chcieli w tym obszarze pozyskiwać drewno, zwłaszcza drzewa powalone przez wiatr halny w I kwartale 2017 r.; mimo że sam Park uważa iż z przyczyn przyrodniczych ingerencji w te ekosystemy leśne, także po zniszczeniach drzewostanu przez wiatr, nie należałoby podejmować.

Inne zmiany dotyczą szkółki leśnej oraz dodatkowego umożliwienia transportu konnego turystów na szóstym w TPN odcinku: Małe Ciche-Zazadnia.

Przedwczoraj w godzinach rannych, przed naszą Stacją Terenową w Owczarach pojawił się żubr, zatrzymał się przed budynkiem, podumał chwilę, dał się sfilmować, i, nikomu nie robiąc krzywdy, poszedł sobie dalej w stronę Odry. Później widziano go jeszcze w kilku miejscach w okolicy, telewizja TVN zdążyła nakręcić newsa, a on, konsekwentnie dążąc na zachód, przeprawił się przez Odrę do Niemiec. Po krótkim czasie, w okolicach Lebus, został... zastrzelony, bo stanowił zagrożenie. Decyzję podjął Dyrektor Związku Gmin, zadanie sprawnie wykonało dwóch lokalnych myśliwych. Nie podjęto jakiejkolwiek próby odłowienia i przesiedlenia zwierzęcia, formalnie będącego w Niemczech pod ochroną.
Filmik z wizyty w Owczarach można obejrzeć tu: Żubr w Owczarach
Relacja z wyprawy do Niemiec, ostrzegam, że drastyczna, tu:
www.rbb-online.de/brandenburgaktuell/archiv/20170914_1930/erschossener-wisent.html
W roku 1954 ukazała się słynna książka światowej sławy niemieckiego zoologa, urodzonego zresztą w Nysie, Bernharda Grzimka “Nie ma miejsca dla dzikich zwierząt”. Pisał w niej przede wszystkim o Afryce. Dziś, po ponad 60 latach, okazuje się, że miejsca dla nich nie ma nigdzie. Niemcy wydają corocznie kilka milionów euro na “program ochrony żubrów”, polegający na ich utrzymywaniu w kilku parohektarowych zagrodach. Najbliższa znajduje się zresztą w niedalekim Parku Narodowym Dolnej Odry.

Park Narodowy Gór Stołowych zajął stanowisko w sprawie... Puszczy Białowieskiej i opublikował je na swojej stronie internetowej:
www.pngs.com.pl/news/2017/21082017a/PUSZCZA%20BIA%C5%81OWIESKA.pdf Dyrektor PNGS, Pan Bartosz Małek, przedstawia w nim swoją wiedzę i poglądy na temat gradacji kornika, odwołując się także do przykładu Parku Narodowego Las Bawarski w Niemczech, w którego lasach rzekomo "praktycznie nie ma życia", w konsekwencji pozostawionej własnemu losowi gradacji kornika.

Nie widzimy powodu, by dyskutować z Parkiem Narodowym Gór Stołowych o sposobach ochrony Puszczy Białowieskiej. Jednak, w trosce o Park Narodowy Gór Stołowych, uznaliśmy za konieczne polemikę z niektórymi tezami jego Dyrektora:
Gradacje kornika a ochrona przyrody w swierkowych lasach górskich Europy – polemika z Dyrektorem Parku Narodowego Gór Stołowych (Plik PDF)

http://www.kp.org.pl/pl/inna-dzialalnosc/wystapienia-i-stanowiska-kp/plany/132-stanowiska-w-sprawie-planow-ochrony-i-planow-zadan-ochronnych

W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego:
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12302252
zamieszczono projekt kolejnego rozporządzenia o zmianie rozporządzenia o okresach polowań na zwierzęta łowne.

Projekt przywraca okres polowań na łosie, w województwach: lubelskim, podlaskim, warmińsko-mazurskim, oraz na wschód od linii Wisły w województwie mazowieckim, kujawsko-pomorskim i pomorskim. Na byki łosi można będzie polować od 1 września do 30 listopada, a na klępy i łoszaki - od 1 października do 31 grudnia. Tym samym, przywrócone mają być w Polsce polowania na łosie, dotychczas teoretycznie zaliczane do zwierząt łownych, ale objęte całorocznym okresem ochronnym.

Na konsultacje publiczne Minister Środowiska dał (jak zwykle ostatnio) 5 dni, uzasadniając wyjątkową pilność sprawy potrzebą przywrócenia polowań na łosie jeszcze w tym roku.

Jako uzasadnienie polowań na łosie, oprócz typowych argumentów o odbudowie i stabilizacji populacji, rosnących szkodach w uprawach rolnych i w lasach i wzrastającej liczbie wypadków drogowych z udziałem zwierząt i wnoszonych roszczeniach wzgledem Skarbu Państwa, pojawił się nowy argument - odstrzał ma być niezbędny do monitorowania ewentualnego pojawienia się w Polsce potencjalnie śmiertelnej choroby jeleniowatych, tzw CWD, odnotowanej dotąd w Norwegii.

Dekretem 9.142 z 22 sierpnia Prezydent Brazylii Michel Temer zniósł reżim ochrony tzw. "rezerwatu miedziowego" Reserva Nacional do Cobre e seus associados (RENCA), położonego na granicy stanów Para i Amapa w północnej Brazylii. Obowiązujący od 1984 r. "rezerwat miedziowy", o powierzchni ponad 46 tys. km2 (to więcej niż np. cała powierzchnia Estonii), ograniczał dostęp prywatnych kompanii górniczych do wydobywania miedzi i innych zasobów naturalnych na tym obszarze (bogatym w złoża miedzi, złota, żelaza, manganu i tantalu), zastrzegając wyłączność dla państwowej jednostki brazylijskiej. Nakładał się na 9 przyrodniczych obszarów chronionych, chroniących lasy Amazonii, dając im dotychczas przynajmniej częściową ochronę przed górnictwem.

Prezydent uzasadnił tę decyzję koniecznością wsparcia rozwoju gospodarczego, w tym górnictwa, oraz... potrzebą ochrony środowiska (wywodząc, że możliwość udzielania legalnych koncesji górniczych z kontrolowanymi warunkami ochrony środowiska zmniejszy bardziej szkodliwe przypadki nielegalnego wydobywania kopalin).

Dekret znoszący reżim ochrony:
pesquisa.in.gov.br/imprensa/jsp/visualiza/index.jsp?jornal=1&pagina=13&data=23/08/2017
Dekret zniesiony:
www2.camara.leg.br/legin/fed/decret/1980-1987/decreto-89404-24-fevereiro-1984-439865-publicacaooriginal-1-pe.html

Informacje prasowe:
www.reuters.com/article/us-brazil-amazon-mining-idUSKCN1B52CO
www.forest-monitor.com/pl/rezerwaty-przyrody-wrogiem-rolnictwa-przemyslu/

W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego zamieszczono proponowany przez Ministra Środowiska (za projekt odpowiedzialny jest pełniący funkcję Głównego Konserwatora Przyrody Andrzej Szweda-Lewandowski) projekt ustawy o zmianie ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku...
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12302204
Do konsultacji społecznych projektu, na które wyznaczono 4 dni, zaproszono Ligę Ochrony Przyrody, PZŁ, PTL, PKP, PGNiG, KGHM Polska Miedź, PSE, PGE oraz Gaz-System. Również w 4 dni opinię mają wyrazić PROP oraz zainteresowane dyrekcje ochrony środowiska.

Projekt zakłada scentralizowanie dotychczas odrębnych RDOŚ i GDOS w jedną jednostkę budżetową – Dyrekcję Ochrony Środowiska. Dotychczasowe RDOŚ miałyby się stać tylko oddziałami regionalnymi DOŚ, choć zachowany byłby urząd Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i Regionalnego Konserwatora Przyrody. Warszawska centrala DOŚ miałaby przejąć wszelkie sprawy finansowe i kadrowe oddziałów regionalnych. W szczególności, założeniem jest, by DOŚ mogła w razie potrzeby przesuwać pracowników i zasoby między swymi oddziałami. Minister uzyskałby prawo do określania zasięgu działania oddziałów regionalnych, mogąc oderwać ten zasięg od granic województw.

Zniesione miałyby być konkursy na stanowisko Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska i jego zastępców. Nieco zmieniłyby się wymogi: nadal wymagane byłoby od nich doświadczenie zawodowe w zakresie ochrony środowiska lub przyrody, ale wymagane doświadczenie na stanowisku kierowniczym mogłoby być z innej branży. Regionalnych Dyrektorów Ochrony Środowiska i ich zastępców (w tym Regionalnego Konserwatora Przyrody) powoływałby Minister a nie GDOŚ, przy zliberalizowanych wymogach dotyczących doświadczenia w zakresie ochrony środowiska lub przyrody i zliberalizowanych wymogach dotyczących kierunku wykształcenia RKP.

Przy planowanym przekształceniu stosunek pracy z obecnymi pracownikami GDOŚ i RDOŚ miałby wygasnąć w ciągu 2 miesięcy, o ile nie zostaliby pozytywnie zweryfikowani pod względem doświadczenia i wiedzy, przydatności, oraz dotychczasowego przebiegu pracy (postawy, zaangażowania i terminowości wykonywania zadań) – wówczas proponowanoby im nowe warunki pracy lub płacy.

Ustawa nie zmienia kompetencji RDOS i GDOŚ, zakłada płynne przejęcie majątku, zobowiązań i prowadzonych postępowań administracyjnych przez nową strukturę.

Minister Środowiska 23 sierpnia podpisał i natychmiast opublikował w swoim dzienniku urzędowym zarządzenia o zmianie zadań ochronnych w 11 parkach narodowych, wdrażające odstrzał dzików o którym pisaliśmy we wcześniejszej Wiadomości. Zarządzenia wchodzą w życie z dniem następnym po dacie publikacji. Zapewne wkrótce ukażą się zarządzenia dla dalszych 10 parków. Przynajmniej w niektórych (a może we wszystkich) przypadkach zarządzenia wydane zostały z naruszeniem zasady ich wcześniejszego zaopiniowania ich projektów przez Rady Naukowe parków, wynikającej z zadań tych Rad określonych w art. 98 ust 3 pkt 2 ustawy o ochronie przyrody.

Dziennik Urzędowy MS z opublikowanymi zarządzeniami:
dziennikurzedowy.mos.gov.pl/dzienniki-urzedowe-z-2017-r/lipiec-wrzesien/

W niektórych parkach liczby dzików do zabicia żądane wcześniej przez Ministerstwo, niekiedy całkiem absurdalne, zostały skorygowane, zapewne na wniosek parków – w Bieszczadzkim ze 157 na 100, w Poleskim ze 140 na 185, w Gorczańskim z 35 na 10, w Babiogórskim z 77 na 30, w Słowińskim ze 162 na 27, w Górach Stołowych z 762 na 100, w Magurskim z 581 na 81, w Świętokrzyskim z 278 na 100. W Tatrzańskim (9) i Narwiańskim (49) pozostały bez zmian. Zarządzenia oznaczają jednak, że Minister postawił na swoim, uznając eksterminację dzików dla zwalczania pomoru świń za ochronę przyrody. Zarządzenia oznaczają też, że do Bieszczadzkiego, Tatrzańskiego, Słowińskiego, Świętokrzyskiego i Tatrzańskiego parku narodowego wracają polowania, których tam dotychczas nie prowadzono (w innych parkach realizowane były jakieś „redukcje zwierzyny”, choć niekoniecznie dzików). Od dziś nie ma w Polsce żadnego parku narodowego, w którym nie planuje się polowań na dzikie zwierzęta.

Na naradzie dyrektorów parków narodowych 11 sierpnia 2017 r., dyrektorom wszystkich parków przekazano polecenie Ministerstwa Środowiska, by do listopada „zredukować” zagęszczenia dzików w poszczególnych parkach, w całej Polsce, do poziomu nie większego niż 1 szt./1000 ha na wschód od Wisły (w tym w parkach karpackich), a 5 szt./1000 ha na zachód od Wisły. Rzeź dzików mają wykonać w ramach obowiązków służbowych pracownicy parków posiadający odpowiednie uprawnienia.

Dyrektorom przekazano konkretne liczby dzików, które pod rygorem odpowiedzialności służbowej dyrektora mają być zastrzelone. Liczby te wyliczone zostały przy biurku w MŚ na podstawie pomnożenia przez 2 raportowanej przez Parki wiosennej liczebności dzików (przyjęto że przyrost zrealizowany wynosi wszędzie 100%) i odjęcia zakładanego „stanu docelowego” wynikającego z powierzchni parku. Żądana przez Ministerstwo hekatomba dzików to w skali kraju ponad 7000 osobników. Najwięcej dzików ma być zabitych w Drawieńskim Parku Narodowym (1500), Kampinoskim (1113), Wielkopolskim (918), Gór Stołowych (762), Magurskim (581), Ujściu Warty (546). Tylko parki: Biebrzański (który wiosną podał Ministerstwu że ma zaledwie 40 dzików) i Białowieski (który… nie podał wiosennej liczebności, co MS przyjęło jako zero) nie otrzymały liczby dzików do wymaganego odstrzelenia. W parkach, zdaniem MŚ, pozostać może przeciętnie po najwyżej kilkadziesiąt dzików na park (od 3 w Babiogórskim i 4 w Pienińskim, przez przykładowo 19 w Magurskim i 60 w Drawieńskim, po 338 w Kampinoskim Parku Narodowym).

Tym samym, odstrzały mają zostać wykonane także w tych parkach, w których założenia ochrony zakładały dotąd zupełny brak polowań na jakiekolwiek zwierzęta (Bieszczadzki, Narwiański, Słowiński, Świętokrzyski, Tatrzański), w parkach których założenia ochrony zakładały nieingerencję w populację dzika (Magurski, Gorczański, Babiogórski, Bory Tucholskie, Gór Stołowych), bądź w parkach w których opracowania eksperckie wykonane dotąd w ramach opracowania planów ochrony wskazywały, że dzików nie należy redukować (Drawieński, Ujście Warty).

Planowana rzeź dzików w parkach narodowych uzasadniana jest zwalczaniem afrykańskiego pomoru świń (ASF) = zakaźnej choroby wirusowej trzody chlewnej (niegroźnej dla zdrowia ludzi, ale powodującej straty gospodarcze). Przypadki ASF odnotowano dotychczas tylko na wschodzie kraju: www.wetgiw.gov.pl/719---asf-w-polsce

Mimo istnienia nowo wprowadzonych mechanizmów prawnych, umożliwiających weterynarzowi powiatowemu, wojewodzie lub ministrowi rolnictwa, w razie wystąpienia lub zagrożenia chorobą zakaźną zwierząt, nakazywanie odstrzałów dzikiej zwierzyny, co znosi przepisy ochronne form ochrony przyrody (por wcześniejsza wiadomość: www.kp.org.pl/pl/newsy/2423-odstrzal-dzikow-takze-w-parkach-narodowych-i-rezerwatach), mechanizm ten nie ma być wykorzystany. Odstrzału w parkach narodowych nie nakazują służby weterynaryjnie. Jest to inicjatywa Ministerstwa Środowiska, które chce, by wystrzelanie dzików zrealizować jako „ochronę przyrody” (w ramach działań ochronnych i na koszt parków narodowych), a nie jako nadzwyczajne działanie zoosanitarne (z przepisów ustawy o ochronie zdrowia zwierząt, w ramach kosztów zwalczania epizoocji).

16 sierpnia Andrzej Szweda-Lewandowski, pełniący funkcję Głównego Konserwatora Przyrody, skierował do parków narodowych pismo nakazujące przygotowanie projektów zmian zadań ochronnych, w których należy ująć żądany odstrzał dzików jako „działanie ochronne” w poszczególnych parkach. Nakazał także cotygodniowe raportowanie działań i postępów – liczby odstrzelonych dzików, liczby osób wykonujących odstrzały, liczby wyjść na łowiska. Projekty zmian zadań ochronnych mają być przedłożone Ministerstwu w nadzwyczajnym trybie i tempie (do 22 sierpnia).

Ukazał się zeszyt 2/2017 wydawanego przez Klub Przyrodników kwartalnika naukowego – Przeglądu Przyrodniczego. Na 140 stronach zawiera 14 artykułów i notatek. Zeszyt otwiera obszerny artykuł Aleksandra Dordy – Ile warte są drzewa – przed i po wycince? Omówiono w nim skutki zmian w zakresie prawnej ochrony drzew i krzewów rosnących poza lasami, jakie nastąpiły w wyniku nowelizacji ustawy o ochronie przyrody w grudniu 2016 r. Dokonano przeglądu piśmiennictwa przedstawiającego znaczenie drzew w miastach oraz zakres usług ekosystemowych przez nie świadczonych. Podano wybrane przykłady szacowania pieniężnej wartości drzew oraz analiz wartości korzyści z nich płynących. Zaproponowano upowszechnienie metody szacowania wartości drzew, jako jednego z pozaprawnych narzędzi ich ochrony.

Ponadto publikacje dotyczące grzybów, porostów, roślin naczyniowych, owadów prostoskrzydłych, chrząszczy, pluskwiaków, płazów, gadów, ptaków i nietoperzy, między innymi obszerne artykuły o ekspansji w Polsce długoskrzydlaka sierposza oraz awifaunie lęgowej Borów Dolnośląskich. Pliki pdf artykułów znaleźć można TU. Kolejny zeszyt Przeglądu ukaże się w październiku, a ostatni numer tegoroczny zawierać będzie materiały ze zorganizowanej przez Klub w tym roku sesji naukowej “Rzeki – jak je chronić?

Zachęcamy do PRENUMERATY PRZEGLĄDU PRZYRODNICZEGO. Koszt prenumeraty krajowej na rok wynosi 48 zł. Zamawiając prenumeratę odpowiednią kwotę z dopiskiem "Prenumerata Przeglądu za rok..." należy wpłacić na konto Klubu Przyrodników: BZ WBK SA o/Świebodzin, nr 28 1090 1593 0000 0001 0243 0645 lub przesłać pisemne zamówienie. Po otrzymaniu wpłaty lub zamówienia wystawimy fakturę. Istnieje również możliwość zamówienia tzw. "prenumeraty stałej". W tym przypadku nie ma konieczności wysyłania corocznych zamówień, wystarczy jednorazowe zgłoszenie prenumeraty stałej, po czym każdy nowo wydany zeszyt wysyłamy wraz z fakturą dotyczącą tego konkretnego zeszytu (nie doliczając kosztów przesyłki) na adres zleceniodawcy. Taką prenumeratę można w każdej chwili zakończyć. Archiwalne zeszyty z lat 1990 - 2001 (dostępne zeszyty tomów I - XII, do wyczerpania) sprzedajemy w cenie 1 zł/szt. (2 zł zeszyt podwójny). Zeszyty roczników XIII (2002) - XXV (2014) można zakupić w cenie 9 zł/szt. (podwójne 18 zł/szt.), a kolejne w cenie 12 zł./szt. Zamówienia proszę kierować na adres: Klub Przyrodników, ul. 1 Maja 22, 66-200, Świebodzin, faxem: 0683828236 lub emailem: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.. Dodatkowe informacje uzyskać można pod numerem telefonu 0683828236. Zeszyty Przeglądu Przyrodniczego można także zamówić w naszym sklepie internetowym.

Na stronach:
iucn.org.pl/pl/documenty/polecamy
www.kp.org.pl/pl/inna-dzialalnosc/wystapienia-i-stanowiska-kp/gospodarka-wodna/135-ogolne-podstawy
udostępniona została publikacja „Dobre praktyki utrzymania rzek”. Powstała ona z inspiracji WWF i Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej. Publikowana obecnie wersja stanowi materiał do dalszej dyskusji.

Publikacja przedstawia potencjalne oddziaływania prac utrzymaniowych na elementy stanu ekologicznego rzek, na funkcjonowanie ekosystemu rzecznego, a także na chronione elementy przyrody rzek, proponując także sposoby minimalizacji tych oddziaływań (podstawowym sposobem jest oczywiście ograniczenie prac tylko do sytuacji, w których są one niezbicie uzasadnione).

We wcześniejszych Wiadomościach:
www.kp.org.pl/pl/newsy/1824-jak-dzialaja-przepisy-majace-kontrolowac-utrzymywanie-rzek-analiza-klubu-przyrodnikow
www.kp.org.pl/pl/newsy/2424-prace-utrzymaniowe-na-polskich-rzekach-jak-weryfikuja-je-rdos
pisaliśmy o pracach utrzymaniowych na polskich rzekach jako jednym z głównych czynników wywierających presję na ich przyrodę, a także o praktycznych doświadczeniach ze stosowaniem przepisów, które powinny kontrolować środowiskowe aspekty takich prac.
Pewną rolę w łagodzeniu presji robót utrzymaniowych na rzeki może odegrać każdy zainteresowany przyrodnik. Niektóre WZMIUW i RZGW same poszukują sposobów minimalizowania szkodliwych oddziaływań prac utrzymaniowych i chętne są do współpracy w tym zakresie. Od 1 stycznia 2017 r., wszystkie RDOŚ mają obowiązek publikowania w BIP informacji o wpływających do nich zgłoszeniach z prac utrzymaniowych, i rzeczywiście to robią. Od 1 czerwca 2017 r., w związku z nowelizacją k.p.a, nawet w przypadku zatwierdzenia prac „milczącą zgodą RDOŚ”, postępowanie można wciąż wznowić np. w przypadku ujawnienia nowych znaczących faktów przyrodniczych. Liczymy że udostępniona publikacja będzie pomocą merytoryczną w takich przedsięwzięciach.

Gdy widzimy pracującą w nurcie koparkę, albo „przekopany” strumień, najprawdopodobniej nie jest to wcale inwestycja hydrotechniczna, „melioracja”, ani „regulacja”, a są to tzw. prace z zakresu utrzymania wód, uregulowane prawnie w zupełnie inny sposób niż przedsięwzięcia inwestycyjne.
„Utrzymanie rzek” obejmuje roboty polegające na „odmulaniu” i „odżwirowywaniu” cieków (zwykle koparką), wykaszaniu roślinności z rzek i ich brzegów, usuwania roślin (także koparką z dna), zasypywaniu wyrw w brzegach, wycinaniu drzew z brzegów, usuwaniu martwego rumoszu drzewnego z cieku, usuwaniu „zatorów”, usuwaniu innych przeszkód, zasypywaniu nor bobrowych w brzegach, remontach ubezpieczeń i budowli regulacyjnych – wymienione w art. 22 ust. 1b Prawa Wodnego (w nowym Prawie Wodnym od 2018 r. będzie to art. 227 ust. 3).
Prawo Wodne wskazuje, że utrzymywanie wód jest obowiązkiem ich właścicieli, prace takie są więc masowe i są najpowszechniejszym typem ludzkiej ingerencji w rzeki. Ze względu na masowość i powtarzalne wykonywanie na większości rzek, to właśnie prace utrzymaniowe są jednym z najpoważniejszych czynników wpływających na stan rzek. Niektóre ich kategorie silnie oddziałują na rzeki i ich przyrodę, powtarzalnie niszcząc ważne przyrodniczo siedliska w korycie rzecznym; przyczyniając się w tej sposób do utrzymywania złego stanu ekologicznego cieków.

Od połowy 2014 r. jednoznacznie wskazane w przepisach jest, że roboty utrzymaniowe na ciekach (z wyjątkami dla mniej inwazyjnych ich kategorii) muszą być wyprzedzająco zgłaszane Regionalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska, w trybie art. 118 ustawy o ochronie przyrody. RDOŚ może w ciągu miesiąca wnieść sprzeciw wobec takiego zgłoszenia. Gdy tego nie zrobi, to „milcząco akceptuje” wykonanie wnioskowanych robót. W przypadku sprzeciwu RDOŚ, zarządca rzeki może wystąpić o ustalenie, w drodze decyzji RDOŚ, warunków prowadzenia prac – i wykonać je, ale zgodnie z tak określonymi warunkami. Gdyby prace nieuchronnie naruszały prawo ochrony przyrody, RDOŚ odmawia zgody na wykonanie prac. Procedury te są uregulowane w art. 118-118b ustawy o ochronie przyrody.

W styczniu 2017 r. opublikowaliśmy zestawienie naszych doświadczeń merytorycznych z tych procedur (w załącznikach zawierające także zestawienia wiedzy ekologicznej ważnej dla oceny oddziaływania i racjonalizacji utrzymywania rzek):
www.kp.org.pl/pdf/stanowiska/wodne/2017-01-10_Doswiadczenia_KP_art 118 ver 20170110.pdf
Obecnie uzupełniamy je o statystykę funkcjonowania art. 118-118a ustawy o ochronie przyrody za 2016 r., zestawioną na podstawie danych uzyskanych na nasz wniosek od wszystkich RDOŚ.

Do Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska wpłynęło w 2016 r. ponad 5 tys. zgłoszeń z art. 118 ustawy o ochronie przyrody. Zdecydowana większość z nich została „milcząco zaakceptowana”. W 285 przypadkach rdoś wniosły w 2016 r. sprzeciw od zgłoszenia. Jednak, RDOŚ w Gorzowie Wielkopolskim, Kielcach i Szczecinie w ogóle nie stosowały sprzeciwów.
Niektóre sprzeciwy doprowadziły do wycofania się zarządców rzek z zamiaru prac, a inne – do wszczęcia postępowań o warunki prowadzenia robót.
W 2016 r. wydano 119 decyzji określających warunki prowadzenia robót na podstawie art. 118a, w jednym przypadku takie postępowanie doprowadziło do odmowy zgody na prace.

Statystyka z podziałem na województwa jest następująca:

Od 1 stycznia 2017 r., wszystkie RDOŚ mają obowiązek publikowania informacji o wpływających do nich zgłoszeniach z art. 118 ustawy o ochronie przyrody, a także o wydawanych decyzjach z art. 118 i 118a, w ciągu 14 dni od otrzymania zgłoszenia lub wydania decyzji, w swoich rejestrach informacji o środowisku, dostępnych z Biuletynu Informacji Publicznej. Jak sprawdziliśmy (a w 4 województwach także upomnieliśmy), rzeczywiście to robią. Same dokumenty dostępne są na pisemny wniosek, w ciągu 3 dni.
Od 1 czerwca 2017 r., w związku z nowelizacją k.p.a, nawet w przypadku zatwierdzenia prac „milczącą zgodą RDOŚ”, postępowanie można wznowić np. w przypadku ujawnienia nowych faktów przyrodniczych, znaczących dla rozstrzygnięcia.

Od 24 sierpnia 2017 r. wszystkie przepisy ochronne parków narodowych i rezerwatów przyrody (art. 15 ustawy o ochronie przyrody) zostaną wyłączone wobec myśliwych z PZŁ wykonujących odstrzały dzików w ramach zwalczania ASF nakazane rozporządzeniem Ministra Rolnictwa, wojewody lub powiatowego lekarza weterynarii.

Jest to konsekwencja wejścia w życie ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. o zmianie ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, która wprowadza przepis o brzmieniu:
W przypadku [zarządzenia odstrzału zwierząt dzikich w drodze rozporządzenia powiatowego lekarza weterynarii, wojewody lub Ministra Rolnictwa w przypadku wystąpienia choroby zakaźnej zwierząt lub bezpośredniego zagrożenia jej wystąpienia], zakazów, nakazów i ograniczeń wynikających z przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody oraz wprowadzonych na jej podstawie nie stosuje się w zakresie niezbędnym do przeprowadzenia odstrzału sanitarnego zwierząt, z tym że przeprowadzenie tego odstrzału odbywa się po ustaleniu jego warunków z dyrektorem parku narodowego – w odniesieniu do obszaru parku narodowego lub regionalnym dyrektorem ochrony środowiska – w odniesieniu do obszaru rezerwatu przyrody.
Zgodnie z innym przepisem ustawy o ochronie zdrowia zwierząt oraz zwalczaniu chorób zakaźnych zwierząt, nawet w parkach narodowych odstrzały ma wykonywać PZŁ.

Jeszcze na dziś przepis pozostaje teoretyczny: jak dotąd, odstrzał dzików został rozporządzeniem Ministra Rolnictwa z 19 lutego 2016 r. zarządzony we wschodniej części kraju, ale z wyłączeniem parków narodowych i rezerwatów przyrody. Nowe podstawy prawne dają jednak Ministrowi Rolnictwa, wojewodzie lub weterynarzom powiatowym praktyczną możliwość nakazania odstrzału zwierząt przez PZŁ także w tych parkach narodowych lub rezerwatach, których założenia ochronne zakładają zupełny zakaz polowań. Myśliwi wykonujący taki ostrzał będą mieć z mocy ustawy także np. prawo nieograniczonego wstępu i wjazdu na teren parku narodowego i rezerwatu, czy niszczenia roślinności w zakresie „niezbędnym dla wykonania odstrzału”.

1 sierpnia 2017 r. pełniący funkcję Ministra Środowiska Jan Szyszko podpisał rozporządzenia zmieniające cztery rozporządzenia łowieckie, o których projektach informowaliśmy wcześniej. Treść ostatecznych rozporządzeń jest co do meritum identyczna z ich projektami (drobne różnice dotyczą spraw formalnych). Rozporządzenia zostały opublikowane w Dzienniku Ustaw z 3 sierpnia (dostępne na: dziennikustaw.gov.pl/DU/2017), wchodząc w życie od dnia następnego po dniu publikacji.

Szakal złocisty, dotychczas stwierdzono w Polsce siedmiokrotnie, stał się więc gatunkiem łownym, a polowania na niego mają się rozpocząć od marca 2019 r. Wprowadzono regulacje, które mają ułatwić tępienie dzików – w tym zupełne zniesienie okresu ochronnego oraz zasadę, że wykonanego odstrzału sanitarnego nie uwzględnia się jako ubytku w planowaniu łowieckim populacji.

Wniesione uwagi z konsultacji społecznych (także uwagi Klubu Przyrodników) zamieszczono w odpowiednich katalogach Rządowego Procesu Legislacyjnego legislacja.rcl.gov.pl. Zestawiano je jednak dopiero... 3 sierpnia, a z dat wpływu wynika, że minister z podpisaniem rozporządzenia nie poczekał nawet na wpłynięcie uwag z konsultacji, o które sam się zwrócił.

W zasobach serwisu internetowego Klubu Przyrodników udostępniliśmy elektroniczną wersję raportu z przedsięwzięcia "Społeczny nadzór zarządzania najcenniejszymi lasami w Polsce", zrealizowanego w latach 2014-2016, a finansowanego ze środków EOG za pośrednictwem Fundacji Batorego. Klub Przyrodników był w tym przedsięwzięciu partnerem lidera – Oddziału Podlaskiego Pracowni na rzecz Wszystkich Istot. Udostępnienie wersji elektronicznej zajęło niestety rok (publikacja powstała w połowie 2016 r.), dlatego raport nie obejmuje najnowszych zdarzeń i opisuje stan dziś już delikatnie zdezaktualizowany; mamy jednak nadzieję że i tak może się przydać jako źródło ciekawych informacji.

Pierwsza część raportu dotyczy Lasów Państwowych – m.in. dostępu do informacji o lesie i urządzaniu lasu, możliwości udziału społecznego w urządzaniu lasu, regulacji proprzyrodniczych obowiązujących w poszczególnych RDLP (zestawiliśmy wszystkie funkcjonujące rozwiązania w tej sprawie), praktyki wyznaczenia „ekosystemów referencyjnych” (zwraca uwagę duża różnorodność pomiędzy poszczególnymi RDLP), wiarygodności certyfikacji FSC, ochrony cennych leśnych elementów przyrody w Lasach Państwowych na wybranych przykładach.
Druga część raportu dotyczy parków narodowych (analizie poddano wszystkie 23 polskie parki): m. in. dostępu do informacji o przyrodzie parków narodowych i jej ochronie, procesu sporządzania planów ochrony, podejściu do ochrony ekosystemów leśnych w planowaniu i w praktyce ochrony przyrody w poszczególnych parkach narodowych, praktycznych zagadnień stosowania ochrony ścisłej i czynnej.

Link do materiału:
www.kp.org.pl/pdf/raport_zarzadzanie_lasami_2016.pdf

Postanowieniem z 27 lipca 2017 r. w sprawie C-441/17, Trybunał Sprawiedliwości UE nakazał Rzeczpospolitej Polskiej niezwłoczne zaprzestanie, do czasu wydania ostatecznego wyroku w sprawie, z wyjątkiem sytuacji zagrażających bezpieczeństwu publicznemu:

• aktywnych działań gospodarki leśnej na siedliskach łęgów 91E0 oraz borów i lasów bagiennych 91D0, w drzewostanach ponad 100-letnich na siedlisku grądu 9170, na siedliskach dzięcioła białogrzbietego, dzięcioła trójpalczastego, sóweczki, włochatki, trzmielojada, muchołówki małej, muchołówki białoszyjej, gołębia siniaka, zgniotka cynobrowego, ponurka Schneidera, konarka tajgowego, rozmiazga kolweńskiego, zagłębka bruzdkowanego i bogatka wspaniałego w obszarze Natura 2000 PLC200004 Puszcza Białowieska,
• usuwania ponadstuletnich martwych świerków w całym obszarze Natura 2000 PLC200004 Puszcza Białowieska,
• pozyskania drewna w ramach etatu zwiększonego decyzją Ministra Środowiska z 25 marca 2016 r. w nadleśnictwie Białowieża.

Szczegóły treści postanowienia sugerują, że Trybunał kierował się wciąż obowiązującym, choć nie przestrzeganym przez Lasy Państwowe, planem zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Puszcza Białowieska.

Postanowienie Trybunału zostało wydane jako tzw. środek tymczasowy na podstawie art. 279 Traktatu o Funkcjonowaniu UE. Jest to rzadko stosowana procedura, w której Trybunał może wiążąco nakazać zawieszenie działań będących przedmiotem sporu do czasu ostatecznego rozstrzygnięcia tego sporu. O zastosowanie środków tymczasowych wnioskowała Komisja Europejska, która zgodnie ze swoja decyzją z 13 lipca, 20 lipca 2017 r. wniosła do Trybunału sprawę przeciwko Polsce o naruszenie prawa UE przez działania w Puszczy Białowieskiej.

Postanowienie Trybunał Sprawiedliwości UE z 27 lipca 2017 r. w sprawie C-441/17 (Plik PDF)

W portalu Rządowego Procesu Legislacyjnego umieszczono:

Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska zmieniającego rozporządzenie w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12300653
Projekt zakłada dodanie do listy gatunków łownych szakala złocistego. Gatunek ten, naturalnie występujący w pd-wsch. Europie, rozprzestrzenia się ku północy. W 2015 r. został po raz pierwszy stwierdzony w Polsce, dotąd stwierdzono go kilkanaście razy. Zdaniem Ministra, wymaga to wpisania go na listę gatunków łownych, by zapewnić możliwość regulacji populacji tego drapieżnika, który potencjalnie może negatywnie oddziaływać na zające, kuropatwy, bażanty, króliki i młode osobniki zwierzyny płowej. Zdaniem Ministra, wpisanie na listę zwierząt łownych jest tez potrzebne dla poznania biologii gatunku w Polsce i prowadzenie badan naukowych.

Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska zmieniającego rozporządzenie w sprawie planów łowieckich
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12300654
Projekt zakłada ustalanie w planach maksymalnej, a nie optymalnej liczebności dzików i minimalnej, a nie optymalnej wielkości ich pozyskania. Ponadto, odstrzały sanitarne nie byłyby w planach łowieckich wliczane do ubytków zwierzyny, tj. nie byłyby uważane za składnik bilansu liczebności populacji (co totalnie lamie samą istotę planowania…). Plany łowieckie mogłyby być zmieniane w przypadku wystąpienia choroby zakaźnej (w domyśle: przez zwiększenie minimalnej liczby dzików do odstrzału)

Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska zmieniającego zasady wykonywania polowań
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12300655
Projekt dopuszcza polowanie na dziki w nocy przy użyciu urządzeń noktowizyjnych i termowizyjnych, a także dopuszcza jednoczesne polowania zbiorowe i indywidualne w tym samym obwodzie – wszystko dla zwiększenia intensywności odstrzału dzików.

Projekt rozporządzenia Ministra Środowiska zmieniającego okresy polowań na zwierzęta łowne
legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12300656
Projekt ustala okres polowań na dziki jako cały rok. Wydłuża okresy polowań na łanie jeleni 1.09-15.01, cielęta jeleni 1.09-31.01; wydłuża też okres polowań na daniele. Uzasadnieniem jest istniejąca wg MS potrzeba wzmożenia odstrzałów tych gatunków.
Projekt ustala okres polowań na szakala złocistego: 1.08-koniec 02, a w obwodach z występowaniem głuszca lub cietrzewia lub z dokonanym w ciągu ostatnich 2 lat zasiedleniem zajęcy, bażantów lub kuropatw – przez cały rok. Polowania na szakale miałyby się rozpocząć od 1 marca 2019 r. (Minister deklaruje, że 2018 r. stanowiłby jednoroczne „moratorium” w celu ustalenia zasobów populacji).

Wszystkie kompleksowe zmiany dotyczące dzików uzasadnione są zamiarem Ministra wytępienia dzików do maksymalnie niskich zagęszczeń ich populacji. Zdaniem Ministra, jest to potrzebne dla zwalczania afrykańskiego pomoru świń.